Appleby Fair: de grootste jaarlijkse bijeenkomst van zigeuners in Europa

Een zestig centimeter lange paardenlul zwaait wild heen en weer, en sproeit pis tegen de wind in als een lekke benzinepomp. De trotse eigenaar, een bonte hengst, strekt zijn benen in de bittere ochtendkou. Het veld waarin we verkleumd en verzuurd wakker zijn geworden staat vol paarden in allerlei soorten en maten, vastgeketend aan de grond met stevige ijzeren palen of vastgemaakt aan caravans. Als je iemand vraagt naar de paardenrassen, hoor je echter maar één antwoord. Dit zijn allemaal zigeunerpaarden.

Een week per jaar is de stad Appleby, in het noordwesten van Engeland, de plek waar volgens sommigen de grootste bijeenkomst van zigeuners en reizigers in West-Europa plaatsvindt. Zo'n tienduizend nomaden trekken naar deze vallei van Eden om te drinken, te gokken, oude vrienden en nieuwe liefdes te ontmoeten, en paarden te ruilen.

"Ik denk dat het vergelijkbaar is met het gevoel dat sommige joden hebben als ze naar Israël gaan," vertelt zigeuner en schrijver Damian Le Bas. "Voor het eerst in je leven ben je in de meerderheid; in Appleby zijn zigeuners de norm."

De Appleby Fair is waarschijnlijk de laatste in zijn soort: een restant van het pre-industriële Engeland. Tijdens die ene week in juni overstemt de milde stank van paardenstront de smog van de stad. Honderden zigeuners trekken met hun woonwagens en paarden door de straten.

Het is ergens wonderlijk dat deze bijeenkomst nog bestaat. Sinds de Egyptians Act van 1554, die de overheid de macht gaf om zigeuners met zoveel geweld als nodig geacht wordt het land uit te zetten, is het bestaan van zigeuners en reizigers in Engeland gekenmerkt door onophoudelijke onderdrukking en discriminatie. Hun levensstijl is zodanig gecriminaliseerd dat zelfs de politiebond toegeeft dat deze wet "het voor iedereen praktisch illegaal maakt om in een woonwagen te leven". De reacties onder het jaarlijks terugkerende stuk van The Daily Mail over de troep die er na het zigeunerfeest achterblijft, onthullen een weinig subtiele ondertoon: zigeuners zijn smerig.

Als we in Appleby aankomen, in de levenloze ochtenduren van de tweede dag, zien de voortekenen er slecht uit. Er zijn al twee paarden dood, en de stad is grotendeels dichtgetimmerd. De eigenaar van het hotel waarin we hoopten te verblijven laat zich even zien. "Geen kamers, je hebt het verneukt!" schreeuwt hij jolig, waarna hij een dikke houten deur in het slot gooit.

We zochten verder naar een andere slaapplek, maar het enige licht dat we ergens zagen branden kwam uit een mobiele politiecel, die geparkeerd stond voor een groep woonwagens. Het was ongeveer het tegenovergestelde van de vrijheid die een bed op wielen normaal gesproken biedt. Onze auto sloeg af naast een geparkeerde politieauto. De schimmen binnenin schoten in beweging. Een agent trok onze gegevens na, en zwaaide ons door, richting het koude veld vol caravans en paarden.

Sinds My Big Fat Gypsy Wedding (in Nederland uitgezonden door RTL4) is de zigeunergemeenschap enigszins huiverig voor journalisten. Het programma was volgens de vertegenwoordiger van The Traveller Movement, "slecht voor kinderen, en werkte discriminatie, racisme en onbegrip in de hand, wat voor meer pesterijen en vijandigheid zorgde" jegens zigeuners en kampers.

"Het is echt veranderd na Big Fat Gypsy Wedding," vertelt Le Bas. "Mijn moeder maakte altijd superveel foto's, en ik heb dat een beetje van haar overgenomen. Ik was twee jaar geleden op een bijeenkomst voor mensen in woonwagenkampen, toen iemand ineens stenen begon te gooien naar mij en een vriend. We zijn zelf allebei kampers, maar alsnog was het zien van die grote camera's genoeg om ze goed kwaad te krijgen."

"Ik heb me ook naar binnen geluld bij Downing Street en feestjes in de Havana Club waar ook Fidel Castro was," vertelt fotograaf Amelia Troubridge, die in 1996 de veelgeprezen serie Urban Cowboys maakte over de levens van jonge Ierse reizigers. "Dit lijkt me een makkie."

