Czy Jan Pietrzak to najmniej zabawny komik w Polsce?

„No śmiejemy się, śmiejemy! To jest śmieszne!" – instruował Jan Pietrzak podczas swojego niedawnego recitalu w Parku Praskim w Warszawie. Być może publiczność nie była w stanie odnaleźć satyry w słowach gwiazdy wieczoru, która przekonywała m.in. że żarty o brunetkach mogłyby ściągnąć na nią oskarżenia o antysemityzm lub z kilkuletnim poślizgiem konstatowała przemianę amerykańskiego Białego Domu w „czarny barak". Kiedy odpala się grepsy takiego kalibru, wzniecanie samemu sobie klaki jest prawdopodobnie jedyną możliwą pointą.

Transmitowany przez TVP koncert odbył się z okazji pięćdziesięciolecia działalności Kabaretu Pod Egidą, którego Pietrzak jest nieprzerwanie liderem. Niespełna dwa miesiące wcześniej równie huczną celebrę państwowy nadawca wystawił satyrykowi z okazji jego 80. urodzin. W studiu Polskiego Radia oklaskiwała go wówczas wierchuszka PiS, a premier Szydło zapewniała, że „wyróżnieniem i zaszczytem" jest dla niej możliwość „stania na scenie obok mistrza". Nie wiadomo tylko jak głośno śmiała się, kiedy chwilę wcześniej Pietrzak nazywał elektorat PO „wszami, mendami, gnidami i pluskwami", a Ryszarda Petru obwołał „Rumunem Balcerowicza".

W kulminacyjnym punkcie z gratulacjami pospieszył Jacek Kurski, gotów uhonorować „twórcę naszej wolności". I chociaż popularny pan Janek zawiesił poprzeczkę wyjątkowo wysoko, słowa prezesa TVP były bodaj najbardziej niezabawnym żartem tamtego wieczora.

Potrzeba naprawdę wielkiej dozy naiwności, aby wierzyć w antykomunistyczny etos Jana Pietrzaka. Faktem jest, że współtworzony przez niego kabaret Hybrydy rozwiązany został przed pięćdziesięcioma laty w atmosferze oskarżeń o „wrogość wobec władz i deprawację młodzieży", ale już chwilę później Pietrzak na złe stosunki z ową władzą narzekać nie mógł.

Nie bez powodu kariera dzisiejszego „mistrza słowa" zaczęła się na dobre w 1968 roku. Powstały wówczas Kabaret Pod Egidą cieszył się protekcją jednej z najbardziej złowieszczych person głębokiego PRL-u, generała Mieczysława Moczara. W porozumieniu z sekretarzem KC PZPR ds. propagandy, Pietrzak – sam należący do Partii, a wcześniej także do socjalistycznego Związku Młodzieży Polskiej – brał na cel aktualnych wrogów władzy, np. zapatrzonych w zgniły Zachód intelektualistów. Premierowe wykonania szkalujących wrogów PRL skeczów i przyśpiewek oklaskiwały zaś takie indywidua jak Józef Cyrankiewicz czy wspomniany Moczar.

Po latach awanse do partyjnych bonzów wypominała kabareciarzowi Maria Czubaszek: „Przecież on zawsze bez najmniejszego problemu wyjeżdżał za granicę. A na wszystkich premierach Egidy w pierwszych rzędach zasiadali notable. Oczywiście nie twierdzę, że on z nimi kolaborował, choć przypominam sobie wyjątkowo obrzydliwe piosenki śpiewane przez niego. Ale w tamtych czasach krzywda mu się nie działa. O ile jednak np. Marcin Wolski jest na tyle inteligentny, żeby delikatnie przemilczać to, co robił za komuny, o tyle Pietrzak ma chyba wszystkich dookoła za debili, skoro sądzi, że mu uwierzą w te kombatanckie opowieści". I pewnie nikt by w nie nie uwierzył, gdyby nie były autoryzowane przez PiS-owskie naczalstwo.

Odwrotnie proporcjonalne do jakości żartów Pietrzaka są jego zdolności politycznej mimikry. U schyłku lat 80. zdołał bowiem wykreować się na barda Solidarności, przede wszystkim dzięki popularności niewyobrażalnie patetycznego songu „Żeby Polska była Polską" (znamienne, że dziś stanowi on finał programu, na który składają się m.in. uwagi na temat gonad Tomasza Lisa oraz skatologiczne aforyzmy w stylu „fortuna kałem się toczy".

W nowej rzeczywistości Pietrzak mógł ten dyskusyjny etos zdyskontować, m.in. obstawiając wszystkie solidarnościowe juble. W 1995 roku wystartował nawet w wyborach prezydenckich, ale hasło „Nie będzie lepiej, ale weselej!" zdołało zapewnić mu zaledwie niewiele ponad 1% poparcia. W pokonanym polu satyryk pozostawił jedynie trzech freak-kandydatów, m.in. wytwórcę wkładek do obuwia oraz Leszka Bubla.

Z czasem jednak III RP przestawała być hojna dla autora pieśni o złych wykształciuchach, którzy czmychnęli z ludowej ojczyzny w marcu 68., co wydaje się tłumaczyć jego coraz intensywniejszy romans z obozem PiS. W kolejnych wyborach Pietrzak deklarował poparcie dla tej partii, co opłaciło mu się o tyle, że podłapał szereg fuch m.in. w Telewizji Republika, tygodniku W Sieci, a wreszcie i w TVP.

„O Janie Pietrzaku, co się lewakom nie kłania" – składa teraz hołd Pietrzakowi miesięcznik WPiS. Cóż, wystarczy, że kłania się on partyjnej wierchuszce. Zmieniają się tylko nazwiska rozdających cukierki, pozostaje ten sam mental, który można by zawrzeć w pamiętnym cytacie z Misia: „Ja wam zawsze wszystko wyśpiewam".

Abstrahując od cwanego koniunkturalizmu, Pietrzak jest po prostu fatalnym estradowcem, a uprawianą przez niego ironię cechuje subtelność cepa i takiż poziom komplikacji. Z pytaniem „Czy Jan Pietrzak jest zabawny?" zwróciłem się do ludzi zajmujących się zawodowo satyrą.

Krytyczne zdanie o weteranie estrady ma także Ryszard „Tymon" Tymański. „Pan Jan Pietrzak jako artysta kabaretowy skończył się niewiele po tym, jak się zaczął" - stwierdza autor takich płyt jak Polovirus czy 100 lat undergroundu.

„Upadek Jana Pietrzaka to w połowie przejaw przygnębiającej nędzy satyry w Polsce, a w połowie pokaz do czego prowadzi motywowanie się wyłącznie resentymentem" - stwierdza Bartosz Zalewski, czołowy polski stand-upper.

„Pietrzak nigdy się chyba nie zorientował, że po 1989 roku spektrum satyry zszarzało. Jako były czerwony hunwejbin prezentuje zero-jedynkowe podejście do komedii, co dało mu zwrotność myślenia pancernika".

A ponieważ obraz wart jest tysiąc słów, ostatni komentarz przedstawił mi autor komiksu internetowego Melon. No to co, śmiejemy się, śmiejemy. To jest śmieszne!