De opkomst en ondergang van de Nokia 3310, de chillste telefoon ooit

Misschien is het gek om nostalgisch te worden van technologie. We ruilen onze gedateerde apparaten namelijk zelf in voor snellere, verbeterde versies. Dit geldt met name voor mobiele telefoons - in 2017 is het behoorlijk moeilijk om mee te draaien in de maatschappij als je geen smartphone hebt.

Hoewel mijn iPhone 6 - inclusief kapot scherm - objectief gezien beter is dan elk ander model dat ik ooit heb gehad, krijg ik toch betraande ogen als ik denk aan de telefoons uit mijn jeugd. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de Motorola Razr, maar de speciaalste plek in mijn hart heeft de Nokia 3310: de meest invloedrijke voorganger van de smartphone én zijn grootste tegenhanger.

Toen de 3310 in 2000 uitkwam, veroverde hij al snel de wereld dankzij de perfecte balans tussen vorm en functie. Hij zag er goed uit, was leuk om te gebruiken en had een aantal handige nieuwe features waar gebruikers überhaupt nog nooit aan hadden durven denken.

“Het was mijn eerste kindje,” vertelt Lone Tram Middleton, de uitvinder van de 3310. Middleton was begin twintig toen ze werd gevraagd om de telefoon te ontwikkelen en uit te brengen. Ze kwam destijds direct van de universiteit en dit was haar eerste baan. Ze gaf ongeveer twee jaar leiding aan het ontwikkelingsteam van veertig man. Snake II en de ringtone werden door haar goedgekeurd. Ook koos ze de kleurencombinaties van de telefoon.

Ik heb haar opgezocht via LinkedIn. Ze is al lang bij Nokia vertrokken maar heeft niets dan goede herinneringen aan die tijd. “Het heeft nog steeds een speciaal plekje in mijn hart. Ik herinner me de lancering nog goed, en hoe de media het ontving. Het is misschien een beetje hetzelfde gevoel als een artiest of zanger heeft. Het is heel persoonlijk als zoiets uitkomt,” zegt ze.

De 3310 zou 20 miljoen keer verkopen volgens de voorspellingen. De telefoon werd uiteindelijk 126 miljoen keer verkocht. Om het in perspectief te plaatsen: de eerste iPhone werd 35 miljoen keer verkocht. Zelfs nu, tien jaar nadat de smartphones de markt hebben overgenomen, zijn zes van de tien best verkochte mobiele telefoons nog steeds de oude Nokia’s - de 3310 en zijn familie, met hun uitwisselbare covers, ingebouwde emoticons en ongelooflijke batterijduur (één keer opladen per week!). Bovendien: ze waren nagenoeg onverwoestbaar. In Finland, waar Nokia is opgericht, had ooit 90 procent van de bevolking een Nokia. In 2000 was het bedrijf verantwoordelijk voor vier procent van het BBP van Finland.

Hoewel de 3310 in verkoopcijfers werd ingehaald door zijn voorganger de Nokia 3110 (de eerste Nokia telefoon met een interne antenne, geliefd door zakenmannen aan het eind van de jaren negentig) waren de ontwikkelaars verre van teleurgesteld. Ze geloofden, en terecht, dat hun toestel een nieuwe markt had gevonden.

“We hadden een specifiek doel,” legt Middleton uit. “Het moest jeugdiger karakter hebben.”

En dat is gelukt. De 3310 heeft als geen ander een nostalgische culturele waarde. Een deel van dit succes is te danken aan de beruchte onverwoestbaarheid, die bij de glazen toestellen van vandaag de dag ver te zoeken is. Belangrijk is dat de 3310 de eerste telefoon is die speciaal ontworpen is voor tieners en twintigers. Het heeft een revolutie ontketend van razendsnel sms’en, achtergronden die je zelf kan aanpassen en vreselijk monotone covers van je favoriete nummers.

Alles aan de 3310 was leuk. Elke Nokia in ontwikkeling kreeg een bijnaam en de vriendelijke, compacte 3310 werd ‘Kever’ genoemd. Zijn iconische T9 toetsenbord, dat licht omhoog buigt, moest op een lachend gezicht lijken. Er is maandenlang nagedacht over het toetsenbord, zegt Middleton. Het is vooral ontworpen voor het sms’en, en zorgvuldig in elkaar gezet zodat de gebruiker de ideale ‘klikervaring’ heeft bij het typen of het zoeken in het menu. “Het was de eerste keer dat we aan de voor- en achterkant vervangbare covers hadden. Op die manier kon je je telefoon een andere look geven. We hebben ook veel aandacht besteed aan sms’en, omdat het wel duidelijk was dat jongeren dit graag wilde doen.”

Het is nu bijna onmogelijk voor te stellen dat je met iemand sms’t zonder dat je de voorgaande slinger van berichten kunt zien. Maar in de tijd voor de 3310 was dat de norm. In het persbericht, waarin de 3310 wordt aangekondigd, wordt gesproken over een “unieke chatfunctie”. Nokia vergeleek de functie met computerservices als MSN, die destijds steeds populairder werden. De 3310 heeft niet alleen het sms’en uitgevonden, het heeft ook de fundamenten gelegd voor de belangrijkste manier van communiceren onder millennials: de groepschat.

