De zakken geld van Goldman Sachs

Toen de Amerikaanse economie een paar jaar geleden instortte, ontketende zich in de mediawereld een ware heksenjacht op de financiële instituten die de bron waren van alle rampspoed. Eén van de genadeloze lieden die commentaar hadden op de grote jongens die verantwoordelijk gehouden werden voor de crisis was Matt Taibbi, redacteur bij Rolling Stone. Hij had een woeste aantrekkingskracht voor de ontevreden, vernederde en uitgekotste mens.

Zijn verslaggeving en redactiewerk overlappen elkaar vaak, en zijn vrijelijk opiniërende proza loopt over van de schuttingtaal bedoeld voor de slechteriken in zijn verhalen. Tegelijkertijd maken zijn precieze en bondige beschrijvingen en zijn vermogen om informatie te stroomlijnen zijn werk verplichte kost voor geïnteresseerden in het verraad van Wall Street.

Zijn meest recente artikel belicht het Lenvin Rapport, een 650 pagina’s tellende handleiding waarin beschreven staat hoe je geld kunt jatten van nietsvermoedende burgers.

Dit rapport is een beschouwing van de uitgangspunten van zakenbank Goldman Sachs van voor 2008, vrijgegeven door de senator van Michigan, Carl Levin.

Een ander artikel dat Taibbi schreef, The People vs. Goldman Sachs, zorgde ervoor dat de druk om het bedrijf te vervolgen fors toenam.

Taibbi is stil en zelfbewust, een scherp contrast met zijn zware kritiek en bijtende proza. Zach Pontz ging koffie met hem drinken in Manhattan.

VICE: Je staat bekend om je analogieën. Hoe erg heeft Goldman Sachs ons genaaid?
Taibbi: [lacht] Daar moet ik even voor gaan zitten en over nadenken. Het is sowieso een lange beurt geweest.

Waarom heb je besloten om in je analyse van de financiële crisis in te zoomen op Goldman Sachs?
Na de presidentsverkiezingen van 2008 hebben we bij Rolling Stone een soort van collectieve beslissing gemaakt om een verhaal te maken over de crisis. Ik begon met het eerste verhaal, over de overname van verzekeraar AIG door de overheid. Toen ik mensen voor dat verhaal aan het interviewen was, merkte ik dat iedereen die ik erover sprak iets zei in de trant van: “Die motherfuckers van Goldman Sachs…” Toen ik besloot de kwestie in een breder perspectief te bekijken, leek het wel of Goldman een grote rol speelde in alles dat verschrikkelijk fout was gegaan in elke bedrijfstak die we onder de loep namen. In de handel waren ze bijvoorbeeld het eerste bedrijf dat ging werken met enorme ontheffingen waardoor speculanten zich konden gedragen als consumenten. De zeepbel die internethandel bleek te zijn en de online aangeboden hypotheken woekerden overal. We besloten dat het een goed idee was om er een verhaal over te maken waarin één bank wordt gebruikt als symbool voor alles wat in de soep was gelopen op Wallstreet. Bovendien heeft deze instelling een soort ‘wij zijn beter dan jullie’-houding en dat maakt ze tot een superaantrekkelijk literair onderwerp.

Beschouw jij ze als de grootste schurken op hun gebied?
Tja, ze zijn wel de meest succesvolle investeringsbank. Ze hebben het meeste geld en de meeste invloed op de politiek. In de tijd van voor de beurscrash waren er vijf grote investeringsbanken: Goldman Sachs, Morgan Stanley, Bear Stearns, Lehman Brothers en Merril Lynch. Drie daarvan bestaan nu niet meer. Goldman en Morgan Stanley zijn de enige twee die zijn overgebleven en je zou kunnen zeggen dat Goldman overal een flinke vinger in de pap had. De oud topman van Morgan Stanley werd tot twee keer toe niet verkozen tot Minister van Financiën (Sachs' Robert Rubin en Hank Paulson wel).

