Χόρτο​, Σεξ, Gaming​, Τζόγος: Όσα Θες να Ξέρεις για τους Λόγους που μας Οδηγούν στις Εξαρτήσεις

Πώς εθιζόμαστε σε κάτι; Γιατί; Μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; «Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ευθύνεται για 450.000 θανάτους ετησίως και η επιβλαβής χρήση αλκοόλ για 3,3 εκατομμύρια θανάτους, ενώ συνδέεται με τουλάχιστον 60 διαφορετικές ασθένειες και επιπλέον επιβαρύνει την υγεία και την καθημερινότητα των ανθρώπων στο περιβάλλον του εξαρτημένου ατόμου. Αυτές είναι δύο χαρακτηριστικές όψεις του φαινομένου των εξαρτήσεων, το οποίο παραμένει διαχρονικά επίκαιρο και χαρακτηρίζεται από διαρκείς μεταμορφώσεις και νέες προκλήσεις. Και αυτό, επειδή η εξάρτηση είναι στενά συνυφασμένη με την ίδια τη φύση του ανθρώπου, ο οποίος επιδιώκει την ευχαρίστηση, την ηδονή και την ανταμοιβή, αλλά εγκλωβίζεται στην καταναγκαστική αναζήτησή τους, χάνοντας συχνά τον έλεγχο της συμπεριφοράς του και την ικανότητα διαχείρισης της προσωπικής του ζωής. Και βέβαια, αυτό δεν αφορά μόνο τις εξαρτήσεις από εθιστικές ψυχοδραστικές ουσίες, αλλά και τους συμπεριφορικούς εθισμούς, οι οποίοι αγγίζουν πολλές πτυχές της ανθρώπινης ζωής: τη χρήση του Διαδικτύου, τα τυχερά παιχνίδια, τη διατροφή, τη σεξουαλική δραστηριότητα ή τη σωματική άσκηση».

Έτσι, λοιπόν, προσεγγίζει το θέμα το βιβλίο Εξαρτήσεις, που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες εγκαινιάζοντας τη νέα σειρά με τίτλο «Ιατρική και Κοινωνία» από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Με αφορμή αυτό, λοιπόν, απευθυνθήκαμε στη Χριστίνα Δάλλα και τον Θωμά Παπαρρηγόπουλο, που έχουν κάνει την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου, θέτοντάς τους κάποια ερωτήματα που μας απασχολούν για το ζήτημα των εξαρτήσεων.

VICE: Τι μπορεί να μάθει κανείς από το βιβλίο για τις εξαρτήσεις;
Χριστίνα Δάλλα-Θωμάς Παπαρρηγόπουλος: Αρχικά, θα αντιληφθεί το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του φαινομένου της εξάρτησης και θα αντλήσει υπεύθυνη ενημέρωση σχετικά με τα αίτια, τους μηχανισμούς, τις εκδηλώσεις και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων. Θα μάθει τι γνωρίζουμε για τους κληρονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που οδηγούν στην εξάρτηση. Διαβάζοντας το κεφάλαιο «Διαγνωστικά κριτήρια και κλινική εικόνα της εξάρτησης», αλλά και πολλά από τα υπόλοιπα κεφάλαια, μπορεί με τη βοήθεια του γλωσσάριου να καταλάβει πώς εκδηλώνεται η εξάρτηση και ποια είναι τα συμπτώματα που εμφανίζονται κατά τη χρήση και τη στέρηση διαφορετικού τύπου ουσιών -π.χ. αλκοόλ, νικοτίνη, κάνναβη, ηρωίνη, κοκαΐνη, παραισθησιογόνα-, καθώς και κατά τις συμπεριφορικές, μη χημικές εξαρτήσεις - π.χ. Ίντερνετ, τζόγος. Βεβαίως, γίνεται αναλυτική φαρμακολογική κατηγοριοποίηση και ανάλυση των εξαρτησιογόνων ουσιών, είτε αυτές είναι νόμιμες είτε παράνομες, συνταγογραφούμενες ή μη, παλαιές ή καινούργιες, φυτικές ή μη.

Το βιβλίο συνοδεύεται από όμορφα σχήματα που δείχνουν πώς δρουν στον εγκέφαλό μας οι διάφορες ουσίες, αλλά και ζωγραφιές φυτών που περιέχουν παραισθησιογόνες και ψυχοτρόπες ουσίες. Επίσης, γίνεται αναλυτική αναφορά στους τρόπους αντιμετώπισης της εξάρτησης, είτε συνολικά είτε από τις επί μέρους ουσίες. Σε πολλές περιπτώσεις, έχει γίνει προσπάθεια αναφοράς στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά και σε νέες κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Τέλος, το βιβλίο αναφέρεται ακόμη και σε νομικά και ηθικά ζητήματα.

