Τα Social Media σου Δίνουν FOMO, Ντοπαμίνη, Αλλά Ποτέ Αυτό που Θέλεις

«Ένα λεπτό να τσεκάρω το μέιλ της δουλειάς και θα αφήσω το κινητό σε άλλο δωμάτιο. Δεν παλεύεται άλλο αυτό το πράγμα», σκέφτομαι. Ο εσωτερικός διάλογος συνεχίζεται. «Δεν θα μπεις, όμως, στο Facebook». Δευτερόλεπτα μετά τη συνειδητή απόφαση, είμαι στις ενημερώσεις του Facebook, κάνω likes, βλέπω stories και σκρολάρω μέχρι να μην υπάρχουν πια νέα posts να διαβάσω. Ειλικρινά, όλο αυτό δεν μου προκαλεί καμία ικανοποίηση. Βοήθεια, δεν μπορώ να σταματήσω.

Όσο πληροφορούμαι για θέματα της επικαιρότητας, διαβάζω σχόλια χρηστών που νομίζουν ότι στηρίζουν την κυβέρνηση ή κάνουν αντιπολίτευση, βλέπω αστεία memes ή βίντεο με ζώα που κάνουν χαριτωμένα πράγματα, η εξουθένωσή μου μεγαλώνει.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Περνάω (πάρα) πολλές ώρες με το κινητό στα χέρια - το ζουλάω, το κανακεύω, δεν το αφήνω σε χλωρό κλαρί. Το ξέρω ότι δεν είμαι μόνη μου σε αυτό. Γερμανική έρευνα έδειξε πρόσφατα ότι 9 στους 10 ανθρώπους προσπαθούν να περάσουν λιγότερο χρόνο μπροστά στην οθόνη, αλλά δεν τα καταφέρνουν. 

Προς αυτή την κατεύθυνση, έχω κατεβάσει μια εφαρμογή που μετράει τον χρόνο που περνάς στο κινητό και χθες έγραψε 7 ώρες και 23 λεπτά, μια δεύτερη full time δουλειά - εντάξει, δεν έχω τόσο τεράστιο πρόβλημα, απλώς η εφαρμογή δεν διακρίνει αν μιλάς στο τηλέφωνο, διαβάζεις ή αν το έχεις ανοιχτό στο YouTube και ακούς μουσική.

Τα μεγαλύτερα άσκοπα διαστήματα τα περνάω στο feed του Facebook και του Instagram. Χωρίς να το συνειδητοποιώ, περιμένω να εμφανιστεί στην οθόνη μου κάτι που θα με βγάλει από τη ρουτίνα μου, κάτι που θα μου ανοίξει έναν καινούριο κόσμο.

Αυτό -spoiler alert- δεν συμβαίνει ποτέ. Κι όσο τα social media μας αφήνουν με μια βαθιά, φοβερά ανθρώπινη προσδοκία ακυρωμένη, τόσο εμείς επιμένουμε να πατάμε ανανέωση στην αρχική σελίδα. Η παγίδα τού «αυτήν τη φορά θα είναι διαφορετικά» υπάρχει τόσο στα κοινωνικά δίκτυα, όσο και στην ερωτική μας ζωή. Τον γκόμενο που γουστάρεις, αλλά δεν σου δίνει αυτό που θέλεις δύσκολα τον παρατάς, διότι πάντα ζεις με την ελπίδα ότι κάποτε θ’ αλλάξει.

Μετά από μια μέρα όπου κατά μέσο όρο έχω μιλήσει δύο ώρες στα τηλέφωνα –για δουλειά και μη– κι έχω απαντήσει σε inbox, DM, mail, sms, μηνύματα σε Viber, Τelegram και WhatsApp, απλώς δεν μπορώ να σκεφτώ. Όση προσπάθεια και να καταβάλλω, δεν μπορώ να ακολουθήσω το νήμα της σκέψης μου. Βρίσκομαι σε μια μόνιμη κατάσταση μπερδεμένου John Travolta στο Pulp Fiction. Σαν να ανοίγεις το εικοστό tab στον υπολογιστή σου και να μη θυμάσαι γιατί. Η εικόνα που νομίζω περιγράφει καλύτερα το πώς νιώθουμε πολλοί από μας είναι η «ομίχλη» στο μυαλό.  

