Het blijkt verdomd lastig om een film te maken over de zaak Dutroux

Voor veel mensen van mijn leeftijd was de Dutroux-affaire een eerste kennismaking met een wereld die nog geschifter was dan we eerst dachten. Voor mij heeft deze zaak een bepaalde lichtheid in mijn bestaan ontnomen. Behalve een paar kortstondige, kunstmatige geluksmomentjes die het internet, mijn tienernihilisme en Jackass teweegbrachten, bleef die lichtheid voorgoed uit. 

Ik ben net iets te jong om mij de eerste verdwijningen in de zaak Dutroux of de Witte Mars waarin 300.000 mensen door de Brusselse straten stapte te herinneren. Maar het moment waarop zijn proces in 2004 van start ging, kan ik mij nog perfect voor de geest halen. Die beelden van zijn tuin - gefilmd vanuit een helikopter -, de witte bestelwagen en die verborgen ruimte in de kelder zijn me altijd bijgebleven. De sfeer die deze gebeurtenis teweegbracht, is naar mijn gevoel nog jaren blijven hangen. Na schooltijd spraken ouders onderling over wat hun kinderen wel en vooral niet meer mochten. Sommige vaders gingen niet meer met hun kinderen in bad, anderen verboden hun zonen en dochters om met de fiets te ergens naartoe te gaan, nog anderen hielden leerkrachten extra scherp in de gaten. Op de speelplaats speelden leerlingen niet langer de Titanic of Dragon Ball Z na, maar deden ze soms alsof ze elkaar ontvoerden.

“Mijn zusje was daardoor getraumatiseerd,” vertelt Pauline Beugnies. “Ze had moeite met slapen en kampt nu nog altijd met slapeloosheid. Zij had er in onze familie het meeste last van.” Een paar jaar geleden realiseerde Pauline zich dat de gevolgen van de zaak Dutroux tot op vandaag wegen op de generatie kinderen die dit “spektakel” zelf op TV heeft gezien. In 2012 speelde de zus van Pauline mee in een toneelstuk in de gevangenis, in het publiek zat ook Michelle Martin. “Toen kwam het echt heel dichtbij,” zegt Pauline. “We hebben daarover gepraat en ik heb toen beseft dat mijn zusje die gebeurtenis nog altijd met zich meedraagt. Ik sprak ook met een paar van mijn vrienden en merkte dat iedereen er wel iets over te zeggen had. Zo kreeg ik steeds meer het idee dat er iets aan deze zaak is, dat nog altijd niet is opgelost.” 

Pauline, in 1995 een jonge tiener, vertelt dat ze dit project heeft kunnen maken omdat ze zelf toendertijd minder getroffen werd door de affaire. “Als ik zelf even getraumatiseerd zou zijn als de mensen die ik heb geïnterviewd, weet ik niet of ik deze film had kunnen maken. Het was echt heftig om alle archieven in te kijken en alle getuigenissen opnieuw te beluisteren. Je hebt een bepaalde afstand nodig van dit onderwerp.”

Met ‘Petites’ is het niet de bedoeling om de geschiedenis te herschrijven. Pauline heeft duidelijk veel onderzoek verricht, waaronder een archiefbezoek om de nieuwsverslagen uit die tijd te verwerken tot een accurate reconstructie. Al zijn het vooral de persoonlijke getuigenissen die naar voren worden gebracht. Voor haar film heeft Pauline zo’n dertig getuigen verzameld, zowel uit Vlaanderen als Wallonië. Door de verdwijningen van An en Eefje in Oostende, twee maanden na de ontvoeringen van Julie en Melissa, verspreidde zich een zekere hysterie in het noorden van ons land. Iedereen was plots kwetsbaar geworden. Één van de deelnemers aan Pauline’s film vertelt dat zij “er zeker van was dat ze de volgende zou zijn”. 

Voor Pauline voelt ‘Petites’ meer persoonlijk aan dan haar andere documentaires, waaronder Staying Alive over de Egyptische revolutie in 2011. Ze wist dat deze film mogelijks een gigantische impact kon hebben. De anonieme getuigen vertellen over hun persoonlijke herinneringen, en hoewel die mogelijk (onbewust) zijn beïnvloed door de tijd en media, beschikken ze ook over de kracht om een volledige generatie te raken. Doordat de nadruk van de documentaire niet op de slachtoffers of op de werking van de zaak ligt, maar wel op de ervaringen van mensen die deze tragedie als kind hebben meegemaakt, krijgt de documentaire een bepaalde diepte. De film vertelt het verhaal van een collectief geheugen, een gedeelde ervaring. En het is precies die collectieve ervaring die Pauline het zelfvertrouwen heeft gegeven om dit project op poten te zetten, want in het begin was dit allesbehalve vanzelfsprekend: “Nadat ik mijn eerste subsidieaanvraag had ingediend, werd mij duidelijk gemaakt dat alles over dit onderwerp al gezegd zou zijn. Dat vonden heel veel mensen die al volwassen waren op het moment waarop deze zaak zich afspeelde trouwens ook.”

De meeste documentaires over dit onderwerp bestuderen Dutroux als persoon of gaan in op de procedurefouten in deze zaak. Maar Pauline’s verzameling aan herinneringen en persoonlijke indrukken maakt dat ‘Petites’ ervoor zorgt dat je de impact van die televisiebeelden op de Belgische bevolking beter gaat begrijpen. Het is misschien wel de eerste keer dat de zaak-Dutroux niet wordt beschreven door specialisten, rechters, agenten of ouders, maar door de kinderen die deze tragedie van veraf hebben meegemaakt - die zich de vrijlating van Sabine en Laetitia mogelijk nog herinneren als een moment van opluchting, maar voor wie de wereld door deze beelden ook een stukje zwaarder en somberder is geworden. De documentaire doet ons begrijpen in hoeverre de zaak Dutroux sporen heeft nagelaten, ook al waren we ons daar toendertijd misschien niet altijd bewust van. Velen onder ons hebben waarschijnlijk het concept ‘seksualiteit’ leren kennen door het prisma van pedofilie, of het idee geïntegreerd dat mannen (of volwassenen in het algemeen) een bedreiging vormen. Hoeveel kinderen hebben door deze affaire een schuldgevoel ontwikkeld over het feit dat ze seksueel misbruikt worden - en hoeveel onder hen hebben dat gevoel nog steeds?

In tegenstelling tot de pikane docuseries rond Dutroux - en daar zijn we misschien nog niet klaar mee - probeert ‘Petites’ ook de media en de ouders wakker te schudden. De documentaire roept ook op tot het maatschappelijk debat dat al veel eerder had moeten plaatsvinden om eindelijk tot een mislukt maatschappelijk debat te komen. Een kwart eeuw later blijft het een bitter feit dat dit alles nog steeds niet tot een constructieve discussie heeft geleid. Met name criminele pedofilie blijft een taboe en slachtoffers worden nog te vaak met een schuldgevoel opgezadeld. Al deze zaken in vraag stellen door een film die onder andere ook de seksualiteit van kinderen aankaart blijft een gevoelige missie, maar is mogelijk - en bovendien ook noodzakelijk.

'Petites' wordt uitgezonden op La Trois (met Franse ondertiteling) om 20.35 uur op 19 oktober 2021, de vooravond van de 25e herdenking van de Witte Mars. Er is nog geen uitzending gepland voor de Vlaamse televisie. Wij houden je op de hoogte over verdere ontwikkelingen rond een bioscooprelease.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.