De kracht van Adele en Grimes

Grimes en Adele zijn verschillend, maar ook hetzelfde. Als iemand zegt dat ze eigenlijk veel op elkaar lijken, maak je meteen een vuist van je gezicht, omdat ze zo anders zijn. Maar dat zijn alleen oppervlakkige verschillen en die betekenen geen fuck. Hun uiterlijk, bijvoorbeeld. Adele is klassiek, met haar volle lippen en kanten jurkjes. Grimes lijkt alsof ze net van de set komt van de laatste Mad-Max film. Qua uiterlijk kunnen de twee niet meer van elkaar verschillen. Hun muziek is ook zo verschillend van elkaar als mogelijk is. Adele geeft de voorkeur aan emotionele ballads, Grimes kiest voor spirituele pop met veel beat.

Er zijn dingen, belangrijkere dingen, die de twee vrouwen gemeen hebben. Ze zijn beiden net teruggekomen uit een zelfgemaakte leegte. Ze zijn allebei uitstekende, getalenteerde muzikanten. We zullen het in ieder geval het komende jaar nog vaak over ze hebben en elkaar verdringen om kaartjes te kopen van hun concerten. Ze hebben allebei hun eigen carrière in handen. Ze vragen allebei volledig de aandacht zonder hun lichaam te gebruiken. Ze staan allebei niet toe dat hun lichaam gebruikt wordt om aandacht te krijgen. En, nóg belangrijker: ze veranderen nu allebei op vergelijkbare wijze wat het betekent om een vrouw in de popmuziek te zijn.

Beide vrouwen zijn ongelofelijke schoonheden. Ik heb het gevoel dat ik dat moet zeggen, voordat er een groep meninistische witte mannen zich op hun pik getrapt voelen en me vertellen dat ik het mis heb, omdat zij zich nog aftrekken op de laatstgenoemde vrouwen. Toch komen Grimes en Adele niet in de buurt van de gevestigde standaard van hoe vrouwen er uit zouden moeten zien. Je hoeft niet een maatje 28 te hebben en over het podium te huppelen in uitdagende lingerie. Ze geven beiden een belangrijke herinnering dat dertien-in-een-dozijn-sexy niet per se het opwindendst is. Ze laten zien dat je ‘provocatief’ kunt zijn, puur met de manier waarop je je werk doet. Je hoeft niet ouderwets met je tieten te zwaaien.

Sinds Madonna over haar seksualiteit zong, gehuld in parels en een puntige bh, denken we dat ‘innovatie’ en ‘vooruitgang’ bij vrouwelijke popsterren onlosmakelijk verbonden is met hoe krachtig hun naakte lichaam is. Dat is fantastisch, Nicki Minaj kan zonder pardon haar kont op haar tong dragen en er een staande ovatie voor krijgen. Maar dat is niet de enige manier om een vrouw meer macht te geven. Grimes en Adele geven een tegengestelde, maar even waardevolle, bijdrage aan de revolutie van het vrouwenlichaam in de popmuziek.

Dat we anders kijken naar vrouwelijke artiesten heeft niet noodzakelijk iets te maken met hun lichamen. Veel te lang heeft onze cultuur de lichamen geclaimd van vrouwen die durven gezien te worden. Het laat ons weten dat een vrouw autonoom mag zijn, maar niet té autonoom. Ze zal altijd voor een deel niet van zichzelf zijn. Ongeacht hoe groot haar imperium is of hoe groot haar hits zijn (ja, zelfs de nummers die ze zelf schreef). Zelfs Beyoncé, dansend voor haar ‘Feminist’ scherm, is niet immuun voor een afgedwaalde, bevoorrechte hand die haar in haar billen knijpt. Met onze lustvolle blikken hebben we altijd een subtiele greep op haar dijen, haar heupen, haar borsten. Maar zowel Adele als Grimes hebben we niet te pakken gekregen.

