Waarom mannen hun moeder vermoorden

Op 20 augustus 1989 werd Jose Menendez in zijn achterhoofd geschoten toen hij lekker op de bank lag in zijn huis in Beverly Hills. Zijn vrouw Kitty was al naast hem in slaap gevallen en werd gewekt door het geluid van de schoten. Een kansloze poging om dekking te zoeken in de gang mislukte toen ze door een kogel in haar been werd geraakt. Ze gleed uit over haar eigen bloed en viel op de grond, waarna ze wegkroop en vervolgens in haar borst en tien keer in haar hoofd werd geschoten. Later werd duidelijk dat Jose en Kitty Menendez waren vermoord door hun eigen zonen, De 21-jarige Lyle en 18 jaar oude Erik. Gevallen van oudermoord – het vermoorden van je eigen ouders – blijven psychologen, criminologen en eigenlijk vrijwel iedereen die zich ermee bezighoudt verbazen. Het vermoorden van je eigen ouders is het extreme tegenovergestelde van het universele idee dat je je ouders zou moeten liefhebben. Volgens de FBI is echter in 26 procent van de moordzaken waarbij de dader bekend is, de dader familie van het slachtoffer. Uit een rapport van het Amerikaanse ministerie van Justitie uit 2011 blijkt dat ouders steeds vaker door hun eigen kind worden vermoord – het percentage kind-daders steeg van 9,7 procent in 1980 naar 13 procent in 2008, waarmee oudermoord het snelst toenemende type is binnen de familiemoorden.

Lyle en Erik bekenden meteen schuldig te zijn aan de moord op hun ouders, dus het proces ging er nooit over óf ze het gedaan hadden, maar richtte zich op de vraag waarom ze de moorden pleegden. De verdediging betoogde dat de broers na jaren van emotioneel en seksueel misbruik door hun vader tot hun daad waren gedreven, en dat hun moeder ­– een alcoholist – soms ook aan de wandaden meedeed. Het Openbaar Ministerie verwierp die aantijgingen en stelde dat de mishandelingen nooit hadden plaatsgevonden. De zonen zouden de moord hebben gepleegd om een enorme erfenis op te strijken. Hun proces werd al snel een publiek spektakel en werd door het publiek gevolgd alsof het een reallifesoap was. Het grootste deel van de vrienden en familieleden van Erik en Lyle geloofde de beschuldigingen aan het adres van Jose, maar de verdedigende partij had één groot probleem: Kitty was misschien verre van de ideale moeder, maar er was geen bewijs dat zij iets had gedaan waardoor haar kinderen haar zouden willen vermoorden, en al helemaal niet op deze gruwelijke wijze. Nóg onthutsender was het feit dat kennissen van de familie zeiden dat Erik en Lyle beiden een hechte band hadden met hun moeder. Dr. William Vicary, een forensisch psychiater die beide broeders heeft behandeld nadat ze gearresteerd werden, vertelde me over zijn eerste ontmoetingen met Erik: "Het enige wat hij wilde was praten over hoe geweldig zijn ouders wel niet waren – hoe fantastisch, briljant en succesvol zijn vader was, en hoe liefdevol, aardig en warm zijn moeder was." Een agent die aan deze zaak werkte vertelde me ook dat tijdens het onderzoek registraties van telefoongesprekken van drie en soms wel vier uur lang waren gevonden. Als bekenden van de familie van een goede band tussen de moeder en de broeders spraken, wat kon dan het motief zijn voor de moord? Er zijn twee scenario's mogelijk. Sigmund Freud wijdde een groot deel van zijn onderzoeken aan de relatie tussen ouders en hun kinderen. Hij claimde dat een zoon die zijn eigen moeder vermoordt zich beschermt tegen incestueuze impulsen. (Zonen die hun vader vermoorden daarentegen doen dat vaak om de competitie met de vader om het "bezit van de moeder" te beslechten) Andere experts – zoals Dr. Kathleen Heide, een professor criminologie die doceert aan de University of South Florida en vier boeken over vadermoord schreef – denken dat zonen vaak de controle proberen terug te krijgen. In haar boek Understanding Parricide schrijft Heide: "Mannen die moedermoord plegen verklaren vaak het gevoel te hebben dat hun moeder hen tegenwerkt of extreem dominant is. De misdaden van deze mannen worden vaak verklaard door het feit dat ze tot die daad kwamen om hun mannelijkheid te bewijzen of om zichzelf te beschermen tegen heftige emoties die worden veroorzaakt door het gedrag van de moeder." Psychiater Fredric Wertham, een van de eerste artsen die diepgaand onderzoek deed naar oudermoord, combineerde deze twee theorieën. In zijn boek Seduction of the Innocent uit 1954, schreef hij: "Veel moedermoorden die gepaard gaan met excessief geweld, worden in de slaapkamer gepleegd, vaak met een onbenullige aanleiding. Deze misdaden vertegenwoordigen de onbewuste haat en tegelijkertijd een seksueel verlangen dat de zoon voelt voor de moeder." Werthams theorie legt verbanden tussen zaken als die van Michael Miller, die veroordeeld is wegens het seksueel misbruiken van zijn moeder Marguerite, nadat hij haar eerst had doodgeknuppeld. Of Kevin Davis, een 18 jaar oude jongen uit Texas die heeft bekend zijn moeder te hebben gewurgd, gestoken en mishandeld totdat ze dood was. Daarna had hij seks met haar lijk. Ongeveer tweederde van de moedermoorden wordt gepleegd door een volwassen zoon (en niet door minderjarigen) en in veel moedermoordzaken die ik onderzocht waren de misdaden (mede) uit seksuele motieven gepleegd. In sommige gevallen deed de moeder niets tegen het seksueel misbruik waar de zoon mee te maken had gehad, of ze was zelf de verkrachter; in andere gevallen had de moeder een romantische relatie verstoord of had de moordenaar een seksuele afwijking. Vadermoorden – die twee keer vaker voorkomen dan moedermoorden – waren vaker te verklaren door heftige ruzies of een 'breuk', of er was sprake van een crime passionnelle. In zaken waarbij beide ouders vermoord werden, zoals bij de familie Menendez – waren de motieven niet altijd even duidelijk. De aanleidingenvarieerden van beschuldigingen van mishandeling tot jaloezie en van ordinaire ruzies tot kwaadaardig narcisme. Tijdens Erik Menendez' getuigenis werd hij overmand door emoties. Hij huilde toen hij beschreef hoe hij zijn moeder zag en hoorde schreeuwen van pijn toen ze geraakt werd door de vele kogels die zijn broer op haar afschoot. Later veroordeelde een rechter Erik en Lyle voor moord en legde hen een levenslange gevangenisstraf op, zonder mogelijkheid op vervroegde vrijlating. Weinigen van ons zullen begrijpen hoe je van je ouders kunt houden en ze tegelijkertijd kunt vermoorden, en dat is misschien maar goed ook.