Ik liet me kietelen door een kietelrobot

“Dat kennen jullie misschien wel, dat je discussies hebt over wiens beurt het is om elkaar te kietelen of te strelen.” Ik keek mijn vriendje aan, mijn mondhoeken omlaagtrekkend. Mijn kietelsessies zijn zeldzaam. Maria Verstappen en Erwin Driessens, samen bekend als Driessens & Verstappen, presenteerden in Hotel Droog in Amsterdam onlangs hun Tickle, een robot wiens enige doel is om je te kietelen. Een kietelrobot dus. Hoe gaat zoiets in zijn werk? En is kietelen niet juist een hele menselijke bezigheid? Is het überhaupt mogelijk voor een machine om je aan het lachen te krijgen?

Ik heb nooit gedacht dat iemand zo serieus met kietelen bezig kon zijn, maar de toewijding die het stel stopt in het automatiseren van die bezigheid is meeslepend. Het kunstenaarsechtpaar werkt al sinds 1993 aan hun kietelsystemen. Het belangrijkste doel daarbij is om de robot zo te ontwerpen dat zijn bewegingen onvoorspelbaar worden. Technologie hoeft volgens Driessens & Verstappen niet altijd kil en machinaal te zijn, waarom niet levendig en natuurlijk? Hun visie past in een grotere trend, waarin robots steeds meer op mensen gaan lijken, en mensen meer op robots.

Tickle Salon (2002)

De zoektocht naar de ultieme kietelrobot begon als een privéproject, dat niet direct paste in hun beeldende oeuvre. Het was dit keer de aanraking die centraal stond. Toch is de fascinatie voor onvoorspelbaarheid en zelfgenerende processen ook typerend voor hun andere werken. Tijdens het maken van software-animaties en chemische en fysische vormstudies, laten de kunstenaars zichzelf verrassen door een proces in gang te zetten dat zichzelf aanstuurt. Om vervolgens te kijken welk effect dat proces op ons kan hebben.

Alleen kunstenaars kunnen zoiets als een kietelrobot bedenken. Eenmaal mezelf gerustgesteld dat ik vast niet de enige ben die zo’n armoedig kietelleven leidt, dacht ik vooral: try me. Een paar weken na de lezing mocht ik langskomen in de woonruimte en het atelier van de kunstenaars. Ik wilde weten wat er zo bijzonder is aan het kietelgevoel dat het echtpaar probeerde te automatiseren, en vooral waarom ze dat doen. “De Tickle Salon hangt op onze slaapkamer," zegt Maria. "Die kun je zo gelijk wel even uitproberen.”

Maria Verstappen en Erwin Driessens

The Creators Project: Met de kietelrobots zijn jullie al sinds 1993 bezig, hoe is dat begonnen?

Erwin: Ik ben door mijn moeder veel gestreeld en geknuffeld vroeger. Op een gegeven moment zei ik tegen m’n moeder, ik ga hier een machine van maken. Ze moest lachen, want haar kunsten kon je nooit in een machine vatten, zei ze. De directe inspiratie kwam uit het gevoel van een grassprietje, dat in de wind toevallig langs je streelt. Toen hebben we in 1993 Spear gemaakt.

Spear (1993)

Ik moest daar wel een beetje om lachen ja.

Erwin: Het was een beetje stroef, maar wel onvoorspelbaar.

Maria: Dat komt omdat het kettinkje bewogen wordt door elektrische schokken, zodra het kettinkje het ringetje raakt, krijgt hij een opdonder. Maar het beeld is wel mooi, dat is misschien nog wel het meest interessante aan Spear.

Wat zorgde ervoor dat jullie verder gingen?

Maria: Het eerste systeem, Spear, voelde niet zacht genoeg en had maar een kleine reikwijdte.  Het tweede protoype, Tickle, was een soort beestje dat over je rug heen krioelde. Maar die eerste versie van Tickle kon alleen voor- en achteruit. Er zat eigenlijk geen software in, alles was mechanisch. Daardoor veranderde het apparaat nauwelijks van koers, terwijl dat nou precies is wat je niet wilt: dat hij steeds maar hetzelfde bewegingen maakt. De nieuwste versie van Tickle is geavanceerder, daar zit wel software in.

Erwin: Het vinden van onderdelen was in die tijd ook nog heel moeilijk. Het internet was in de jaren 90 bijvoorbeeld nog niet zo uitgebreid dat je er gemakkelijk elektronische onderdelen mee kon vinden. Veel bedrijven hadden zelfs nog geen website.

Jullie waren dus eigenlijk best high-tech bezig voor die tijd.

Erwin: Ja, door andere high-tech apparaten te slopen, verzamelden we de onderdelen, motortjes enzo.

