Hang je legerkisten aan de wilgen

Een barbecue met de inscriptie “Happy Holocaust” in de achtertuin van Thinghaus. Het werd bewaakt door twee Kaukasische herdershonden. Jamel, een klein dorpje in de noordelijke Duitse staat Mecklenburg-Vorpommern is een gehucht als uit een nazisprookje. Sinds de Duitse eenwording trekt het dorpje ultrarechtse bewoners aan. De beroemdste bewoner is Sven Krüger, een ondernemer en extreemrechtse politicus die onlangs werd opgepakt voor handel in gestolen goederen en het bezit van een ongeregistreerd wapen. Krüger heeft erg z’n best gedaan om alle mensen te verjagen die niet gretig de afstand naar Hitlers geboorteplaats opmeten (er stond vroeger een bord in het dorpje dat bewoners informeerde dat het Oostenrijkse Braunnau am Inn zo’n 855 kilometer verderop ligt). En hij heeft in Jamel kantoorruimte gecreëerd voor de extreemrechtse Nationaal Democratische Partij (NPD), die nu gehuisvest is op zijn bedrijventerrein in de buurt van Grevesmühlen. Toen hij het hoofdkantoor van de NPD versierde met de vooroorlogse Duitse vlag en z’n bedrijfslogo met daarop een bouwvakker die een enorme davidster kapotslaat, werd iedere twijfel of hij wel of niet een extremist was gelijk de grond in geboord. Jamel werd de mediaspotlight ingeslingerd door geruchten over kinderen die vreemden benaderen met de Hitlergroet. De media merkten veelvuldig (en terecht) op dat extreemrechtse ideologieën in Duitsland niet alleen een spook uit het verleden zijn, maar juist volop opbloeien in het voormalige Oost-Duitsland. Toen ik het zogenaamde nazidorpje Jamel bezocht was ik best wel teleurgesteld. Naast een schamele weg staat een kleine nederzetting van acht huizen waar je in een paar minuten doorheen loopt. Als ik niet had geweten dat meer dan de helft van de 37 bewoners in Jamel in zijn vrije tijd graag muurschilderijen maakt die ongrondwettelijk te noemen zijn (in Duitsland is het illegaal om nazisymbolen af te beelden of te verheerlijken) en beschuldigd is van betrokkenheid bij extreemrechts geweld, dan had het dorpje me vredig en idyllisch geleken. De burgermeester van Grevesmühlen, Uwe Wandel, gaf me een tour door de nederzetting. Toen ik vroeg naar voorbeelden van geweld in Jamel begon hij over de jaren negentig, toen een huis van niet-fascistische bewoners in brand is gestoken. Nu is de ergste misdaad in het dorpje de vervuiling die veroorzaakt wordt door Krügers sloopbedrijf dat waarschijnlijk illegaal afval dumpt. Volgens Wandel weten alle bewoners wie er verantwoordelijk is voor de vervuiling, maar iedereen zegt van niets te weten. En zonder getuigen kan er niemand aangeklaagd worden. Wandel heeft geen probleem met de aanwezigheid van de fascisten, alleen met hun illegale activiteiten. “Je kunt het probleem van rechtsextremisme niet in een dag oplossen. Er zullen altijd aanhangers van die ideologie zijn,” vertelt hij. “Daar heb ik geen probleem mee, dat is vrijheid van meningsuiting. Waarom zou alleen ik mogen zeggen wat ik wil? Zolang ze zich aan de wet houden kunnen ze doen wat ze willen. En anders moeten de gemeenschap en de staat ingrijpen.” Door z’n kleine omvang en afgelegen locatie leek Jamel de ideale plek om een fascistische gemeenschap op te zetten. Volgens Wandel hadden de nieuwe bewoners een simpel maar sinister plan: “Schaf de Duitse staat af en begin een nieuw Derde Rijk.” Op de homepage van MUPinfo, een lokale NPD-website waarvan de hoofdredactie gevestigd is in het kantoor van Krüger in Grevesmühlen, vind je volgens Wandel allerlei soorten ouderwetse rassenhaat zoals in 1933. Deze muurschildering is dankzij alle media-aandacht zo ongeveer Jamels nieuwe logo geworden. Het illustreert het extreemrechtse ‘ideale gezin’ met drie kinderen en het dorpsmotto: “vrij—sociaal—nationaal”. We gingen naar Grevesmühlen om een bezoek te brengen aan Krügers ‘Thinghaus’, wat vrijelijk te vertalen is als ‘buurthuis’ (volgens MUPInfo is Thinghaus een ‘baken van vrijheid’, maar volgens de Hamburger Morgenpost lijkt het meer op een concentratiekamp.) Ik was nog nooit zo dicht in de buurt geweest van echte neonazi’s. Ik mompelde mijn achternaam bij het voorstellen en was opgelucht dat niemand er m’n Poolse achtergrond uit had afgeleid. Het gesprek met David Petereit, die MUPinfo runt, en Stefan Köster, de lokale NPD-leider, was ongeveer even shockerend als het zien van een barbecue met daarop de inscriptie “Happy Holocaust”. Petereit probeerde vriendschappelijk te doen door aan te halen dat we allebei iets met media deden. Köster deed me daarentegen denken aan een duivelse versie van de schilder Sigmar Polke, een indruk die versterkt werd toen hij vertelde dat hij veroordeeld was voor het aanvallen van een vrouw met linkse opvattingen. Hij voegde er ridderlijk aan toe dat ze een masker droeg en dus niet te herkennen was als een vrouw. Köster en Petereit denken allebei dat er een enorme demografische ramp aankomt waarbij er meer