Verpletterende foto’s van de flamboyante vrouwelijke dandy’s uit Congo

In de Democratische Republiek Congo flaneren de sapeurs, zoals de goedgeklede subcultuur van dandy's zichzelf noemt, al een tijd over de straten van de hoofdstad Kinshasa – in driedelige pak en met loafers van krokodillenleer welteverstaan. De Sape ( Society of Tastemakers and Elegant People in het Engels, Societe des Ambianceurs et des Personnes Elegantes in het Frans) trekken zich niets aan van de blikken van de mensen om zich heen. Inmiddels worden ze steeds bekender: er is een documentaire over de sapeurs gemaakt, ze maakten hun opwachting in reclames voor Guinness, en wisten zelfs Solange te overschaduwen in haar eigen videoclip voor Losing You.

Het is niet moeilijk om te bedenken waarom de wereld zo verliefd op deze dandy's werd. Maar de stijlvolle arbeiders die al hun tijd en geld aan hun indrukwekkende uiterlijk spenderen, vormen meer dan alleen een feel-good-verhaal in een van de armste landen van Afrika: de sapeurs zijn de belichaming van de transformatieve kracht van mode. Tot voor kort werd de Sape door mannen gedomineerd, maar daar begint nu verandering in te komen. Op 10 februari 2011 fotografeerde Junior D. Kannah verschillende sapeurs op de La Gombe-begraafplaats in Kinshasa, de officiële 'Day of the Sape'. "Die datum markeert de dood van de uitvinder van het 'Kitendi'-geloof, Stervos Niarcos. ['Kitendi' betekent kledingstuk in Lingala, een van de talen die in DRC gesproken wordt. De sapeurs hangen in feite een 'modegeloof' aan.] Niarcos overleed 20 jaar geleden in Parijs en wordt nog altijd gezien als de grondlegger van het moderne sapeurisme," legt Kannah uit.

Elk jaar verzamelen de sapeurs zich in hun mooiste outfits, om hun respect te betuigen aan het graf van Niarcos, die ook bekend staat als "de Paus." Dat was het moment waarop Kannah haar zag: "Ik zag een vrouwelijke sapeuse tussen al die mannen staan. Ze had een shirt en zwarte pantalon aan en hield in één hand een handgemaakt jasje vast. Haar moed en uiterlijk trokken me aan. Daarna heb ik de 'Queen of Sape', Mama Afrika, op de foto gezet."

Kannah begon de kleine maar steeds groter wordende gemeenschap van sapeuses in Kinshasa te fotograferen, en die beelden vormen nu de basis van Lady Dandies of the Democratic Republic of Congo, een binnenkort te verschijnen boek en expositie in The Brunei Gallery in Londen. Met bijnamen als Queen of Uprising en Princesse de la Sape kun je niet om de kledingstukken en karakters van deze vrouwen heen. Het fotoproject staat in sterk contrast met de kritiek die de lady dandies te verduren krijgen op straat. Kannah herinnert zich nog hoe iemand hem tijdens een van de fotoshoots vertelde: "Vrouwen zouden zich bezig moeten houden met werken en handel, om zo hun families te onderhouden, in plaats van als opstandelingen op straat rond te banjeren." Hij schat dat één op de vijf sapeurs vrouw is, maar het aantal sapeuses neemt gestaag toe, "met dank aan de groeiende zelfverzekerdheid van Congolese vrouwen en de houding binnen de maatschappij, die nu begint te veranderen." "Ik vind hun stijl heel bijzonder en mooi," zegt hij. "Ik zie het als een uiting van hun verlangen naar een individuele identiteit, en dat zien we overal ter wereld terug. Voor sapeuses is de unieke kledingstijl een manier om hun identiteit te verkennen. Ze kiezen ook niet voor de minste ontwerpers: Rei Kawakubo, Versace, Roberto Cavalli, Alexander McQueen, en ga zo maar door."

Hij zegt ook nog: "Op een bepaalde manier verbreedt dit de grenzen van die mix waarbij Afrika en het Westen met elkaar gemixt worden, en op een andere manier is dit ook een nieuwe, Afrikaanse cultuur: het is een bron van trots voor de Congolese jeugd."