Maria:En jij ontwierp al wel zelf je printplaten. Dat kan echt niet zomaar iedereen.

Tickle (1996)

Aan de nieuwste Tickle zitten schattige roze pootjes, waar zijn die van gemaakt?

Maria: De vorm heb ik van een soort massageborstel, daarvan heb ik een afgietsel gemaakt, zodat ik die weer kon vullen met een zacht soort siliconen. Het voelde beter dan Spear, maar voor het streelgevoel wil je toch een zachtere aanraking. Daarom hebben we de Tickle Salon gemaakt. Die werkt wel echt heel goed, door het zachte kwastje. Daarmee is dit project bij ons tot rust gekomen. We hebben het ook wel echt afgesteld op onze eigen behoeftes. Sommige mensen vinden het zo kietelachtig, die kunnen er niet tegen en beginnen te giechelen.

Ik ontmoette jullie op een lezing over technologie en intimiteit in Hotel Droog. Er zat een man in de zaal met een chip in zijn arm, dat riep huiverige reacties op. Kan jullie onschuldige Tickle ook bijdragen aan dehumanisering? 

Erwin:Het is wel een systeem dat typisch menselijk gedrag reproduceert. We krijgen soms de reactie: dat moet je niet willen.

Maria:Maar het één hoeft het ander niet uit te sluiten. Strelen kan een egoïstische aangelegenheid zijn. Je bent, als je zo relaxt ligt, soms liever juist niet met de ander bezig. Als je er niet over na hoeft te denken dat een ander persoon zich voor jou inspant, kan je misschien wel beter ontspannen.

Erwin:We hebben ook veel mensen gehad die het juist geweldig vonden: eindelijk iets dat ze de aandacht gaf die ze nooit kregen. Die vrouw in New York toen…

Maria: Ja, daar schrokken we wel een beetje van, die begon opeens te huilen. Ze was vrijgezel en had al heel lang geen aanraking meer gevoeld. Ze kreeg eindelijk het gevoel dat ze geen schaamte voor haar lichaam hoefde te voelen. Dat is eigenlijk geweldig.

Tickle salon (2002)

Dus de Tickle Salon is het einde van jullie kietelzoektocht. De verwachting is dat ik ga huilen, of lachen. Ik kan ondertussen niet meer wachten, zullen we even gaan kijken?

Het kietelsysteem maakt een prehistorisch robotgeluid. Volgens Maria waren dat stappenmotoren die ervoor zorgden dat de kabels waar het kwastje aanhing de juiste lengte hadden, en zo het kwastje over je rug heen lieten strelen. Ik keek opzij, waar ik langzaam een projectie van mijn rug zag verschijnen. Ik mocht absoluut niet bewegen, want dan zou het systeem, dat mijn lichaam in kaart bracht, in de war raken. Een paar keer giechelde ik als het kwastje bij m’n oksel in de buurt kwam, verder was het vooral ontspannen. Een beetje een anticlimax, wat kietelen en schaterlachen betreft, maar op zich wel lekker. Toch zou het wat mij betreft nooit een menselijke aanraking kunnen vervangen. 

Ik zou hem op de markt brengen.

Erwin: We krijgen ook regelmatig emails van vaders, die altijd hun kind in slaap aaien, voor hun zou het echt een uitkomst zijn.

Dan zet je je kind gewoon onder de kietelmachine voor het slapen gaan, lekker rustig… Wat is jullie rol, als kunstenaars in dit soort processen van technologische innovatie en de invloed daarvan op ons leven?

Maria & Erwin:Technologie werd in de 20e eeuw vaak ontwikkeld om natuurlijke processen te kunnen voorspellen, om ze vervolgens te kunnen beteugelen en naar onze hand te kunnen zetten. Maar in de praktijk is gebleken dat de complexiteit van deze zelforganiserende processen nauwelijks te bevatten is, laat staan te controleren. Als we de schoonheid van oncontroleerbare processen leren waarderen, verandert dit onze visie op de natuur en onze verhouding met technologie. Stel dat je een klassiek geschoolde ingenieur zou vragen een kietelrobot te maken, dan zou hij waarschijnlijk een systeem ontwerpen dat voor iedere functie een apart onderdeel heeft, en dat volgens een vast stramien werkt. Maar wij proberen de verschillende functies juist tot een organisch geheel te laten versmelten en het gedrag speels en onderzoekend te maken, zodat het levendig wordt. De scheiding tussen technologie en natuur is lang niet zo zwart-wit als die lijkt.

Afgelopen zondag was de opening van een nieuw project van Driessens & Verstappen, een levend herbarium in het Amstelpark. Herbarium vivium is tot 30 september te bezoeken in het Amstelpark in Amsterdam.