Een man houdt een spiegel vast, terwijl een andere man ervoor poseert met gebalde vuisten. Een andere man kijkt naar een horloge dat met plakband aan de muur hangt. Er is een man die zijn borstspieren aanspant en de littekens laat zien die hij zelf heeft veroorzaakt. Een ander houdt een geprint A4-tje voor zich waarop een echo te zien is. En weer een andere man kijkt naar de rookwolk die boven zijn sigaret hangt.
Advertentie
Wanneer we foto’s maken, willen we momenten vastleggen die iets speciaals vertellen, momenten die we niet meer willen vergeten. Foto’s van gevangenen laten het tegenovergestelde zien – de momenten uit ons leven waar we niet bij stilstaan.
“Naast foto’s die de bewakers maken voor in een dossier, zijn dit foto’s die hen herinneren aan de verloren dagen binnen,” zegt fotograaf Igor Coko. “Het is een persoonlijk archief voor ze.“Igor is geboren in Kroatië en studeerde etnologie en culturele antropologie. Dat geeft zijn portretten een ruggengraat van menselijkheid en gemeenschappelijke gevoeligheid die in het echte leven verdwenen lijkt. Zijn fotoserie ‘Living Behind Bars’ is geschoten in de gevangenis van Belgrado, de grootste gevangenis op de Balkan. Het is de eerste keer dat een fotograaf zulke ongecensureerde toegang krijgt tot gedetineerden in Servië.
Het verkrijgen van die toegang was niet makkelijk, vertelt Igor me in een e-mail. “Je kan niet gewoon binnenkomen met je camera en beginnen met fotograferen. Er zijn lange, trage procedures die je moet volgen voordat je officiële toestemming krijgt van de gevangenisautoriteiten. En dan moet je ook nog het vertrouwen van de gevangenen zelf winnen.”
Om het vertrouwen van de gevangenen te winnen, maakte Igor eerst kennis met de mensen binnen de muren. “Ik heb veel tijd met ze doorgebracht voordat ik mocht beginnen met het maken van foto’s,” zegt hij. “Je moet een deel van hun leven gaan leven, hun behoeftes respecteren en empathie opbouwen. Het is hun huis en daar gelden hun regels.”
Advertentie
Voordat hij de foto’s publiceerde, heeft Igor drie jaar lang gewerkt bij een creatief reclasseringsprogramma van de gevangenis van Belgrado. Het doel van het programma was om te helpen bij sociale, intellectuele en creatieve activiteiten voor gedetineerden. Hij vertelt trots: “Het is heel belangrijk om hun leven een positieve draai te geven, want zo kunnen ze hun tijd in de gevangenis doorbrengen met een soort doel voor ogen.”
De meeste van zijn foto’s zijn gemaakt in het onbekende celblok 5-1, waar de meest onvoorspelbare gevangenen uit Servië 22 uur per dag opgesloten zitten. “Blok 5-1 is een zwaarbeveiligd celblok met tien cellen en ongeveer 120 gevangenen,” legt Igor uit. Het resocialiseringsprogramma door middel van kunst kan een belangrijke stap zijn naar een beter celblok met meer vrijheden. Want het enige dat ze in 5-1 buiten hun cel hebben, is een heel klein beetje lucht.”
Toen ik Igor vroeg naar het mooiste wat hij gezien heeft in celblok 5-1, vertelde hij me over een voorstelling, gebaseerd op Dostojevski’s boek Aantekeningen uit het ondergrondse. Dat stuk was zo populair dat het werd opgevoerd in meerdere instellingen. “Er waren zes gevangenen die in dit stuk speelden en ze hebben 17 keer opgetreden voor andere gevangenen. Ook in andere gevangenissen en afkickklinieken door heel Servië.Het stuk deed het zo goed dat de leidinggevenden van de gevangenis toestemming gaven om het laatste optreden voor publiek van buiten te spelen. “Voor de eerste keer in de geschiedenis van de gevangenis, mochten gevangenen uit celblok 5-1 uit het beveiligde gebied, om op te treden voor vijfhonderd mensen in een jeugdcentrum. Ze speelden in dat toneelstuk om te laten zien dat ze iets kunnen, en dat ze meer zijn dan het beeld dat wij van gevangenen hebben,” zegt Igor enthousiast. “Ineens zag het publiek ze als belangrijke mensen en hadden ze respect voor de gevangenen, ondanks hun criminele verleden.”
Advertentie
Igors foto’s zijn tijdloos vanwege de setting en de expressie van de karakters. Hij laat persoonlijke tragedies zien, op een herkenbare manier. De gevangenen luisteren muziek, trainen, lezen de krant en kijken films. Igor benadrukt dat – ondanks dat de foto’s “een moment van een-op-een-contact” waren – hij de gesprekken tussen hem en de gevangenen privé houdt. Op die manier won hij het vertrouwen van de gevangenen. “Als iemand mij zijn verhaal wil vertellen ben ik een en al oor, maar het blijft tussen ons.”Toen ik Igor vroeg naar het verhaal dat hem het meeste heeft geraakt, antwoordde hij zonder diep in details te treden. “Eén van hen zei dat het een kunst is om een gevangene te zijn. Dat je het moet leren tijdens “de school des levens.” Je leert hoe je moet overleven, hoe je onbeschadigd blijft en hoe je je eigen plek vindt tussen andere types, uit alle verschillende lagen van de maatschappij.
