Gierend van het lachen in een gepantserde limo door de McDrive

VICE Nederland bestaat tien jaar. Om dat te vieren geven we een enorm feest, en posten we de komende weken verhalen die we het afgelopen decennium hebben gemaakt en die we koesteren. Als je ook naar ons verjaardagsfeest wil komen, neem dan de cybertrein en stap uit bij vicewordt10.nl

In 2013 spraken we met Rita Verdonk over Crocs, haar ministerschap, en die keer dat ze met een gepantserde limousine door de McDrive reed.

In november is het precies twee jaar geleden dat Rita Verdonk de politiek verliet. Ik ken weinig vrouwen die zich zo strikt aan de regels willen houden als Rita. Ook maakte ze in haar politieke carrière verrassende keuzes, zoals een door Willibrord Frequin geregisseerd promofilmpje en een plotselinge make-over, waardoor ze er minder streng uit zou zien. IJzeren Rita fascineerde me, en toen ze in 2011 de politiek verliet vond ik dat dan ook erg jammer. Ik had nogal wat vragen voor haar en wilde haar graag een keer ontmoeten.

In de twee jaar die volgden begon Rita haar bedrijf Rita Verdonk BV, waar ze mensen coacht die op wat voor manier dan ook een andere weg in hun leven in willen slaan en waar ze ondernemers adviseert die in de knel gekomen zijn met regelingen van de gemeentelijke overheid. Terwijl Rita daar druk mee bezig was, werd ik een soort van journalist die de mogelijkheid krijgt mensen te spreken die hij altijd al wel eens heeft willen spreken. Daarom mailde ik Rita en vroeg of ze nu, twee jaar later, met me wilde terugblikken op haar politieke carrière. Dat wilde ze.

Rita Verdonk stelde voor om af te spreken in het Van der Valk-hotel in Nootdorp. In de gigantische en voor driekwart lege ontbijthal van het hotel sprak ik om half 9 's ochtends de voormalig minister van Vreemdelingenzaken en Integratie. We gingen bij een tafeltje in de hoek bij het raam zitten, haar vaste tafel voor interviews in dat hotel. Al snel bleek dat Rita helemaal niet van ijzer was en alle vragen wilde beantwoorden die ik ooit had.

Ik vertelde de ober dat ik hier een interview met u had en toen zei hij: 'oh, dan kom ik de tafel nog een keer schoonmaken voor Rita'. Mensen zijn u duidelijk nog niet vergeten.
Nee, dat klopt. Als je een brief verstuurt met daarop 'Rita Verdonk, Nootdorp' dan komt hij gewoon aan hoor. Ik denk zelfs dat 'Rita Nootdorp' al genoeg is. Mensen weten wie ik ben, en ook op straat herkennen ze me nog steeds.

Is uw leven normaler geworden sinds u de politiek heeft verlaten? Zit u nu bijvoorbeeld 's avonds na het eten in uw huispak en met Crocs aan op de bank?
Haha, ik heb geen Crocs, dat vind ik er niet uitzien. Maar een huispak heb ik wel, ja. Daar chill ik dan wel eens in op de bank, zoals mijn kinderen dat zeggen, maar nog steeds heb ik vaak vergaderingen of zakelijke etentjes. Ik ben niet een vrouw die genoeg heeft aan het huishouden, ik ben altijd energiek en actief geweest en dat gaat waarschijnlijk ook nooit veranderen.

Mist u de politiek?
Het vertrouwen van de Nederlander in de politiek heeft een absoluut dieptepunt bereikt. Nou, dan beginnen mijn handen wel te jeuken. En een goed debat, dat mis ik ook. Het spel hoe je iemand over de streep kunt trekken, dat vind ik mooi.

Is baas zijn van Rita Verdonk BV net zo interessant als de politiek?
Nou, ik weet nog niet of dit echt wat voor mij is. Ik coach mensen die een andere weg in willen slaan in het leven. Van mijn succes én mijn tegenslagen heb ik veel geleerd, en die ervaring gebruik ik nu om mensen te helpen veranderen. Er komt heel veel ellende voorbij: echtscheidingen, faillissementen, iedere keer weer. Ik heb wat leuke successen geboekt, maar ik trek me die ellende erg aan.

Misschien moet u overwegen om de politiek weer in te gaan?
Zeg nooit nooit, maar voorlopig niet. Sinds twee jaar ben ik namelijk ook met iemand een internetdienst aan het opzetten, maar daar kan ik nog niet teveel over zeggen. Ik ben benaderd om burgemeester van Utrecht te worden en door allerlei politieke partijen gevraagd om weer mee te doen, maar nee, ik doe het niet.