Dat zegt niet dat we het niet geprobeerd hebben. In 2013 trok Grimes zich stilletjes terug in “Claire Bouchers zelfopgelegde ballingschap,” zoals Matthew Ismael Ruiz van Flavorwire het noemt. Op Tumblr legde ze uit hoe moeilijk het is om een vrouw te zijn in de muziekindustrie. Ze schreef: “Ik wil niet als kind behandeld worden, omdat ik weiger geseksualiseerd te worden. Ik wil niet bij concerten of op straat lastig gevallen worden door mensen die mij alleen maar zien als een object dat puur bestaat om in hun seksuele behoeften te voorzien. Ik wil niet leven in een wereld waar ik lijfwachten in moet gaan zetten omdat dat soort gedrag gewoon en geaccepteerd is. Ik ben er boos om dat ik vaak genegeerd word als ik zorgen uit om mijn veiligheid, tot mensen zelf zien wat er gebeurt en dat ze zich dan verontschuldigen voor het feit dat ze me niet serieus namen… Ik word moe van mannen die niet professioneel noch geslaagde muzikanten zijn, maar toch mij steeds hulp aanbieden zonder dat ik er om vraag. Alsof ik dit per ongeluk doe en zal falen zonder hun hulp. Alsof ik niet met techniek om kan gaan omdat ik een vrouw ben. Ik heb dit nog nooit zien gebeuren bij mijn mannelijke gelijken.”

Grimes stond op tegen de patriarchie, tegen het publiek dat ‘beroemdheden’ probeert te pakken, en ze wees het af. De vrouwelijke popsterren die we de laatste jaren het meeste zien, gebruiken en manipuleren de door mannen gedreven industrie waar ze in zitten. Van Katy Perry, die haar hele carrière baseert op kitscherige kostuums met draaiende, lichtgevende of schuimspuitende borsten, tot Taylor Swift, die de geseksualiseerde girl-gang verheerlijkt.

Er was een korte periode toen Adele net bekend werd, waarin we probeerden haar lichaam te overwinnen. Karl Lagerfeld had het lef haar “een beetje te dik” te noemen. (“Maar, ze heeft een prachtig gezicht en een goddelijke stem”). Lady Gaga zei in een interview: “Adele is groter dan ik, waarom zegt niemand daar iets over?” (“Ze is zo goed, en haar zelfvertrouwen is iets wat ik moet evenaren.”) Beide commentaren geven perfect weer hoe we ‘grotere’ vrouwen behandelen die durven te bestaan. We rukken de waardigheid weg met dubbelzinnige complimenten. Dat is nog een manier hoe vrouwenhaat bij ons binnendruppelt: vrouwen zich opzettelijk onzeker laten voelen als ze niet passen in de schoonheidsstandaard. Helemaal als ze duidelijk meer te bieden hebben dan alleen hun lichaam. Maar Adele weigerde af te wijken van haar pad door opzettelijke shaming. “Ik heb nooit de ambitie gehad om eruit te zien als modellen op de cover van een tijdschrift. Ik vertegenwoordig de meerderheid van de vrouwen en daar ben ik heel trots op,” vertelde ze People in 2012.

Beide vrouwen liepen met hun hoofd tegen het glazen plafond en ze vatten het allebei zwaar op. Ze sloegen beiden dezelfde weg in als Peggy Olsen, om als vrouw te slagen in een mannenwereld: als de klootzakken je neer willen halen, wees dan beter dan zij. Grimes doet alles zelf, in plaats van te vertrouwen op de mannen om haar heen. Van het schrijven van de muziek schrijven tot het bespelen van de instrumenten en zelfs de geluidsproductie. Ruiz schrijft: “In 2015 heeft zij de controle. Boucher vocht haar hele carrière voor deze autonomie, en ze verdient het. Ongeacht hoeveel haar muziek of haar kunst voor ons betekent, we kunnen haar nooit bezitten. We mogen niet beslissen wat Grimes wel of niet moet zijn.”

