"Waarom noem je het zo?" zegt Leila Haddad als ik haar wat vragen stel over buikdansen. "Je hebt het toch ook niet over neusdansen, vingerdansen of oordansen?" Haddad is een gerespecteerde choreograaf in Parijs die bekendstaat om haar toewijding aan de dans en als doel heeft het op de theaterplanken te krijgen. Ze zegt: "In de Arabische wereld heeft het nooit buikdansen geheten. Ik heb niets tegen de buik. De buik is het middelpunt van de mensheid. Het is een heilige plek, maar we noemen de dans niet zo. De correcte naam van de dans is raqs al-sharqi."
Raqs al-sharqi is Arabisch voor 'dans van het Orient' – waarmee het Midden Oosten en Noord Afrika wordt bedoeld. Sommige academici beweren dat het de oudste dans ter wereld is. Maar de laatste vijfhonderd jaar staat het in het Westen vooral bekend als een hyperseksuele dans – iets wat frustrerend is voor zowel de bestudeerders van de dans als voor diegenen die het als een belangrijk onderdeel van hun cultuur beschouwen.
Advertentie
De dans heeft niet altijd die sensuele connotatie gehad, alhoewel het ook weer niet helemaal ongegrond is. Volgens sommige antropologen is het ooit als een soort vruchtbaarheidsritueel ontstaan, nog ver voor het Ottomaanse Rijk. De dans werd toen slechts publiekelijk door prostituees beoefend. Nu is het zo dat stereotypen vaak maar een eenzijdig verhaal vertellen. Zo zijn er altijd talloze Arabische vrouwen geweest – van grootmoeders tot artsen – die thuis voor zichzelf dansen, en dat had niets te maken met de mannelijke blik. Toch kunnen de mensen die vandaag de dag op professioneel niveau de raqs al-sharqi dansen maar moeilijk het imago afschudden.
Tegenwoordig lopen duizenden professionele choreografen en dansers tegen dit soort stereotyperingen aan. Dit leidt er – vaker wel dan niet – toe dat veel vrouwen die deze dans uitoefenen gekleineerd en geobjectiveerd worden. En we hebben het hier niet over een klein clubje die dat doet. In 2008 recenseerde de New York Times Haddads optreden. Over haar dans werd het volgende geschreven:
Een uitdagende glimlach met een blik die "kom hier" zegt, gecombineerd met heupen die alle kanten op bewegen, betekenen grofweg hetzelfde in iedere cultuur. Mevrouw Hadded laat van beide teveel zien. Dat is zonde, want haar mooie, sterke armen en de prachtig subtiele manier waarop ze haar tenen opkrult, laten zien dat ze eigenlijk zeer getalenteerd is. Ze had goed gepast bij de geweldige mannelijke zangers en muzikanten die ook op het podium stonden.
Advertentie
Haddad geeft toe dat het een sensuele dans is – net als de tango en de salsa, "maar als je alleen dat ziet dan snap je de bedoeling ervan niet. Het is iets spiritueels en intellectueels, je moet de muziek begrijpen en het vanuit je hart voelen," zegt ze.Dorit is een danser, raqs al-sharqi-leraar in New York en werkt hard om de non-seksuele kant aan de dans onder de aandacht te brengen. "Ik ga op mijn eigen manier met de dans om," zegt ze, "met waardering en respect. Ik zal me altijd meer tot vrouwen richten dan tot mannen."
Ondanks dat ze er zelf veel aandacht in stopt, is Dorit zich maar al te bewust van het seksisme dat heert. Zo overkwam het haar een keer dat haar voorstelling werd onderbroken door een stel dat zich afvroeg of haar borsten echt waren. En dat was niet de eerste keer. Zo maakte ze meerdere incidenten mee waarbij ze respectloos werd behandeld tijdens een optreden.
Dorit legt uit dat de filmindustrie er nog verder voor heeft gezorgd dat de reputatie van de dans is aangetast. In begin van de twintigste eeuw begonnen de raqs al-sharqi voor het eerst in Hollywood-producties als Cleopatra en The Sheik te verschijnen. In de vijftig jaar die daarop volgde zag je steeds vaker dit soort valse representaties van de Arabische cultuur in Hollywoodfilms terugkeren, wat voor nog meer misconcepties ten opzichte van de Arabische cultuur en dans zorgde.
Westerse films hebben ook bijgedragen aan de veranderingen die het danskostuum doormaakte. In de Arabische wereld verschilt de outfit per land, maar een gemeenschappelijke factor is de meestal losse jurk met meerdere lagen en een sjaal die om de heupen wordt geknoopt, versierd met sieraden. Filmmakers als D.W. Griffith (bekend van de zeer bekritiseerde Birth of a Nation) liet zijn filmpersonages slechts een bh vol sieraden en een lange rok dragen, de bedlah.
Image courtesy of Leila Haddad
Vandaag de dag wordt in Amerika de raqs al-sharqi voornamelijk in restaurants en in clubs gedanst voor een gemengd publiek. Deze trend ontstond kort na de raqs al-sharqi-voorstelling op de 1893 Chicago World Fair. Het publiek was conservatief maar de dans sloeg aan en werd al gauw in restaurants en clubs door het hele land gedanst.
In de mid jaren tachtig kwam Haddad op het idee om de dans naar theaters te brengen. Ze beschouwt dit als een vorm van verzet tegen zowel de stereotypering van de raqs al-sharqi als van de Arabische vrouwen. "Mensen hebben geen idee hoe Arabische vrouwen in elkaar zitten," zegt ze. "Ze hebben twee vooroordelen: of ze is een arme vrouw die wordt geslagen door haar man of ze is een hoer." Door het naar theater te brengen, hopen Haddad en Dorit waardering voor de dansvorm te krijgen. Toch zien ze dat er afgelopen vijftig jaar nog weinig is veranderd op het gebied van stereotypering. "Het blijft moeilijk om de dans de theaters in te krijgen," zegt Haddad, "maar ik blijf vechten als een tijger."
Jarenlang weigerde Dorit de term buikdans te gebruiken. "Ik hou er niet van om het zo te noemen vanwege al die negatieve associaties rondom buikdanseressen," zegt ze. Maar aangezien ze een professionele danseres is in Amerika moet ze zich wel buikdanseres noemen om goed in de markt te liggen.
Haddad gelooft dat de toekomst van de dans bij het theater ligt, maar alleen als het gesteund wordt door andere choreografen en dansers. Ze zou graag zien dat ze meehelpen met het bouwen van studio's om danslessen te geven en dat ze mensen bewust maken van wat de dans eigenlijk echt inhoudt. Haddad ziet de dans als een politieke uiting. "Met dansen kan je kwesties op de kaart zetten," zegt ze. "Mijn oma deed het nooit in het openbaar. Ze danste thuis met andere vrouwen. Het was een onderdeel van onze cultuur."
Ze geeft me een simpel advies om met mijn andere Amerikaanse landgenoten te delen: word niet lui met taal. "Rock 'n roll is nooit vertaald naar het Frans," zegt ze. "Wij zeggen dat iets 'rock 'n roll' is. Het is tijd voor westerlingen om zich te verplaatsen in andere culturen. De moeite die wij doen, mag best wederkerig zijn."De dans heet dus raqs al-sharqi.