Waarom niet?
Ik heb in de politiek zeven jaar lang roofbouw op mezelf gepleegd, mijn gezin in de steek gelaten en me ook daarna in mijn werk vooral bezig gehouden met anderen. Het is nu tijd dat ik iets voor mezelf ga doen. Ik wil dit nieuwe bedrijf groot maken, en dan zien we wel weer verder.

U zei destijds wel dat het u pijn deed de politiek te verlaten. Wat vond u er zo leuk aan?
Mijn tijd als minister was het leukst. Als Tweede Kamerlid ben je onderdeel van een praatfabriek waarbij iedereen op een eilandje zit en niemand overzicht heeft. Dat trekt me helemaal niet. Het ministerschap vond ik geweldig, omdat je als minister wel degelijk resultaat kunt bereiken. Ik kon laten zien dat je niet alles via achterafkamertjes hoeft te doen, maar met mensen praat, doelen stelt, draagvlak creëert en dan moet doorstomen. Daar kijk ik met veel plezier op terug.

U was tijdens uw ministerschap bij een grote groep mensen erg populair, maar er waren ook veel mensen die u liever zo snel mogelijk zagen verdwijnen. Hoe ging u daarmee om?
Ik heb natuurlijk ook veel nare dingen meegemaakt. Ik moest altijd beveiligd worden en ben bespuugd en uitgescholden. Ik voerde wetten uit die democratisch goedgekeurd waren door de Tweede Kamer en dan werd dat beleid vervolgens vergeleken met het deporteren van Joden. Ik werd vergeleken met Hitler, terwijl mijn vader in het verzet heeft gezeten. Dat vond ik te afschuwelijk voor woorden en zo onterecht.

Als u zoiets meemaakte tijdens uw werk, wat deed u dan 's avonds als u thuiskwam?
Ik kwam meestal 's avonds pas heel laat huis, dan waren de kinderen al naar bed. Mijn man wachtte altijd op me. Eerst moest ik altijd nog tassen met papierwerk doornemen en dan namen we samen een whisky. Dan werd ik soms wel emotioneel.

Was u dan boos of eerder verdrietig?
Allebei. En machteloos.

Voor buitenstaanders zoals ik leek het altijd alsof het u niet zoveel deed.
Kijk, als je voor een camera staat of je bent te gast in een actualiteitenrubriek dan hield ik me altijd voor ogen wat mijn doel was en wat ik de mensen in het land duidelijk wilde maken. Ik zag de media als instrument en daarom kon ik kalm blijven en mijn verhaal vertellen. Als ik nu beelden van mezelf uit de Tweede Kamer terugzie dan herinner ik me soms hoe ik er aan de binnenkant uitzag, en dat was heel anders dan aan de buitenkant.

Als u terugkijkt op uw politieke loopbaan, waar bent u dan trots op?
Dat ik als minister heb laten zien dat je wel resultaten kunt boeken en op je doel af kunt gaan. In de politiek worden vaak dingen niet uitgesproken omdat je je opponent weer nodig kunt hebben als je later op een bepaalde post wil zitten. Dat heb ik nooit gedaan, en toch heb ik resultaten geboekt met een heldere boodschap.

Wat dan, bijvoorbeeld?
Nou, dat iedereen die in Nederland wil wonen Nederlands moet praten. Toen ik dat zei werd ik bijna gelyncht door de PvdA en nu zijn we tien jaar verder en hoor ik ze ongeveer hetzelfde zeggen. Dat zijn tien verloren jaren, echt zonde.

U stond erom bekend de regels graag strikt na te leven. Zit dat in uw karakter of is dat alleen iets voor op de werkvloer?
Ik heb altijd van duidelijkheid gehouden.

Maar denkt u wel eens: dit had ik anders moeten doen, wat minder strikt.
Wetten en regels zijn er voor iedereen, dat hoort je uitgangspunt te zijn. Je kunt niet zeggen: maak voor sommige mensen, zoals Ayaan Hirsi Ali, maar een uitzondering. Zo werkt het niet.

Maar dat is toch bijna onmenselijk?
Nee, want ik deed wel het uiterste. Ik nam iedere avond vijftig dossiers met schrijnende gevallen mee naar huis om te kijken of er echt geen mogelijkheid was om ze te laten blijven. Ik kon vaak niet begrijpen dat mensen zoveel ellende kunnen meemaken in een leven. Dan wil je wat voor ze doen, maar dat mag je niet naar buiten brengen.

Waarom niet?
Als je dat doet dan komt er een hele groep asieladvocaten in Nederland die zeggen dat hun cliënt ook in zo'n situatie zit, waarna de IND weer moet bewijzen dat het niet zo is. Dat gaat niet. Ik vond het een bevrijding toen ik die dossiers niet meer hoefde in te kijken.