Το σύνδρομο της καλής μαθήτριας επιμένει ακόμη και στη διάδραση που έχω με τους άλλους στα social media. Κάθε μήνυμα πρέπει να απαντηθεί εντός δεκάλεπτου, αλλιώς πολλές μικρές φανταστικές καταστροφές είναι προ των πυλών: οι άλλοι/ες θα θυμώσουν, θα πιστέψουν ότι δεν τους/τις σκέφτομαι, θα απομακρυνθούν, θα ανησυχήσουν, ίσως δεν μου μιλάνε μετά. Είναι αυτό που λένε ότι το άγχος είναι θεωρίες συνωμοσίας για τον εαυτό σου.

Αυτού του είδους η ακατάπαυστη διαθεσιμότητα, όμως, είναι αληθινά εξουθενωτική. Χρειαζόμαστε όλοι νοητικό χώρο να υπάρξουμε, χωρίς να ανταποκρινόμαστε συνεχώς σε εξωτερικά ερεθίσματα και χωρίς να κόβουμε τον χρόνο σε νεκρά κομμάτια, διακόπτοντας ό,τι κάνουμε για να είμαστε ανά πάσα στιγμή στη διάθεση των άλλων.

Το πρόβλημα είναι ότι θεωρούμε φυσιολογικό το κινητό να έχει γίνει λουρί σκύλου κι εμείς να ασθμαίνουμε, μόνιμα αγχωμένοι για το επόμενο μήνυμα που θα ζητάει κάτι από εμάς – επαγγελματικό ή μη. Η κατάσταση συνεχούς επαγρύπνησης δεν μπαίνει εύκολα στο off κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που αρκετοί από εμάς δεν κοιμόμαστε. Η «επιδημία» αϋπνίας τείνει να γίνει από κλισέ πραγματικότητα.  

Έχουμε ανάγκη επιτέλους λίγη ησυχία και κάπου-κάπου ίσως χρειαστεί να κάνουμε το αδιανόητο: να τα κλείσουμε όλα για δύο ώρες, κινητά, σταθερά, Wi-Fi κι ας είναι η πρώτη σκέψη γνωστών και φίλων ότι πεθάναμε/είμαστε αγενείς/αναξιόπιστοι/στον κόσμο μας. Έτσι όπως είναι δομημένη η καθημερινή μας ζωή, μοιάζει να είμαστε σε σχέση με το κινητό μας, έναν εξαιρετικά καταπιεστικό σύντροφο.

Δεν είναι, όμως, μόνο η αδιάκοπη διαθεσιμότητα το πρόβλημα. Έχει γίνει σχεδόν αδύνατο να ολοκληρώσουμε την οποιαδήποτε δραστηριότητα, χωρίς να τσεκάρουμε μηχανικά το κινητό μας και να ρίξουμε μια ματιά στο feed μας στα social media, τα οποία, φυσικά, είναι σχεδιασμένα για να μας κρατάνε την προσοχή, όσο περισσότερο χρόνο γίνεται.

Είναι σαν οι περισσότεροι από μας να ψάχνουμε τη γρήγορη «δόση» μας στο smartphone: επιβεβαίωση, προσοχή, ευχάριστο περισπασμό, ψηφιακό χάδι. Προς θεού, μόνο να μην αφήσουμε κενό χρόνο και αισθανθούμε ότι βαριόμαστε.

Η ανία έχει γίνει σήμερα κάτι σαν «κατάρα» απ’ την οποία τρέχουμε σαν μουρλοί να ξεφύγουμε, για να μη νιώσουμε αποτυχημένοι σε έναν κόσμο που μας επιβάλλει να έχουμε δημιουργικές και ενδιαφέρουσες ζωές και «να απολαμβάνουμε τις στιγμές μας» - κάθε μέρα, όλη μέρα. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι από την κατάσταση βαρεμάρας είναι που ξεκινάει η πραγματική δημιουργικότητα.

Η ψυχίατρος Anna Lembke, επικεφαλής της κλινικής του Πανεπιστημίου Stanford για τους εθισμούς, στο βιβλίο της «Tο Έθνος της Ντοπαμίνης» (“Dopamine Nation”) γράφει ότι η ασφυκτική σχέση που έχουμε με το κινητό μας οφείλεται εν μέρει στη συνεχή αναζήτηση άμεσης ικανοποίησης. H ντοπαμίνη, «ορμόνη της απόλαυσης» εκτοξεύεται όταν κάνουμε σεξ, τρώμε πίτσα ή βλέπουμε την αγαπημένη μας σειρά και αυτό μας κάνει να θέλουμε να το επαναλάβουμε. Μόλις, η ευχάριστη δραστηριότητα ολοκληρωθεί, τα επίπεδα ντοπαμίνης πέφτουν και ο οργανισμός ξαναβρίσκει την ισορροπία του.

