Dat de Amazone nu in brand staat is de schuld van de mensheid

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

In drogere gebieden is het vrij normaal dat er af en toe natuurbranden plaatsvinden, maar in een tropisch regenwoud als de Amazone zeker niet, zegt Ruth DeFries, hoogleraar Ecologie aan Columbia University. “Deze branden zijn veroorzaakt door mensen, direct maar ook indirect, doordat we ervoor hebben gezorgd dat het wereldwijde ecosysteem zo is veranderd,” zegt ze. Los van de klimaatverandering, hebben mensen ook voor ontbossing gezorgd en opzettelijk brand gesticht, waardoor de regio alleen nog maar kwetsbaarder wordt voor brand.

Branden zijn een van de voornaamste oorzaken van ontbossing, zegt DeFries, omdat ze de goedkoopste, makkelijkste en snelste manier zijn om gelijk van al het afval af te komen. Veel boeren en landbezitters gebruiken vuur om hun land leeg te maken, maar dit kan uit de hand lopen als het droog is. En de droogste periode in de Amazone is vooral in de periode van augustus tot oktober.

Ook Mikaela Weisse, die zich bezighoudt met ontbossing en bosbranden namens Global Forest Watch van het World Resources Institute, benadrukt dat er in het Amazonegebied zelden bosbranden plaatsvinden vanuit een natuurlijke oorzaak. “Vrijwel alles is veroorzaakt door mensen.”

Volgens Global Forest Watch gaan deze branden ook ten koste van inheemse gebieden. Weisse zegt dat de ontbossing in Karipuna- en Ituna Itata-reservaten in Noord-Brazilië flink is toegenomen – die laatste is het leefgebied van een geïsoleerd volk.

Afgelopen week demonstreerden inheemse vrouwen tegen de Braziliaanse president Jair Bolsonaro, die de ontbossingen steunt. Amazon Watch, een ngo die zich inzet voor de rechten van inheemse volken in de Amazone, schreef in een persbericht dat boeren zich onder zijn presidentschap gestimuleerd voelen om branden te stichten, zodat ze hun land kunnen uitbreiden in het regenwoud.

Volgens de Braziliaanse krant Brasil de Fato hebben boeren in de deelstaat Pará een “vuurdag” gehouden, waarop ze massaal bomen in de fik staken om hun steun uit te spreken aan de regering. Volgens een lokale krant vond dit plaats op 10 augustus.

Bosbranden en ontbossingen vinden vaak tegelijkertijd plaats, en kunnen elkaar versterken. “En de wisselwerking tussen beide draagt ook sterk bij aan klimaatverandering,” zegt DeFries.

Bomen houden namelijk veel vocht vast, en hoe meer bomen er verdwijnen, hoe droger het regenwoud wordt en hoe makkelijker er weer branden kunnen ontstaan. Die vicieuze cirkel heeft ook een effect op grotere schaal: alle koolstof uit deze bomen komt ineens vrij. “En als dat in de atmosfeer terechtkomt, versterkt dat de temperatuurstijging,” zegt DeFries.

Door klimaatverandering wordt het er ook droger, met meer branden en ontbossing tot gevolg. Sommige wetenschappers zijn bang dat er op een gegeven moment een onomkeerbaar omslagpunt komt, waarop het ecosysteem totaal verandert en vooral een stuk droger wordt.

Het lijkt lastig om deze spiraal te doorbreken, maar Brazilië heeft het eigenlijk al eens een keer gedaan. Vlak na de eeuwwisseling was er een soortgelijk probleem met ontbossing en bosbranden in de Amazone, maar na 2004 gingen de ontbossingscijfers weer flink omlaag, grotendeels dankzij beschermingsmaatregelen.

Afgelopen woensdag beschuldigde Bolsonaro ngo’s ervan dat ze de bosbranden hadden veroorzaakt om zijn regering in een kwaad daglicht te stellen. Daar heeft hij geen enkel bewijs voor. “Hij kan ontkennen wat hij wil en alles op de ngo’s afschuiven, maar dat gaat er niet voor zorgen dat de rookwolken in São Paulo verdwijnen,” zegt DeFries.

Organisaties doen hun stinkende best om deze branden te blussen, maar zolang de ontbossingen niet worden beteugeld kunnen deze vuren onherstelbare schade aanrichten aan het Braziliaanse ecosysteem. Als we grote stukken van de Amazone kwijtraken – en alle biodiversiteit, zuurstofproductie en koolstof die erin zit – kunnen we alleen de mens daar verantwoordelijk voor houden.