Ondertussen heeft Grimes diezelfde controle over haar muziek. Haar nieuwe album, Art Angels, wordt veel geprezen voor die houding. Jessica Hopper van Pitchfork schrijft: “Art Angels is de nagel in de doodskist van oude seksistische argumenten dat vrouwen in popmuziek een gemaakt product zijn, een frame voor mannelijk producerstalent. Dat ze om de een of andere reden niet authentiek zijn omdat hun muziek onberispelijk is.” Inderdaad, ondanks haar alternatieve imago haalt Grimes veel inspiratie uit de puurste moderne pop, zoals Christina Aguilera, Beyoncé, Katy Perry en Mariah Carey. Tegelijkertijd strijdt ze tegen het conformisme dat verwacht wordt van vrouwen in de industrie. Hopper gaat door: “De lastige, duizelingwekkend snelle beroemdheid die volgde op Visions lijkt haar geleid te hebben naar een Don’t Give A Fuck bevrijding. Sommige nummers, zoals ‘Kill V. Maim’, zitten vol met boosheid, zelfs terloopse mannenhaat. (In de hook zingt ze ‘I’m only a man / I do what I can’). Maar het meest opwindende aan Art Angels is de wilskracht en de onbevreesde manier waarop Bouchers vecht om op haar eigen voorwaarden gehoord en gezien te worden. Ze is geen ‘menselijke Tumblr’, zoals we haar eerder (enigszins vernederend) hebben genoemd. Ze is een menselijke zeitgeist, ze verlegt de grenzen van hoe we popmuziek definiëren. Ze dwingt ons er in mee te gaan.”

Adele bevindt zich als meer commercieel artiest in een iets andere industrie. Ze claimt gewoon haar eigen macht in de vergaderruimtes en opnamestudio’s. In haar interview met Rolling Stone staat de volgende passage: “Ze weet nog dat ze niet serieus genomen werd in vergaderruimtes vol mannen. Ze liep tegen een houding van ‘wat weet jij nou?’. Ze zegt: ‘Nou, ik ben de fucking artiest,’ terwijl ze rechtop gaat zitten in haar stoel. ‘Dus ik weet verdomme alles! Praat niet zo fucking denigrerend tegen me!’ Ze zegt over haar samenwerking met een andere vrouw, Sia, dat het een bedreiging is voor het door mannen gedreven poplandschap. ‘Ik houd van de dynamiek die we hebben als we daar zitten en fucking bossy zijn,’ zegt ze met een lach. ‘En dan zitten er allemaal mannelijke producers, en die schijten in hun broek omdat wij er zijn.’” Net als Grimes, is Adele de baas over haar eigen muziek. Zo erg zelfs, dat ze pas kortgeleden ontdekte wie Max Martin is. Dat is de gast die 1989 van Taylor Swift, ‘Part of Me’ van Katy Perry, en het grootste deel van Femme Fatale van Britney Spears schreef en/of produceerde. Adele is, net als Grimes, perfect in staat haar muziek op haar eigen manier te maken.

Noch Adele noch Grimes liet ons ooit de baas zijn over hun lichaam. Voor de vrouwen in de moderne popcultuur is dat misschien wel een radicaal teken van verzet. Doordat ze ons weigeren afgeleid te worden door hun lijven, hebben ze een uniek platform om hun muziek te maken en te verspreiden. Omdat we hun beiden niet kunnen toe-eigenen, niet via hun goed bewaarde privélevens of via hun zwaarbewaakte lichamen, kunnen we ons alleen vergapen aan wat ze voor ons maken. Dat wil niet zeggen dat ze preuts of puriteins zijn. Je hoeft maar één blik te werpen op hun werk of hun uitspraken om te weten dat ze allebei niet over andere vrouwen kunnen oordelen. Ze openen simpelweg een andere dialoog als het gaat over vrouwelijke artiesten, zonder met hun billen te zwaaien. Ze stellen ons in staat om hun tot ons te nemen, zoals we ook mannelijke artiesten tot ons nemen: via hun muziek. En is dat niet altijd het doel?