Was het illegaal wat ze deden?
Absoluut. Het was zeker illegaal. Als je het Levin Rapport erop naslaat - en Goldman zal hier zeker tegenin gaan - kun je lezen dat bedrijven hun klanten op de hoogte moeten stellen van belangrijke ongunstige ontwikkelingen. Ze mogen niet liegen en valse informatie geven. In het rapport staat dat ze zich hier niet aan hielden. Bij het maken van een deal zeiden ze bijvoorbeeld tegen hun cliënten dat ze hun tegoeden van de straat hadden gehaald. Dat betekent in andere woorden dat ze op de open markt tegoeden hadden geregeld om aan hun klanten te verkopen. Eigenlijk kwamen die tegoeden gewoon rechtstreeks uit hun eigen inventaris. Dat houdt dus in dat hun inventaris niet voldeed. Zie het als het verkopen van auto’s. Ze hadden een parkeerplaats vol staan met auto’s met slechte remmen en ze vertelden de klant dat ze die auto’s ergens anders hadden gehosseld, terwijl ze gewoon van hun eigen terreintje af kwamen. Dat is fraude. Dat heet liegen. En daar is niet één voorbeeld van, er zijn ontelbaar veel voorbeelden. We hebben het hier over miljarden en miljarden die klanten verloren hebben. Ik denk dat het Levin Rapport alleen al genoeg informatie bevat om deze jongens de bak in te gooien.

Waarom worden ze niet verantwoordelijk gehouden?
Daarover zijn een hoop theorieën te vinden. Vergeet niet dat dit een machtig bedrijf is met politieke banden. Tientallen jaren hebben ze behoord tot de grootste bijdragers aan presidentscampagnes. Veel van hun mensen werken ook voor de overheid - de op één na belangrijkste persoon bij het ministerie van financiën is iemand van Goldman. Daarnaast zijn de openbaar aanklagers bang voor ophef. Er zijn namelijk een stuk of vijf onderzoeksbureaus die zich bezighouden met financiële zaken. Je hebt de primaire bureaus, zoals het ministerie die de bezuinigingen in de gaten houdt, hoofdinspectie voor valuta, de federale reservebank, de wisselkoerswaakhond en het ministerie van justitie. Ze hadden allemaal hun werk moeten doen, maar dit was geenszins het geval. Er moet dus wel iets systematisch fout gaan.

Dit is allemaal zo abstract. Wie kunnen we nou precies de schuld geven?
Je moet je realiseren dat dit een jarenlang proces is. Het regulerend vermogen is langzaam weggeëbd. Er hebben grote veranderingen plaatsgevonden in de financiële dienstensector. Bepaalde zaken zijn steeds meer zelfregulerend geworden. Je kunt in feite niet echt kwaad worden op één persoon, iedereen is een beetje schuldig. Dat is karakteristiek voor de problemen in de financiën. Het is als het ware gedeelde misdaad. In plaats van een biljoen dollar van één persoon te stelen, jatten ze van iedereen dertig cent.

Ik heb het gevoel dat je één van de weinige journalisten bent die zo diep in deze zaken duikt.
Tja, ik denk dat veel zakelijk journalisten voor investeringsbanken of hedgefondsen werkten, of dat ze intenties hebben om voor ze te gaan werken.

Ze willen zeker niet de hele tijd over mensen schrijven die alleen maar geld willen verdienen in het leven.

Inderdaad, ze willen gewoon een baan. En je weet dat het bijna hetzelfde werkt als bij politieke journalistiek. Als jij degene bent die de knuppel in het hoenderhok gooit, word je natuurlijk niet uitgenodigd op de feestjes. Oftewel, dan wordt het lastig om goede bronnen te krijgen. Dan is het ook nog eens een zeer, zeer gecompliceerd onderwerp dat je maar moeilijk interessant kunt maken. Ik denk dat producenten en redacteuren er een afkeer van hebben. Zeg eens eerlijk, hoeveel magazines zullen er een achtduizend woorden tellend artikel over een collateralized debt obligation plaatsen? Veel nieuwsorganisaties durven geen dingen aan de kaak te stellen. En die advertenties haal je ook gewoon binnen als je plaatjes van schattige puppy's publiceert.

Dus je zou kunnen zeggen dat dit een belangrijk bewijsstuk is voor het feit dat de journalistieke cultuur in Amerika is veranderd in een oppervlakkig instituut.
Absoluut. De moderne journalistiek bestaat van nature uit korte, snelle en schreeuwende hoogtepunten, toch?

Iedereen gaat voor de meeste clicks. De focus ligt niet op het produceren van originele content.
Juist. Steel je materiaal gewoon van iemand anders. Men wil met zo min mogelijk moeite de meeste advertenties verkopen. Het is precies het tegenovergestelde van het model waarin een journalist ingehuurd wordt om twee maanden aan een verhaal te werken, waarna hij vervolgens met een artikel van tienduizend woorden op de proppen komt. Ik zie het niet zozeer als een financieel verhaal, maar als een politieke kwestie. Het gaat erover hoe macht werkt in Amerika. Ze hebben een manier gevonden om macht te verstoppen in kleine details en aanpassingen in de regelgeving die nu als een enorme muur tussen hen en de gewone man in staan. Als journalist moet je door dat gigantische doolhof wroeten. Daar is tijd voor nodig, en niemand heeft tegenwoordig nog tijd.

