Hoe en waarom vrouwen seriemoordenaars worden

In 2014 ontdekte schrijver Tori Telfer de zestiende-eeuwse Hongaarse gravin Elisabeth Báthory, die volgens de legende maagden doodde en baadde in hun bloed om jong te blijven. Nadat ze wat had doorgeklikt op Wikipedia, kreeg Telfer het idee voor een column: Lady Killers. Eerst schreef ze deze voor The Hairpin, nu is-ie te lezen op Jezebel. Het is ook de naam van haar eerste boek, waarin de geschiedenis en folklore van beroemde vrouwelijke seriemoordenaars wordt onderzocht.

Telfer laat de mensen achter ‘s werelds meest gedemoniseerde bevolkingsgroepen zien. In Lady Killers onthult ze dat Báthory uit een incestueuze relatie geboren werd, in haar kindertijd getuige was van traumatiserend geweld, op haar tiende verloofd was, van haar man Nádasdy en metgezel Darvolya leerde hoe ze moest martelen en doden, en waarschijnlijk nooit echt in bloed gebaad heeft. Telfer beweert dat deze mythe is blijven bestaan, omdat het gemakkelijker is om je een ijdele vrouw voor te stellen, in plaats van een puur sadistische vrouw.

In Lady Killers wordt ook onderzocht hoe gendernormen de geruchten rondom vrouwelijke seriemoordenaars vormden. Zoals bij Lizzie Halliday, die in haar jeugd werd gepest om haar uiterlijk en van haar twaalfjarige zoon werd gescheiden, nadat ze van haar gewelddadige echtgenoot gevlucht was. En Mary Ann Cotton, die in armoede leefde en vier of vijf kinderen verloor. In elk hoofdstuk krijgt je als lezer medelijden met deze criminelen – totdat Telfer je eraan herinnert hoe ze omgingen met hun ellende.

We spraken Telfer over de vele manieren waarop vrouwelijke seriemoordenaars verkeerd worden begrepen. Het interview is voor de duidelijkheid ingekort en een beetje bewerkt.

Broadly: Je boek gaat over hoe vrouwelijke seriemoordenaars vaak over het hoofd worden gezien. Waarom is dat zo?
Tori Telfer: Wanneer vrouwelijke seriemoordenaars worden aangehouden, barst het van de publiciteit, maar nadat ze zijn opgesloten vergeten mensen ze meestal weer. Ik vermoed dat dit komt omdat het moeilijk is om onze opvattingen over wat ‘vrouwelijk’ is te combineren met ‘kan een seriemoordenaar zijn’. Hun misdaden laten zien dat vrouwen niet altijd de ‘zachtaardige sekse’ zijn – en dat is voor mensen onaangenaam of ronduit beangstigend om toe te geven.

Hoe verschillen de reacties van mensen op mannelijke en vrouwelijke seriemoordenaars?
Als je kijkt naar de verhalen over seriemoordenaars, zie je dat mensen het bangst zijn voor mannelijke moordenaars. Maar vrouwelijke seriemoordenaars neigen ernaar om langer dan mannen door te gaan met moorden, omdat niemand ze verdenkt. In mijn boek stel ik dat vrouwelijke moordenaars, die er niet bedreigend uitzien – zoals Nannie Doss, de ‘Giggling Granny’ die de moorden op haar echtgenoten in de jaren vijftig toeschreef aan een mislukte zoektocht naar de liefde – niet beangstigend zijn voor mensen, omdat ze zo ‘normaal’ lijken.

Weet je dat Ted Bundy op het eerste gezicht niet als verdachte werd gezien, omdat hij er zo ‘normaal’ uitzag met zijn knappe, jonge advocatenuitstraling? We hebben een bepaald idee van hoe een moordenaar eruit zou moeten zien (laten we zeggen: een Charles Manson-achtig type met wilde ogen, warrig haar en een afschuwelijke tattoo). Vrouwen zien er gewoon niet ‘eng’ uit voor mensen, omdat ze er niet uitzien als moordenaars. We zijn niet getraind om vrouwen als bedreigingen te zien (en de statistische gegevens ondersteunen dit grotendeels). Dus ze komen ermee weg.

Herken je een patroon of thema in de manier waarop vrouwen moorden?
Er bestaan een heleboel stereotypen rondom vrouwelijke seriemoordenaars: ze gebruiken vaak gif, ze vermoorden vaker mensen die ze kennen (in tegenstelling tot mannelijke seriemoordenaars, die het gemunt hebben op vreemden), ze gebruiken geen buitensporig geweld en verminken geen lichamen. Er zijn echter een paar angstaanjagende vrouwen in mijn boek die het tegendeel bewijzen.

Zijn er vrouwen in het bijzonder van wie je denkt dat ze verkeerd worden begrepen?
Allemaal, denk ik. Niet verkeerd begrepen in de zin van: “Hé, ze was eigenlijk best een goed mens” maar meer als in “Ze was een gecompliceerd mens, en ze ging moorden wegens een combinatie van aangeboren en aangeleerd gedrag – maar toch werd ze gereduceerd tot een sensationele krantenkop of een flauw cliché.”

Wie was je favoriete moordenaar om te onderzoeken?
Ik had veel lol met het onderzoeken van Lizzie Halliday, omdat ze vrij onvoorspelbaar was, en omdat Amerika in het begin van de vorige eeuw zo’n zooitje was. De krantenkoppen waren spectaculair, de wetenschap was onnauwkeurig en het was gestoord hoe snel de geruchten zich verspreidden. Een paar mensen dachten bijvoorbeeld dat Lizzie Jack the Ripper was.

Wat was de grootste verrassing die je tijdens het onderzoek voor dit boek bent tegengekomen?
Dit is gruwelijk, maar ik vond een zeer gedetailleerde beschrijving van de executie van Anna Marie Hahn, de eerste vrouw uit Ohio die de doodstraf kreeg. Er mochten een aantal journalisten bij zijn, en daardoor weten we welke geluiden de elektrische stoel maakte (iets dat vergelijkbaar is met een sterretje dat je opsteekt met oud en nieuw) en dat haar duimen naar boven draaiden toen ze stierf. Toen ik zulke levendige details over de dood van een moordenaar las, kwam ik in tweestrijd met mezelf. Ik was woedend op haar, maar ik voelde ook medelijden. Ik was bang voor haar omdat ze zo bang was, maar ik moest ook denken aan de vreselijke angst die haar slachtoffers gevoeld moeten hebben. Maar er was natuurlijk ook het koelbloedige schrijversdeel van mijn brein dat dacht: deze details zijn geweldig.

Vond je het verhaal van een van de moordenaars sympathiek of herkenbaar?
Veel van mijn lezers vertelden me dat ze behoorlijk wat sympathie en emotie voelden voor The Angel Makers van Nagyrév, een groep Hongaarse vrouwen die hun gewelddadige echtgenoten, oorlogszuchtige ouders en schoonouders, en andere mensen die hun leven ellendig maakten vergiftigden. Deze vrouwen waren extreem wanhopig en hadden maar heel weinig opties in het leven. Ze zaten in de val. In tegenstelling tot sommige van de andere vrouwen in het boek, moordden ze niet uit een soort gekte of bloeddorst. Ze kwamen gewoon voor zichzelf op en probeerden zichzelf te bevrijden. Kortom, in elk opzicht een tragisch verhaal.