Apartheid in Parijs: wat er zal gebeuren met de jongeren uit de banlieues

Als hij geen campagne voert tegen het katholieke karakter van de Franse feestdagen of lobbyt tegen de Security Intelligence Act, dan schrijft politiek analist Thomas Guénolé. In zijn boek Les Jeunes de Banlieue Mangent-ils Les Enfants? – of Eet de Banlieuejeugd Kinderen? – uit 2015 pakt hij de vooroordelen aan over jonge mensen in de Franse buitenwijken, ook wel bekend als de banlieues.

In de nasleep van de terreuraanslagen van vorige week, de daaropvolgende invallen in de buitenwijk Saint-Denis en de door François Hollande uitgeroepen noodtoestand, zullen de jongeren in de banlieues van Parijs nog meer in de schijnwerpers staan. Thomas Guénolé meent dat tien jaar na de beruchte banlieuerellen van 2005, een "banlieuefobische" houding verankerd is in de Franse cultuur: van kranten die pleiten voor strengere veiligheidsmaatregelen en dramatische scènes in het nieuws tot de bioscoopfilm waarin Parijse kids uit de buitenwijken altijd, ongeacht hun lieve personages, met criminaliteit en fundamentalisme in verband worden gebracht.

In 2005 werd over het algemeen aangenomen dat armoede en discriminatie de wortels waren van de problemen in de banlieues. Nu is dat de islam. Maar angst over radicalisering is niet terecht, zegt Thomas. Hij denkt dat er juist een "de-islamisering' van de Franse buitenwijken gaande is. Slechts 15 procent van de jonge moslims draagt een hoofddoek en volgens de Franse inlichtingendiensten betreft radicalisering slechts 4 procent van de Franse moskeeën.

Maar de armoede is in deze wijken nog steeds wijdverbreid. Kinderen uit de banlieues hebben twee keer meer kans om een jaar te blijven zitten dan het Franse gemiddelde en hebben slechts half zoveel kans om het Franse equivalent van het VWO te behalen.

Dus wat gaat er gebeuren met deze jongeren in de nasleep van de aanslagen van 13 november? Ik sprak met Thomas om dat uit te zoeken.

Thomas Guénolé. Foto: Samuel Kirszenbaum voor Libération, via facebook-pagina van Thomas Guénolé.

VICE: Hoi Thomas. Jouw boek wil vooroordelen over de Franse jongeren uit de banlieues wegnemen, vooral over moslims en allochtone gezinnen. Denk je dat deze vooroordelen sterker worden na de aanslagen van 13 november?
Thomas Guénolé: Dat is helaas waarschijnlijk. Hetzelfde proces van generalisering zal zich voordoen: een deel van de jonge fundamentalistische moordenaars komt uit de buitenwijken, dus als je uit de buitenwijken komt wordt verondersteld dat je voorbestemd bent om een fundamentalistische moordenaar te worden. Dat gezegd hebbende ben ik verrast door de volwassen houding van de Franse bevolking in vergelijking met de dagen na aanslag op Charlie Hebdo. Toen werd de bevolking in tweeën gesplitst door de vraag 'Ben ik Charlie?'. Dit keer zijn de nationale eenheid en de solidariteit onder de Franse bevolking sterk. Er is minder bangmakerij. Franse mensen lijken in staat om het verschil tussen fundamentalisten en moslims in te zien.

De voormalig Noorse premier Jens Stoltenberg zei na de Utoya-aanslagen in 2011: "We zullen terreur beantwoorden met meer democratie, meer openheid, meer tolerantie." Ben je het daar mee eens?
Ja. Ik geloof oprecht dat onze veiligheidsstrategie – meer toezicht, minder burgerlijke vrijheden – een vergissing is. Niet alleen laten de resultaten van de NSA en de Patriot Act zien dat in termen van efficiëntie deze methoden niet werken, maar door dit pad in te slaan, beweegt Frankrijk steeds verder weg van een open samenleving en in de richting van een politiestaat. We geven onze fundamentele waarden van vrijheid op ten overstaan van een vijand. Het zou beter zijn om te focussen op de ontmanteling van de vijand door een coalitie te vormen tussen de luchtmacht en ballistische capaciteiten van de NAVO aan de ene kant, en de grondtroepen van de Arabische Liga aan de andere kant. Dat lijkt mij verstandig en pragmatisch.

Als IS opzettelijk een vijandige omgeving tegen moslims creëert om martelaren te maken, mag je dan stellen dat islamofoben en 'banlieuefoben' niet alleen idioten zijn, maar ook van pas komen voor het islamistisch terrorisme?
Iedereen die fundamentalisme generaliseert als probleem onder alle Franse moslims is een trouwe uitvoerder van de strategie van de Islamitische Staat. Daar moeten zij zich bewust van zijn.