Je wordt als schrijver waarschijnlijk het meest in de gaten gehouden bij Rolling Stone. Helpt dat of werkt het juist tegen om je taken als journalist uit te kunnen voeren?
Ik wil er wel bij zeggen dat ik meedeel in het algemene succes van Rolling Stone: net als Michael Hastings enzo. Maar neem het verhaal van Goldman Sachs dat ik net afgerond heb. Bewindslieden die een bepaalde boodschap naar buiten willen brengen, mikken op de grootst mogelijke impact. Je maakt in deze wereld alleen het verschil als je er een hoop mensen mee kunt bereiken en enthousiasmeren.

Was je, toen je begon met de berichtgeving over de financiële crisis, goed op de hoogte van het vakjargon?
Ik had er echt de ballen verstand van. Ik had helemaal geen achtergrond in de financiële diensten. Maar uiteindelijk leek het veel op een Russisch corruptieverhaal dat ik voor The Exile in de jaren ’90 gemaakt had. Het ging over een kleine belangengroep die met de macht van de staat te maken kregen. Dus ondanks dat ik niet thuis was in die wereld was het verhaal van dezelfde orde.

Je schrijft in je recente boek Groftopia: Bubble Machines, Vampire Squids and the Long Con That Is Breaking America, dat de Russisch-Amerikaanse Ayn Rand – schrijfster en oprichter van de twintigste-eeuwse filosofische stroming van het Objectivisme – echt liberale ideeën propagandeerde en dat econoom Alan Greenspan die vervolgens overgenomen en geïmplementeerd heeft. Wint haar nalatenschap als geniale schrijver het van haar ideeën?
Absoluut niet. Ik heb geprobeerd om Rands' The Fountainhead te lezen en ik kon er maar niet doorheen komen. Ik snapte het niet. Het is gewoon geen leuk boek. Maar de volgelingen van haar ideeën zitten helemaal in die wereld en dat is echt vreemd. Er is iets aan de hand met het Amerika dat steeds excuses wil verzinnen voor haar rijkste en machtigste mensen.

In het boek staat ook een hoofdstuk over Alan Greenspan met de titel “De grootste eikel van het universum.” Hij was het hoofd van de federale reservebank toen het effect van de dereguleringen zichtbaar werd. Blijf je bij deze uitspraak?
[lacht] Nou, er zijn wel grotere klootzakken… Osama Bin Laden bijvoorbeeld. Maar uiteindelijk trad hij toch naar buiten en zei: "Misschien heb ik wel wat foutjes gemaakt.'' Dat is een ander probleem met de moderne media - het maakt niet uit of je goed of fout zit, het is belangrijk dat je lang genoeg wegkomt met de dingen die je zegt. Ik denk dat veel intelligente mensen zich realiseren dat ze op deze manier de mening van het volk kunnen manipuleren. Het publiek zal het met hen eens zijn, hen vol vertrouwen luid napapegaaien en zich pas later zorgen maken over de toekomst.

Rolling Stone is eigenlijk een muziekblad. Is het moeilijk om je ideeën vorm te geven?
Helemaal niet. De drie mensen met wie ik werk zijn assistent managing editor Eric Bates, managing editor Will Dana en uitgever Jann Wenner. Ik denk niet dat mensen zich realiseren dat de artikelen die ik maak voornamelijk uit een samenwerkingsverband ontstaan. Van het begin tot het eind praten we samen over de dingen die we willen zeggen en soms zijn het niet eens mijn eigen ideeën. Ik bedoel, ik ben degene die het eindproduct levert, maar tot een bepaalde hoogte heeft het groepsproces ook mijn mening gevormd over bepaalde dingen.

In één van je artikelen schreef je dat Goldman Sachs een ‘grote vampieroctopus is die vastgezogen zit aan het gezicht van de mensheid.’ Word je er niet moe van dat mensen dit in elk artikel over jou citeren?
(lacht) Het ergste is nog dat wanneer ik nu een artikel aan het schrijven ben, mijn redacteuren altijd zeggen dat ze een ‘vampieroctopus-twist’ willen. Maar het blijft wel leuk - dat is tenslotte wat je wilt bereiken als je schrijft, je probeert mensen een uitspraak te laten onthouden.