Elk hotel binnen een straal van vijftien kilometer van Appleby blijkt volledig volgeboekt door de dertigduizend bezoekers – dit gebeurt vaak al een jaar van tevoren. Wonder boven wonder vinden we toch nog een kamer bij Tufton Arms, het meest chique hotel in dit niemendal. In de bar staren twee oude mannen apathisch uit het raam, terwijl ze af en toe over de bar leunen om hun bier bij te vullen. Het herinnert ons eraan dat ondanks alle felle kleuren en alle chaos buiten, we nog steeds in het diepste, donkerste industriële noorden van Engeland zijn. De lokale meningen verschillen. "Het is drie dagen even heel kut en dan is het weer klaar," aldus een van de mannen aan de bar.

Er is misschien veel gedoe rondom Appleby, maar het is eigenlijk weinig anders dan de andere grote paardenevenementen in Engeland. De mannen en jongens paraderen rond op hun paarden, en de dames doen hun best om ze af te leiden. Het scherpe geklik van stiletto's smelt samen met dat van de hoeven.

In kranten is vaak te lezen dat de bijeenkomst een eeuwenoude koninklijke oorsprong heeft. In 1865 beweerde King James II dat Appleby een grotere traditie zou worden dan Royal Ascot, dat pas in 1700 werd gestart door de nuffige Queen Caroline.

"Ik moet je helaas vertellen dat dat niet klopt," vertelt lokale historicus en tot voor kort burgemeester Andy Connell. Die mythe werd geboren in 1945, toen de bijeenkomst verboden leek te worden. "Tegen de jaren zeventig was het verhaal dat de goede King James het als geschenk aan de zigeuners had aangeboden – een volslagen onmogelijk scenario, om verschillende redenen. Bijvoorbeeld omdat de Egyptians Act het illegaal had gemaakt om een zigeuner te zijn, hetgeen tot 1783 gold."

Waar of niet waar, de voormalige burgemeester wil me voorstellen aan de koning. Bovenop Fair Hill is er een vergadering bezig in de caravan van Billy Welch – "koning van de noordelijke zigeuners."

"Waar je ook heengaat, je voelt je altijd ongewenst," vertelt Welch. "Zelfs in Darlington, waar we bijna tweehonderd jaar hebben gewoond, krijg je het gevoel vanuit de grotere gemeenschap dat ze willen dat je vertrekt. Tweehonderd jaar! Mensen zeggen nog steeds dat we terug moeten gaan naar waar we vandaan komen. In Appleby hebben we dat niet. Eindelijk voelen we ons eens een weekje thuis. Dit ene kleine stukje land op deze enorme planeet – dit is heilig voor ons."

"Tachtig procent van ons leeft nu gewoon in huizen," vertelt hij. "Het is belangrijk dat deze mensen wel hiernaartoe blijven komen met hun kinderen, want dit is hun achtergrond en het is belangrijk om dat te begrijpen en te koesteren. Het is het perfecte voorbeeld van onze cultuur, onze manier van leven en onze tradities."

In 2010 deed de politie haar best om de bijeenkomst te verbannen, waarschijnlijk als gebaar naar de zigeunerhatende regering van David Cameron.

"Op elke straathoek stonden gewapende agenten boos te kijken. De eerste avond werden al onze mensen er hardhandig uitgezet – bejaarden, kinderen, iedereen werd er als een kudde vee uitgedreven," vertelt de voormalige burgemeester.

"Het volgende jaar lieten we zien dat we alles beter georganiseerd hadden," vervolgt hij. Er werd een protest gehouden tegen de politie – "zonder te vloeken en zonder geweld". "Toen merkte ik hoe goed ik onze mensen kan organiseren; dit was in een uurtje of twee georganiseerd. Als ik meerdere weken of maanden had om iets te regelen, zou ik er echt een spektakel van kunnen maken." Sindsdien zijn de agenten in Appleby niet veel meer dan bewapende verkeersregelaars.

In de stad zijn de paardenspelen ondertussen voorbij, en begint het drinken. Er is gedoe in een van de kroegen. Iemand met een zweep in zijn hand staat tegen een groep agenten te schreeuwen. Het wachten is op de ploertendoders en tasers, maar in plaats daarvan gebeurt er iets wat ik nog nooit eerder heb gezien: de politie trekt zich terug en de omstanders keren vredig terug naar hun bier en kaartspellen.

"Appleby is echt heilig terrein voor ons," vertelt Welch. "Het is echt ons Mekka, ons laatste toevluchtsoord." Voor een week per jaar is dit echt een zigeunerstad, en niemand – de politie, de gemeente, of The Daily Mail – kan ze dat afnemen.