"Sapeuse word je niet, dat ben je: het is een roeping, een gave. Ik heb altijd al een puntige hoed gedragen om me van de rest te onderscheiden. Deze hoed heb ik van een bevriende sapeuse gekregen, die zichzelf de Queen of England noemt; hij is gemaakt door Gianni Versace, een van mijn favoriete ontwerpers. Vrouwen werken tegenwoordig in bijna elke industrie in de DRC, maar we hebben nog steeds te maken met ouderwetse houdingen naar vrouwen toe. Door mezelf zo te kleden, daag ik die oude normen en waarden uit."

"Ik krijg mijn kleren van mijn grote broer Kadhitoza, hij heeft zijn eigen couturelijn in Kinshasa. Made in Congo heet zijn lijn. Ik volg nu een opleiding om naaister te worden in zijn boetiek, zodat ik de meest geweldige kledingstukken voor mezelf kan kopen die je niet zomaar prêt-à-porter koopt. Ik heb twee dochters [Ketsia, negen jaar, is op de foto te zien] en ik hoop dat het leven voor hen, als Congolese vrouwen, later makkelijker zal zijn dan voor mij. Ik zou graag willen dat ze later sapeuses worden, zodat ik ze af en toe kan kleden; maar ze zijn heel religieus en geven er de voorkeur aan zich wat ingetogener te kleden. Ach, misschien met de tijd…"

"Ik voelde me geïnspireerd om sapeuse te worden door Mama Malu, een predikant [en vroege sapeuse] die soms ons dorp bezocht in prachtige pakken en felle hoeden die ze in Europa had gekocht. Tegenwoordig bestel ik kleding bij vrienden en familie in Parijs; de donkere, mannelijke pakken van Yōji Yamamoto [een Japanse ontwerper die vanuit Parijs werkt] zijn mijn favoriet, en ik draag mijn vlechtjes in de kleuren geel, paars en rood, om mijn sapeusestijl nog eens te onderstrepen. Veel mannen vertellen me dat ik me als Afrikaanse vrouw zou moeten kleden, in kleurrijke printjes; dat ik nooit een man ga vinden als ik me zo blijf kleden. Dat soort mensen negeer ik gewoon."

"Sapeuse zijn is een levensstijl, en een talent. Mijn broer Pi-Roger was een sapeur, en als meisje was ik helemaal idolaat van hem en de strakke pakken die hij droeg. Mijn eerste uiting als sapeuse was tijdens een tripje naar Congo-Brazzaville [de hoofdstad van buurland Republiek Congo] in 1999. Ik droeg een zwart mannenpak met donkerrode schoenen en een rode sjaal: ik voelde me geweldig. Later begon ik in kleding te handelen, zodat ik mijn sapeusekleding kon veroorloven. Nu hoor ik bij een sapeusegroep in Kinshasa die The Leopards heet. Ik vind het geweldig om mannenpakken van Zara en H&M te dragen, maar van Carlo Pignatelli [Italiaanse mannenontwerper] ben ik echt fan. Tegen degenen die beweren dat wij gek zijn omdat we mannenkleding dragen zeg ik helemaal niks; dat zijn dezelfde oude mannetjes die zeggen dat vrouwen het leger of de politiek niet in zouden moeten gaan."

"Veel mensen denken dat sapeuses lesbiennes zijn. Lesbisch zijn is een heel groot taboe in Afrika, dus je moet wel dapper zijn als je je zo wil kleden. Ik werk heel hard om aan mijn kleding te komen, smeek mijn vrienden die naar Europa gaan om voor me te gaan winkelen; deze sjaal is van Alexander McQueen, mijn neef Depitsho kocht 'm voor me. Hij is een muzikant en reist voor zijn werk regelmatig naar Parijs af. En de mannen die klagen over vrouwen die zich zo kleden als wij? Ik nodig hun vrouwen uit zich bij ons aan te sluiten!"

De onderschriften zijn eigendom van Sally Howard. 'Lady Dandies of the Democratic Republic of Congo' zal van oktober tot december 2017 op de eerste verdieping van The Brunei Gallery in Londen te zien zijn, en maakt deel uit van het Bloomsbury Festival. Bekijk de Sapeuses-pagina op Facebook voor meer informatie.