immigranten zullen zijn dan goede (Arische) Duitsers. Slechts twee procent van de bewoners in Mecklenburg-Vorpommern komt uit het buitenland, dus voor wie koesterden ze al deze haat? “In Leipzig komt inmiddels acht procent van de bevolking uit het buitenland en dat is allemaal binnen een paar jaar gebeurd,” legde Köster ons uit. “Dat is een ontwikkeling die uiteindelijk ook hier zal plaatsvinden. Dat willen we niet. Het is niet dat we buitenlanders haten, maar als je naar de grote steden kijkt zie je dat hun sociale structuur volledig naar de knoppen is. Ik wil niet dat jonge mensen worden neergestoken op treinstations. In Hamburg gebeurt dat bijna dagelijks. We zijn gewoon twee vooruitstrevende mensen.” Hun ‘vooruitstrevende’ anti-misdaadstandpunt is een van de dingen die de NPD ook populair maakt bij kiezers die zichzelf geen fascist zouden noemen. Ook helpt de partij werkloze senioren en mensen met een uitkering met het invullen van hun papierwerk. En ze investeren stevig in het rekruteren van jongeren door flyers uit te delen met schattige nationalistische vissencartoons of door op het schoolplein cd’s met extreemrechtse muziek weg te geven. Dat laatste is onlangs verboden, iets wat Petereit onnodig vind. Hij vind het nogal vergezocht om te denken dat teksten over “laarzen die door Berlijn echoën” zouden verwijzen naar de SS. Het kan immers ook verwijzen naar bijvoorbeeld Napoleon of de Sovjets of het huidige Duitse leger. Na mijn gesprek met Köster en Petereit leek de kleine nederzetting in Jamel, waar de bewoners de rest van de wereld hardnekkig negeren, redelijk onbedreigend. Stefan Köster, hoofd van het NPD in Mecklenburg-Vorpommern en David Petereit, redacteur van het rechtse plaform MUPinfo, voor het Thinghaus in Grevesmühlen. Ik verliet Thinghaus voor een ontmoeting met Gabriele Hünmörder, manager van een lokaal jeugdhonk, die al met adolescenten werkt sinds de Duitse eenwording. Ze heeft het allemaal voorbij zien komen; van de opkomst van het neonazisme aan het begin van de jaren negentig tot fascistische kinderen die opgroeien, een gezinnetje stichten en uiteindelijk alle interesse in de extreemrechtse scene verliezen. Volgens haar is Krüger een typisch voorbeeld van persoonlijke frustratie die omslaat in een politieke kruistocht. “Sven kreeg als kind vaker een pak slaag dan een warme maaltijd. Het gaat altijd om het vinden van een surrogaatfamilie,” zegt Hünmörder. Toen we in Hünmörders kantoor zaten, die behangen is met indianenkunst, kwamen twee van haar ‘kinderen’, inmiddels jonge volwassenen, binnen. Ze fluisterde dat de oudste vroeger bij de Wiking-Jugend hoorde, een extremistische jeugdorganisatie. Tijdens zijn dagen bij de Wiking-Jugend werd hij gevolg door een groep discipelen die hem volgden en voor hem salueerden. Dat bevestigt het idee dat veel van deze kinderen in de chaotische jaren na de eenwording gewoon op zoek waren naar iemand die ze zou vertellen wat ze moesten doen. Toen hij uiteindelijk brak met de groep, kreeg hij er een gebroken kaak voor terug. “Het is een soort sekte. Ze hebben zo hun strategieën om de kinderen aan zich te binden,” zegt ze. Tot haar verbazing is de extreemrechtse scene de laatste jaren steeds verfijnder en geraffineerder geworden. De legerkisten en skinheadesthetiek hebben ze aan de wilgen gehangen en in plaats daarvan gebruiken ze steeds meer figuren zoals Che Guevara en Dolores Ibárruri in hun propaganda. Dat is voor adolescenten veel aantrekkelijker dan gemompel over Hitler. De laatste jaren trok Jamel enorm veel media-aandacht, maar extreemrechts is ook actief buiten de grenzen van het nazidorpje. En de afgelopen lokale verkiezingen in Mecklenburg-Vorpommern, waarbij de NPD zes procent van de stemmen won, toonden aan dat de partij veel kiezers weet aan te trekken door te pleiten voor hardere straffen voor pedofielen en de afschaffing van de euro. Maar zelfs als een Duitse rechtbank zou eisen dat Krüger z’n ultrarechtse politieke ideeën verspreidt vanuit een gevangeniscel dan zou z’n gedachtegoed—en ideologie—daarmee nog niet vernietigd zijn. Op het bord boven de ingang van Thinghaus staat het runeteken Algiz, dat voor verdediging staat. Ook staat er ‘Liever dood dan een slaaf’ in het Proto-Germaans. Krügers bedrijfslogo op de deur is een afbeelding van een bouwvakker die een davidster aan gort slaat. Een hek met prikkeldraad, wachttoren en de oude Duitse vlag zorgen ervoor dat de “Happy Holocaust”-barbecue uit het zicht blijft van nietsvermoedende voorbijgangers die achter het Thinghaus een wandeling maken. Deze replica van een politieauto is een van de twee dingen waarmee de tien kinderen die in Jamel wonen kunnen spelen. Geen van de kinderen begroette ons met een “Heil Hitler”, trouwens. Noch de bewoners, noch de burgemeester durven iets te zeggen over de connectie tussen Krügers bedrijf en de illegale stortplaats die Jamel vervuilt met bouwmaterialen en andere troep.