We weten eindelijk waardoor de gigantische mensaap van de aarde verdween

Zo’n 330.000 jaar geleden zwierven er mensapen zo groot als olifanten door de wouden van zuidelijk China. Met hun enorme tanden – die ooit door een apothecaris uit Hong Kong als “drakentanden” werden verkocht – knaagden ze op taaie bladeren en verslonden ze kilo’s fruit. Maar terwijl andere primaten goed gedijden, verdwenen deze kolossale, orang-oetan-achtige wezens plotseling – en ze lieten bijna geen sporen na. 

Nu heeft een nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature, het mysterie van de ondergang van deze mensapen opgelost. Onderzoekers hebben ontdekt dat de primaten (Gigantopithecus blacki) tussen 295.000 en 215.000 jaar geleden zijn uitgestorven, omdat ze hun eetgewoonten en gedrag niet aan een snel veranderend klimaat konden aanpassen. 

“Het verhaal van G. blacki is een raadsel van de paleontologie,” zei medeauteur Yingqi Zhang, van het Instituut van Paleontologie en Paleoantropologie aan de Chinese Academie der Wetenschappen, in een persbericht. “Hoe kon zo’n machtig wezen uitsterven in een tijd waarin andere primaten zich aanpasten en overleefden?”

Gigantopithecus is de enige grote mensaap die in het Pleistoceen, de meest recente periode van de aardgeschiedenis, is uitgestorven. Alle andere groepen grote mensapen, waaronder gorilla’s, chimpansees, orang-oetans en menselijke voorouders, bestaan vandaag de dag nog steeds. 

Tot nu toe kwam het mysterie voor een deel voort uit de pure schaarste van G. blacki-fossielen – na meer dan 85 jaar zoeken hebben archeologen alleen tanden en vier kaakbeenderen gevonden – en het feit dat er nog weinig onderzoek was gedaan naar de laatste rustplaats van de soort. Er werden doorbraken gemaakt toen onderzoekers een schat aan bewijs verzamelden uit 22 grotten in de provincie Guangxi in zuidelijk China, waaronder fossielen, kwarts, sediment en pollen, en deze met behulp van zes verschillende technieken dateerden.

Het is in de paleontologie een zeldzame prestatie om het uitsterven van een soort te reconstrueren, en er kwam nauwkeurig dateerwerk bij kijken, zegt geochronoloog en medeauteur Kira Westaway. “Bij extincties draait alles om timing. Als je geen goede timing hebt, dan ben je op verkeerde plekken naar aanwijzingen aan het zoeken, of kijk je gewoon naar heel lange tijdsperiodes,” vertelt de hoofddocent van Macquarie University aan Motherboard. 

Om elke site te dateren, gebruikten onderzoekers technieken zoals het meten van de hoeveelheid uranium die de fossielen door de millennia heen hadden opgenomen, of het analyseren van het lichtsignaal dat kwartsstenen in de aarde afgeven wanneer ze met een laser worden beschoten. Dit gaf de onderzoekers meer dan 150 tijdperken, die binnen het smalle venster tussen 295.000 en 215.000 jaar geleden vielen. 

“We wilden heel nauwkeurig zijn, zodat we konden kijken naar wat er in die tijd met het milieu gaande was,” zegt Westaway. Helaas waren de reeds beschikbare ecologische verslagen niet erg gedetailleerd, dus hebben de onderzoekers met behulp van pollen, supergedetailleerde sedimentanalyse en analyses van isotopen in de tanden van G. blacki ook de omgeving waarin de grote mensapen leven gereconstrueerd. 

Ruwweg 2,3 miljoen jaar geleden was hun habitat een levendig bos met een mozaïek van bomen en grasland. “We zien dat orang-oetans en Giganto het echt goed deden in deze beboste omgeving,” zegt Westaway. 

Maar kort voor het uitsterven van de grote mensapen, zo’n 600.000-300.000 jaar geleden, onderging het landschap een drastische verandering. De voormalige uitgestrekte wouden veranderden in vlekkerige open velden gevuld met varens en grassen. En het eens comfortabele klimaat, waarin hun lievelingsvoedsel en water het hele jaar door beschikbaar waren, werd instabieler; er was alleen nog water in het regenseizoen.

Deze instabiele omgeving zette G. blacki onder enorme druk. Hoewel hun neven, de orang-oetans, klein en lenig genoeg waren om verder te reizen om andere voedselbronnen te zoeken, bleven de enorme G. blacki waar ze waren en hielden ze vast aan hun dieet. Toen hun favoriete vruchten verdwenen, moesten de mensapen overgaan op minder voedzame dingen – waarschijnlijk boomschors, stokken of wat ze ook op de grond konden vinden, zegt Westaway. Dit armzalige dieet betekende waarschijnlijk dat individuen in de jaren voor het uitsterven van hun soort ondervoed en gedehydrateerd waren.  

Deze afnemende aantallen en chronische fysieke stress zijn ook op te maken uit de geringde tekens op de gefossiliseerde tanden die de onderzoekers hebben bestudeerd. Uiteindelijk werd de omgeving te open – en voedselbronnen te schaars – voor de mensapen om te kunnen overleven. 

Deze drastische ecologische verandering doet denken aan wat er momenteel gebeurt in de habitats van mensapen over de hele wereld, als gevolg van ontbossing en klimaatverandering. “Er is een potentieel voor een zesde massa-extinctie, zoals we die in het verleden in het geologisch archief hebben gezien. Het is echt cruciaal om te begrijpen hoe soorten op ecologische stressfactoren reageren,” zegt Westaway. “Ik vind het belangrijk om terug te gaan en naar deze onopgeloste extincties te kijken en te zien wat we ervan kunnen leren.” 

De volgende grote doelstelling voor Westaway, Zhang en hun team is om de immer ongrijpbare postcraniale overblijfselen te vinden, of fossielen van andere delen van het lichaam van G. blacki behalve het hoofd. Sinds het voltooien van dit onderzoek heeft Zhangs team zes nieuwe sites in grotten blootgelegd, waar ze deze nooit eerder aanschouwde overblijfselen hopen te vinden. 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE UK.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.