Omdat u niet meer verantwoordelijk wilde zijn voor het lot van deze mensen?
Vooral omdat je in zo'n dossier zoveel ellende voorbij ziet komen, en omdat het vaak een worsteling was om tot een goede beslissing te komen. Als een man die onder een gewelddadig regime oorlogsmisdaden uitvoerde naar ons land komt omdat dat regime omver geworpen is en hij nu gezocht wordt in zijn eigen land, dan krijgt hij geen verblijfvergunning. Je wil een oorlogsmisdadiger geen plek aanbieden in Nederland, maar wat doe je met zijn vrouw en kinderen? In hoeverre zijn zij verantwoordelijk voor zijn daden? Je gunt ze een opleiding en een veilige plek, maar de vader niet.

Wat gaf dan de doorslag voor een besluit over zo'n dossier?
Dat kan ik niet zeggen, daar zou Fred Teeven (huidig staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, red) nu nog problemen mee kunnen krijgen.

Vindt u het jammer dat mensen het beeld van de minister die zich het lot van asielzoekers persoonlijk aantrekt nooit te zien kregen?
Ja, dat vind ik wel eens jammer. Het beeld dat de pers van mij heeft neergezet is heel anders. Wanneer ik het land inging om te spreken op politieke avonden kreeg ik in 99 procent van de gevallen te horen: "goh, u kunt ook lachen". Als mijn persvoorlichters aan de pers vroegen of ze daar eens kwamen kijken, dan zeiden ze: "nee, nee, goed nieuws is geen nieuws."

Als er iets naars gebeurde, kreeg u inderdaad wel de volle laag. Na de Schiphol-brand, die 11 illegale gedetineerden het leven kostte, werd u bijvoorbeeld aangeklaagd voor dood door schuld. Het cellencomplex zou niet veilig genoeg zijn geweest en dat was volgens ruim 4200 mensen die een petitie tekenden onder andere aan u te wijten. Heeft u zich daar schuldig over gevoeld?
De brand heeft grote impact op mij gehad, maar ik had er niets aan kunnen doen. Zo'n aanklacht is heel naar, maar van de andere kant ben ik wel zo realistisch om te bedenken: hoe wil je dat bewijzen? Zo kon ik het wel van me af laten glijden. Wat een veel grotere indruk op mij maakte was dat ik op een ochtend naar beneden kwam en mijn dochter met De Telegraaf voor zich aan tafel zat. Op de voorpagina stond heel groot "Dodenlijst", met daarbij foto's van drie mensen. Ik vroeg haar waar het over ging en toen zei ze: jij staat er ook op. Het bleek een lijst te zijn van een bepaalde groep moslimextremisten, die een aantal mensen dood wilde hebben. Theo van Gogh stond er ook op.

Voelde u zich toen onveilig?
Het was heel heftig. Er stonden in die tijd al beveiligers voor de deur, maar daardoor besefte ik me nog meer hoe kwetsbaar niet alleen ik was, maar ook mijn twee kinderen. We wonen aan een donker weggetje en zij fietsten toen iedere dag zeventien kilometer naar de middelbare school. Ze hadden ook beveiligd kunnen worden, maar kozen liever voor hun eigen vrijheid.

Was het niet een reden voor u om te stoppen toen u besefte dat uw kinderen misschien gevaar liepen?
Nee. Toen dit speelde hebben we dat met ons gezin besproken, maar achteraf gezien hebben we denk ik de impact van mijn baan op onze vrijheid en ons privéleven niet helemaal onderkend. We vonden toen alle vier dat als je in Nederland minister mag worden, je niet je hoofd in je schoot kunt leggen door bedreigingen. Als je de lijn die je voor ogen hebt mag uitvoeren, dan ga je door.

Ging u in die tijd nog wel eens alleen boodschappen doen?
Ik ging nooit alleen de deur uit. Als ik naar de Albert Heijn ging liepen de beveiligers daar ook zo onopvallend mogelijk met een mandje. En bij een familieverjaardag bleven ze bij de voordeur wachten en kregen ze koffie en taart van mijn neefjes en nichtjes.

Kreeg u een band met die beveiligers?
Ja, want het waren meestal dezelfde twee en ik zag die mannen meer dan dat ik mijn eigen man zag. Als ik de auto instapte na een debat waarin ik op een nare, persoonlijke manier onderuit werd gehaald en ze vroegen van, "zo mevrouw Verdonk, hoe gaat het?", nou, dan gooide ik het eruit. Maar we maakten ook veel grapjes. We zijn een keer met een gepantserde limousine door de McDrive gereden en hebben daar op de parkeerplaats kipnuggets gegeten. Toen hadden we schik natuurlijk. En nadat ik een keer ergens had gesproken bleek er een groep demonstranten voor de deur te staan die maar niet wegging. Ik wilde naar huis, dus toen ben ik in een kring van zes beveiligers gaan staan, heb de deur open gegooid en zijn we naar de auto gerend. Dat was spannend, maar aan de andere kant ook zo hilarisch dat ik liep te gieren van het lachen.

