Wetenschappers zijn erachter gekomen waar onze penis en clitoris vandaan komen

Heb je je ooit afgevraagd hoe je eigenlijk aan je penis of je clitoris komt? En dan niet in de filosofische of historische zin van het woord – maar heb je je afgevraagd waar de dingen letterlijk vandaan komen en hoe ze zijn gevormd?

Je hoeft het je nu niet meer af te vragen: Voor het eerst zijn wetenschappers er achter gekomen hoe de penis en clitoris zich in de embryonale fase ontwikkelen en uit welke cellen ze in de eerste instantie voortkomen. Daarnaast hebben ze ook ontdekt waarom we  ze eigenlijk niet allebei hebben.

Deze ontdekking, die gisteren is gepubliceerd in een artikel in Nature en Scientific Report, is belangrijk om een paar redenen, maar pure nieuwsgierigheid en eigenaardigheid waren eigenlijk de grootste aanleiding.

Maar liefst één op de 250 mensen wordt geboren met een soort genitaal defect (dat overigens meestal corrigeerbaar is). Het is vaak een aandoening die hypospadie wordt genoemd, een aandoening waarbij is de plasbuis niet volledig is afgesloten. De wetenschappelijke reden hiervoor is dat wanneer we groeien in de baarmoeder we eerst twee halve penissen of clitorissen hebben die uiteindelijk samensmelten tot één geheel.

Het feit dat het begint met twee dingen daar beneden klinkt misschien een beetje als een mindfuck, maar dit is niet zo verrassend als we kijken naar wat we weten over evolutionaire biologie. Dieren staan eigenlijk bol van homologe structuren – de structuur van de vleugel van een vleermuis lijkt op de flipper van een walvis die vervolgens weer vergelijkbaar is met onze hand. Wanneer we groeien in een baarmoeder zijn die gelijkenissen zelfs nog meer uitgesproken. We zien er in de embryo fase vaak uit als varkens, kippen of andere dieren.

Wanneer je dit in je achterhoofd houdt, is het niet gek om te denken dat we in de baarmoeder voor een bepaalde tijd twee genitale structuren hebben. Helemaal wanneer je kijkt naar het feit dat volwassen slangen en hagedissen ook twee genitaliën hebben (genaamd hemopenises en hemiclitores) Hoewel het niet precies homologie is (onderzoekers noemen het 'diepe homologie') komt het wel neer op dezelfde soort theorie: Er wordt verondersteld dat de genen die onze genitaliën voorprogrammeren gelijk zijn aan die van slangen.

"De fallus heeft een samengestelde oorsprong – maar de gescheiden compartimenten worden samengebracht tijdens de sluiting van het lichaam," schrijft Martin Cohn, onderzoeker aan het Howard Hughes Medical Institute en auteur van het Scientific Reports-paper. "Een gemeenschappelijk mechanisme kan voor een verstoring in het achterste deel van ontsluiting van het lichaam zorgen en ligt ten grondslag voor beide [hypospadiën]. Dit kan misschien verklaren waarom het zo frequent voorkomt bij de mens."

Maar waarom hebben slangen en hagedissen twee penissen en zoogdieren en vogels maar één? Cliff Tabin van de Havard Medical School – een van de auteurs van het begeleidende paper in Nature – vertelde me in een e-mail dat de penissen en de clitoris van ammonieten (zoogdieren en vogels) en squamata (slangen en hagedissen) "gecreëerd worden door hetzelfde genetische programma." Ondanks het feit dat onze genitaliën van iets andere cellen worden gemaakt dan onze broeders en zusters in de reptielenwereld zijn Cohn en zijn team er zeker van dat bepaalde cellen in groeiende dieren hetzelfde zijn. Daarnaast hebben ze ontdekt dat de genitaliën van squamata daadwerkelijk van hetzelfde materiaal zijn gemaakt als de achterste ledematen van hagedissen, terwijl die van ons voortkomen uit hetzelfde materiaal als ons staartbotje. "Toen we de embryonale oorsprong van deze structuren in kaart hadden gebracht kwamen we er achter dat de genitale knobbel (primordium van de penis en de clitoris) afkomstig is van het staartbotje," schrijft Tabin. Ondertussen komt "de hemipenis voort uit de laterale mesodermplaat, hetzelfde materiaal waar ook de achterste ledematen van gemaakt zijn." Met deze kennis merkt Cohn op dat slangenpenissen beschouwd kunnen worden als "ware half-fallussen," omdat die van ons beginnen als twee maar versmelten in één. Daartegenover staat dat slangen ook beginnen met twee, die wel gescheiden blijven. Op dit moment kunnen we medisch gezien nog niet veel met deze informatie, maar je kan wel dankbaar zijn dat je waarschijnlijk niet over twee halve penissen of clitorissen beschikt.