Gek genoeg gebruikten tieners deze functie helemaal niet in 2000. Terwijl andere functies - de spelletjes, de ringtones, de achtergronden, vervangbare covers - onmiddellijk een hit werden, leek niemand te begrijpen waar ‘chat’ voor bedoeld was.

“Het werd gewoon niet opgepikt,” herinnert Herni Holm zich. Hij was de marketing manager van de 3310 en was net als Middleton belangrijk voor het succes van de telefoon - zij ontwierp hem, hij verkocht hem aan de mensen. Holm weet nog dat hij ondersteboven was van het potentieel van de chat, maar geeft aan dat het “zijn tijd veel te ver voor was.”

Hoe zijn een stelletje twintigers op ons huidige idee van sms’en gekomen? De meeste mensen van het ontwikkelingsteam waren midden twintig en waren pas net met hun carrières begonnen. Maar de sfeer bij Nokia was opwindend, zei Holm. Het bedrijf gaf zijn jonge werknemers veel vrijheid om te innoveren.

“Je kon daar risico’s nemen,” vertelt Holm. “We konden kleine interessante details in het product verwerken die misschien voor niemand anders belangrijk waren, maar voor ons wel. De functies waarmee we konden experimenteren, zoals de spelletjes en de chat, werden later erg populair.”

De specialiteit van Middleton was consumentenonderzoek - ze werkt nog steeds in die branche. Ze deed nauwkeurige onderzoeken naar de behoeften van jonge mobiele telefoongebruikers, en wat ze in de toekomst zouden willen. Dit was een ander sterk punt van Nokia: een serieuze toewijding om trends te voorspellen en te volgen.

“We hadden die kennis nodig als ontwikkelaars van mobiele telefoons,” zegt Holm. “We deden zelf het onderzoek. Je kon niet bij een ander bedrijf gaan kijken - niemand anders had deze inzichten. Je studeerde letterlijk af aan de Nokia-school en daarna kon je bij andere bedrijven je plek afdwingen.”

De Nokia 3310, hopeloos gedateerd op dit moment, kan een waardevolle les zijn voor alle technologiebedrijven in Silicon Valley. Hoe geavanceerd je product ook is, het moet allereerst voldoen aan de wensen van de klant. “Als je met technologie werkt, is het makkelijk om je te laten meeslepen door het potentieel,” legt Middleton uit. “Terwijl je dan misschien vergeet om het relevant te maken.”

Nokia bleef een decennium relevant. Hun telefoons waren immens populair. Het bedrijf bouwde voort op het succes van de 3310 met telefoons die uiteindelijk van kleurenscherm en camera’s werden voorzien. De nadruk kwam te liggen op multimedia. Er was bijvoorbeeld de Nokia 3300, die mp3 audio kon afspelen en de Nokia N-Gage - een telefoon gecombineerd met een spelcomputer. Toen Nokia de markt beheerste, was er geen geduchte concurrent. En toen Nokia vertrok, waren hun telefoons nog steeds de beste versie van wat telefoons eigenlijk zouden moeten zijn: toestellen om te bellen en sms’en. Consumenten werden alleen maar geïnteresseerder in nieuwe soorten telefoons, die meer konden dan alleen bellen.

Ergens onderweg is Nokia zijn gevoel voor onbevreesde innovatie verloren. Om de onvermijdelijke vergelijking te maken: Apple heeft uiteindelijk het klikwiel van de iPod verwijderd en heeft, zeer recent, afscheid genomen van de homeknop van de iPhone. Maar toen Nokia, op het laatste moment met de smartphone begon, bleef het bij de 3310-stijl die het bedrijf ooit zo succesvol maakte.

“Telefoons zijn geen telefoons meer,” zegt Holm weemoedig. “Het zijn levenstoestellen. Vroeger tikte je gewoon iemands nummer in als je met iemand wilde praten. Nu is je telefoonnummer een soort ID geworden.”

Toen de marktwaarde in het westen begon te dalen aan het eind van het vorige decennium, gaf de no-nonsense functionaliteit van de 3310 Nokia nog steeds een voordeel in de ontwikkelaarswereld - de lage prijs, eindeloze batterij en duurzaamheid waren belangrijke pluspunten. Maar toen het bedrijf aan Microsoft werd verkocht, was de heerschappij aan het eind van 2013 voorbij. Nokia - dat in 1865 werd opgericht als pulpmolen en rubberfabrikant — was een schaduw van zijn voormalige zelf. Zelfs de nostalgische poging van dit jaar om de 3310 opnieuw uit te brengen met een kleurenscherm en een camera, bleek niet succesvol.

Maar ze hebben het geprobeerd. De 3310 was een van de eerste telefoons waar je verslaafd aan kon raken, maar had ook een goedaardige onschuld. Het belichaamde een tijd waarin de technologie nog dienend was, in plaats van dat het ons tot slaven maakte. De telefoon was ontworpen om jarenlang mee te gaan zonder regelmatige en dure upgrades. Denk even terug aan het gevoel dat je krijgt van het vasthouden van een stuk geavanceerde technologie. En besef je dat je ook best zonder kan.