Wat vonden de mensen in uw omgeving van de beveiligers?
Die begrepen dat, en de beveiligers leerden mijn familie ook kennen. Eén keer per jaar hebben de vrouwen in mijn familie vrouwendag en dan moesten zij dus ook mee. Toen reden die mannen langzaam in de auto achter onze huifkar aan. We hebben gegild van het lachen.

Dat klinkt echt heel gezellig.
Ja, ik heb veel lol gehad met ze. We waren tot elkaar veroordeeld, dus maakten we er maar het beste van. Soms kom ik ze nog wel eens tegen en dan praten we altijd even.

Maakt u het nog steeds wel eens mee dat mensen negatief op u reageren? Dat ze naar u spugen, bijvoorbeeld?
Je merkt dat de scherpe randjes er wel vanaf zijn – meestal zijn de reacties leuk. Soms loop ik op zondagmiddag over de boulevard van Scheveningen en kom ik een groot allochtonengezin tegen. Ze herkennen me altijd meteen, en dan komt de vader naar me toe en zegt: "ik wil u wél een hand geven."

Oh ja, dat is misschien wel het meest bekende Rita Verdonk-moment: dat een imam u geen hand wilde geven.

Ja, ik ontmoette die dag twintig imams die allemaal op een rijtje stonden. De eerste zestien gaven me allemaal een hand, maar nummer zeventien niet. Ja, daag! Ik heb op dat moment maar niet gezegd wat mijn hart me ingaf, maar alleen maar gezegd dat we iets hadden om over te praten.

Dat was een heel mooie reactie. Had u die van tevoren bedacht?
Nee, het was heel impulsief. Ik dacht: die aandacht die je wil, die krijg jij niet jongen. Weg hier en snel door naar de volgende imam. Later heb ik nog een excuusbrief gekregen van de vereniging van imams.

Wat netjes. Iets anders: in 2007 brak u met de VVD en richtte u Trots op Nederland op. Ik herinner me dat u daarvoor een make-over onderging. Waarom?
Haha! Waarom vond jij dat nou een make-over? Wat vond je anders aan me dan daarvoor?

Uw haar was lichter en u leek een wat zachtere uitstraling te hebben. Zit ik ernaast?
Misschien bedoelde je die keer dat ik me kandidaat stelde als lijsttrekker van de VVD? Dat deed ik in de BouwRai. Daar zat een schoonheidsspecialist die wat meer gel in mijn haar deed dan normaal en net wat andere make-up bij zich had. Binnen tien minuten zat het erop – ik heb me rot gelachen toen het in de media een make-over werd genoemd. Of bedoel jij die keer dat ik op krukken liep?

Nou, op krukken gaan lopen noem ik geen make-over.
Nee, dat is waar. Ik heb wel een keer een behandeling van Leco van Zadelhoff gehad voor de Beau Monde. Dat leek me wel grappig, bij Leco. Die heeft mijn haar wat lichter gemaakt.

Wat maakte u eigenlijk zo trots op Nederland?
Eigenlijk was het meer bedoeld voor de mensen die niet meer durfden te zeggen dat ze trots waren op ons land. We hebben een prachtig land, zeg eens gewoon dat je daar trots op bent. Dat was de boodschap.

In 2009 zei u als lijsttrekker van Trots op Nederland dat over vijf jaar iedereen met een hoofddoek zou lopen, omdat de vrijheid en de gelijke behandeling van mannen en vrouwen bedreigd wordt. Het is nu bijna vijf jaar later. Geldt dat nog steeds?
Ik vind nog steeds dat we op onze hoede moeten zijn. Er zijn nog universiteiten waar geëist wordt dat meiden op de achterste banken gaan zitten als er een aanhanger van de islam komt spreken. Zolang dat gebeurt hebben we te maken met risico's. Daar moeten we voor oppassen, vooral vrouwen. Is uw trots op Nederland verminderd door de minder leuke dingen die u mee heeft gemaakt?
Nee, want ik heb ook heel veel goede dingen meegemaakt. We hebben hier alles wat nodig is om het goed te kunnen hebben, dus ik ben nog steeds trots op Nederland.Behalve op de leiders van dit land dan, dat is het enige wat we tegen hebben.

Is dat uw grootste ergernis op dit moment, de politiek leiders hier?
Ja. En middelstebaanrijders, die houden alles op. Ik rij nou eenmaal graag door.