Je hebt een paar jaar in Rusland gezeten toen je werkte voor The Exile. Begint ons systeem langzamerhand steeds meer op dat van de Russen te lijken? Met rijke olichargen die alles beheersen en niemand die er iets aan doet?
Ik denk dat je inderdaad kunt zeggen dat het die kant op gaat, ja. Het idee is zeker niet nieuw voor me.

Het is nu alleen zichtbaarder.
Zeker. Ik ken iemand van de universiteit in Massachusetts, Simon Johnson, die vroeger tot de top van het IMF hoorde. Hij hield zich bezig met ontwikkelingshulp in derdewereldlanden en kwam steeds weer in aanraking met de corruptie daar. Hij schreef over zijn persoonlijke ervaringen en vergelijkt deze met wat er nu in de financiële sector gebeurt. En eigenlijk zegt hij gewoon dat wij ook die kant op gaan. Hij ziet een hoop vergelijkbare dingen bij ons gebeuren. Ik denk niet dat dit op dezelfde schaal gebeurt, maar er zijn zeker tekens die erop wijzen dat dit wel degelijk plaatsvindt.

Jouw mening en, om eerlijk te zijn, de afstand tussen jou en deze onderwerpen, komt sterk naar voren in jouw manier van schrijven.
Zeker. Sommige journalisten denken dat je je niet door je gevoel moet laten leiden bij het schrijven van een verhaal. Ik begrijp die manier van denken volledig, maar ik hou me daar gewoon niet aan. Ik denk dat één van de manieren waarop je mensen iets kunt laten begrijpen is dat je jezelf kenbaar maakt en laat weten welke waarden jij hoog in je vaandel hebt staan. Daarna kun je ze illustreren hoe jij de dingen ziet. Dus als ik schrijf hoe erg ik me erger aan X, Y of Z kan dat de lezer helpen om in te zien wat belangrijk is en wat niet.

Volg je nog steeds de politieke situatie in Rusland? Ze maken zich klaar voor de verkiezingen. Ik beeld mezelf in hoe Poetin de huidige Russische president Medvedev op een bord legt en hem live voor de camera’s opeet, of zoiets.
Ze zijn gewoon een Derde Wereld-kleptocratie - dat is waar ieder systeem op afstevent. Nouja, ieder systeem dat nog een functionerende overheid heeft tenminste.

Vertel.
Ik denk dat mensen zich zullen realiseren hoe nietszeggend de Amerikaanse democratie was in de twintigste eeuw. Een enorme middenklasse met veel macht, financiële belangen en bazen die maar bonussen blijven uitkeren… en al dat soort dingen. Het is maar een klein strontvlekje in de geschiedenis. Voor het overgrote deel worden beslissingen gemaakt door opeengehoopte rijkdom en moet iedereen zich aan die regels houden. Het zal zo worden op verschillende gebieden. Hoe corrupter de dingen zijn, hoe meer we ernaar neigen. Een land als Rusland is absoluut een corrupte plek.

Ik hou ervan hoe die Russische oligarch Mikhail Prokhorov gewoon het New Jersey Nets basketbalteam kon kopen.
Bizar. Toen ik het hoorde belde ik meteen een vriend in Rusland op en hij zei: ''Hebben ze hem het land binnengelaten?'' Zo dacht hij over die kerel.

Commissielid van de NBA, David Stern zei dat ze wel een background check hadden gedaan, maar dat ze niks konden vinden. Dus rijst de vraag: wie voerde dat onderzoek uit?
[lacht] Ik weet het. Hij stal een bedrijf van vijftien miljard, wat één van de ergste natuurrampen in de wereld tot gevolg had. De Russische Norilsk Nickel mijn - de sneeuw is binnen een straal van zeventig km rondom het gebied is het hele jaar door geel door de zwaveluitstoot en de gemiddelde levensverwachting ligt er rond de tweeënvijftig.

Wat zeg je tegen mensen die je komen vertellen dat ze ook journalistiek willen studeren, onderzoeksjournalist willen worden en net als jij lange verhalen daarover willen schrijven?
Ik raad ze aan om geneeskunde te gaan studeren. Echt, journalistiek is tijdverspilling; je zou het allemaal in drie dagen kunnen leren. Het is belangrijker dat je levenservaring opdoet, dat je verstand van zaken hebt. En een beetje geluk.

ZACH PONTZ