Heeft Frans beleid ten aanzien van de buitenwijken jihadisme aangemoedigd?De conditie van onze buitenwijken is een probleem op zich, dat een politiek antwoord nodig heeft. Als de stadsbesturen eerst bang moeten worden van jihadisme voordat ze zich zorgen gaan maken over de verachtelijke ellende waarin onze voorstedelijke bevolking decennia lang afglijdt, dan is dat verschrikkelijk. Het zegt veel over de mate van hun empathie voor de arme bevolking in ons land.

Jouw boek over jeugd in de banlieues werd tien jaar na de rellen in 2005 gepubliceerd. Hoe is het ontstaan?
De protesten tegen het Israëlisch-Palestijnse conflict in de zomer van 2004 waren het uitgangspunt voor mijn boek. Deze hebben geleid tot een stroom van haat en angst in de media tegen de 'banlieuejongeren' en de 'banlieue-islam'.

De hoeveelheid haat tegen deze gemeenschappen maakte me ziek. Dus schreef ik een opiniestuk, dat werd gepubliceerd door de linkse krant Libération, waarin ik het idee aanviel dat de 'jihadisten uit de banlieue' onze nieuwe vijand waren. Een paar maanden later publiceerde ik een tweede artikel over hoe racistische en islamofobe clichés deze nieuwe vijand hadden gecreëerd. Een paar dagen later kreeg ik een aanbod voor een boek.

Zijn nu jonge moslims de vijand, in plaats van de 'banlieuejongeren' van de jaren 2000?
Ik zou niet zeggen dat de een de ander heeft vervangen. Het is meer een opeenstapeling. In aanvulling op het haat- en angstdiscours over de 'banlieuejeugd' hebben we nu een extra angst- en haatdiscours tegen moslims.

Is religie prominenter aanwezig in de Franse banlieues sinds de aanslagen van 11 september 2001?
De focus op een radicaliserende minderheid is buiten proportie. De meerderheid van de jonge Franse moslims stapt van de islam af. Vergeleken met de generatie van hun ouders neemt de religieuze praktijkvoering af. Tegelijkertijd zijn we getuige van een herleving van religieus fundamentalisme bij een minderheid van de Franse moslims. Dat beide fenomenen naast elkaar bestaan is geen toeval. We zagen hetzelfde gebeuren in Frankrijk in de tweede helft van de twintigste eeuw: kleine groepen van christelijke fundamentalisten ontstonden, terwijl de meerderheid van de Fransen een proces van ontkerstening [verzwakking van de band met het christelijk geloof, red.] onderging.

Ondanks het stigmatiseren van de banlieues door media worden een aantal bekende figuren zoals Omar Sy uit Intouchables en de rapper Joey Starr verheerlijkt. Kan je dit uitleggen?
Het probleem met het benadrukken van enkele geïsoleerde succesvolle voorbeelden is dat het de clichés versterkt. Het idee dat een aantal van hen succesvol en cool zijn is een aanvullend discours op het racisme tegen banlieuejongeren.

Het zou beter zijn om jongeren uit de banlieues te tonen zoals ze zijn – grofweg lijdt de helft van hen onder de omstandigheden, de andere helft leeft van baantjes aan de onderkant van de maatschappelijke ladder. Overigens zijn de helft van de jongeren die in de banlieues leven meisjes. Die zien we ook nooit.

Het idee van systematisch racisme is voor sommige Republikeinse intellectuelen moeilijk te verkroppen.
Een van de conclusies van mijn boek is dat er een apartheid in Frankrijk heerst. Daarmee bedoel ik in strikte zin dat er sprake is van een coherent en gestructureerd systeem van economische, sociale en culturele segregatie. De apartheid is vrij duidelijk, vooral in het onderwijs. Bot gezegd weet iedereen die zwart of Arabisch is precies wat dit is, omdat ze het elke dag ervaren. De apartheid mag in Frankrijk misschien stiekem zijn, het is nog steeds aanwezig.

Intellectuelen die migrantengemeenschappen van Arabische of Noord-Afrikaanse komaf de schuld geven van onze sociale problemen, richten zich op het verkeerde doel. Ja, er is een probleem met separatisme in Frankrijk, maar dat betreft niet jonge moslims. Het probleem is de oudere middenklasse die ervoor zorgt dat alleen zij en hun nakomelingen de kans hebben om te bloeien in onze samenleving.