 Ωστόσο, στην εποχή που πέφτουμε με τα μούτρα στις ψηφιακές απολαύσεις – «μπιντζάρουμε» από σειρές μέχρι βίντεο στο Tik-Tok και σκρολάρουμε ανελέητα στα social media – ο εγκεφάλός μας για να εξισορροπήσει τα επίπεδα ντοπαμίνης, μας «ρίχνει» όλο και περισσότερο, όπως έχει διαπιστώσει η συγγραφέας και ψυχίατρος Anna Lembke.

«Οι διάφορες ασχολίες μάς δίνουν όλο και λιγότερη απόλαυση, αλλά τελικά γινόμαστε εξαρτημένοι σε αυτά τα ερεθίσματα για να συνεχίσουμε να λειτουργούμε», εξηγεί η ίδια.

Τις προάλλες, στο απόγειο της πνευματικής εξουθένωσης, ένιωθα ότι η εξάρτηση από το κινητό μου, μου είχε στραγγίξει όλη την ενέργεια. Αποφάσισα να το αφήσω στο άλλο δωμάτιο και για μιάμιση ώρα δεν κυνήγησα την απόλαυση, που υποτίθεται ότι μπορούν να σου προσφέρουν τα ψηφιακά ερεθίσματα.

Μου έδωσα το δικαίωμα να κάτσω στο υπνοδωμάτιό μου, χωρίς να πρέπει να κάνω τίποτα. Έμεινα με κλειστά τα μάτια, διάβασα σκόρπιες σελίδες από ένα βιβλίο, έγραψα λίγες λέξεις στο χαρτί. Δεν ήμουν ούτε θεατής σειράς, ταινίας, βίντεο ούτε συνομιλήτρια κάποιου. Ήμουν ένας άνθρωπος που έδωσε το ελεύθερο στον εαυτό του να σκεφτεί, να χαλαρώσει, να βαρεθεί. Μέσα σε λίγη ώρα, ξεκουράστηκα πραγματικά.

Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε να ανεχόμαστε για κάποιες ώρες να μη συμβαίνει τίποτα στη ζωή μας, να το αποζητούμε, να καθόμαστε μόνοι μας με τη σκέψη μας, να δίνουμε χώρο ακόμα και στη δυσφορία να υπάρξει, χωρίς να ψάχνουμε έντρομοι καταφύγιο στα «ψηφιακά ναρκωτικά».

Η Anna Lembke μάς βάζει μια αδιανόητη -για τους περισσότερους- πρόκληση: 24 ώρες χωρίς κινητό. Η ίδια λέει ότι τις πρώτες δώδεκα το άγχος και το FOMO (ο φόβος ότι κάτι χάνουμε) θα χτυπήσουν «κόκκινο», αλλά όσο περνάει η ώρα, θα νιώσουμε πιο ελεύθεροι και θα συνειδητοποιήσουμε ότι μια άλλη πιο υγιής σχέση με τον ψηφιακό μας σύντροφο είναι εφικτή.

Ακόμα κι αν μας λούζει κρύος ιδρώτας με το κόνσεπτ «24 ώρες “καθαροί”», σίγουρα μπορούμε και πρέπει να αποσυνδεόμαστε από τους ψηφιακούς «εθισμούς» μας, για κάποια διαστήματα μέσα στη μέρα. Έστω για λίγο, μπορούμε να γίνουμε όλοι «αναχωρητές» του 21ου αιώνα μέσα στο σπίτι μας, για να κερδίσουμε την ηρεμία μας. Μακροπρόθεσμα, ο εαυτός μας θα μας ευγνωμονεί.

Γονείς Παιδιών με Αναπηρία που Βρίσκονται Εκτός Παράλληλης Στήριξης Μιλούν για τον Καθημερινό Αγώνα τους

Πήγαμε σε Έναν Διαγωνισμό Κελαηδίσματος Καναρινιών στην Πτολεμαΐδα

Στην πιο Βόρεια Πόλη του Κόσμου Τρώνε Πολύ Τάρανδο και Άλλα «Παράξενα» Πράγματα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.