Πώς καταλαβαίνουμε ότι είμαστε εξαρτημένοι σε κάτι;
Μπορούμε να αντιληφθούμε ότι είμαστε εξαρτημένοι σε κάποια ουσία ή σε κάποια συμπεριφορά, όταν διαπιστώσουμε ότι έχουμε χάσει τη δυνατότητα ελέγχου της χρήσης της ουσίας ή πραγματοποίησης της συμπεριφοράς, την αναζητάμε και την επιδιώκουμε καταναγκαστικά, νιώθουμε ακαταμάχητη επιθυμία προς αυτήν και συνεπώς δυσάρεστα, όταν δεν ικανοποιείται και την επαναλαμβάνουμε παρ’ όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτό έχει στη ζωή μας. Συχνά, τουλάχιστον στην αρχική φάση της εξάρτησης, δεν υπάρχει επίγνωση του προβλήματος και αυτό διαπιστώνεται από το περιβάλλον του εξαρτημένου ατόμου ή από κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας.

Τι μας οδηγεί στις εξαρτήσεις;
Οι λόγοι που μας οδηγούν στις εξαρτήσεις είναι πολλοί και αλληλοδιαπλεκόμενοι και συνήθως απαιτείται συνδυασμός πολλών παραγόντων, για να καταλήξουμε στην εξάρτηση. Οι παράγοντες αυτοί είναι βιολογικοί, φαρμακολογικοί, γενετικοί, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί. Η μετάβαση από την απλή δοκιμή και την περιστασιακή χρήση, στην κατάχρηση και την εξάρτηση είναι μια περίπλοκη διαδικασία που καθορίζεται από όλους τους παραπάνω παράγοντες. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν εξαρτώνται όλοι όσοι έχουν επιβαρυμένο κληρονομικό ιστορικό εξάρτησης, ούτε όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με τις ουσίες. Τελικά, ένα σχετικά μικρό ποσοστό θα οδηγηθεί στην εξάρτηση. Στο βιβλίο αναφέρονται αναλυτικά όλοι αυτοί οι βιοψυχοκοινωνικοί «παράγοντες κινδύνου».

Όπως αναφέρετε και στο βιβλίο, η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ευθύνεται για 450.000 θανάτους ετησίως και η επιβλαβής χρήση αλκοόλ για 3,3 εκατομμύρια θανάτους. Μιλάμε για τεράστια διαφορά. Γιατί υπάρχει τόσο επιθετική πολιτική απέναντι στα ναρκωτικά και όχι στο αλκοόλ;
Καταρχάς, η διαφορά πρέπει να αποδοθεί στο ότι το αλκοόλ αποτελεί νόμιμη και, ως εκ τούτου, ευρέως διαθέσιμη εθιστική ουσία, που είναι κοινωνικοπολιτισμικά αποδεκτή, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες, δυτικού τύπου κοινωνίες και ενσωματωμένη στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Κατά συνέπεια, η παραβατικότητα που συχνότατα συνοδεύει τη χρήση των παράνομων εθιστικών ουσιών απασχολεί πολύ περισσότερο την πολιτεία. Εξάλλου, συνήθως οι βλαπτικές, μέχρι και καταστροφικές, επιπτώσεις από τη χρήση των παράνομων εθιστικών ουσιών εκδηλώνονται κυρίως στη νεαρή ηλικία, σε αντίθεση με το αλκοόλ όπου απαιτείται αρκετό χρονικό διάστημα μέχρι να εκδηλωθούν, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθητοποίηση στην πρώτη περίπτωση και το πρόβλημα να προβάλλεται πολύ περισσότερο από τα ΜΜΕ. Οικονομικές παράμετροι ασφαλώς παίζουν, επίσης, σημαντικό ρόλο. Εντούτοις, λόγω της αναγνώρισης του μεγέθους του προβλήματος του αλκοόλ, τόσο διεθνώς όσο και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν σχεδιαστεί και αναπτύσσονται πολύ «επιθετικότερες» πολιτικές και στρατηγικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Ποια θεωρείτε την πιο επικίνδυνη εξάρτηση για τους 20χρονους σήμερα στην Ελλάδα;
Παίρνοντας υπόψη τα διαθέσιμα στοιχεία των τελευταίων ετών και συνυπολογίζοντας τη διαθεσιμότητα των εθιστικών ουσιών και τις τάσεις που καταγράφονται στη χώρα μας, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι οι πλέον επικίνδυνες ουσίες για ανάπτυξη εξάρτησης σε βάθος χρόνου είναι η κάνναβη, οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες -π.χ. κανναβινοειδή, καθινόνες, νέα ψυχοδιεγερτικά- και το αλκοόλ. Αναφορικά με τους συμπεριφορικούς εθισμούς, η προβληματική χρήση του Διαδικτύου ασφαλώς και θα αποτελέσει μείζον πρόβλημα.

Τι επιπτώσεις έχει η χρήση κάνναβης στους νέους;
Το ζήτημα αυτό εξακολουθεί να διερευνάται, αλλά υπάρχουν βάσιμα στοιχεία που δείχνουν ότι η χρόνια και συστηματική χρήση κάνναβης μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκέφαλου, ειδικά όταν η χρήση ξεκινάει στην εφηβεία, μια περίοδο όπου ακόμη αναπτύσσεται το νευρικό μας σύστημα. Θεωρείται ότι η χρήση κάνναβης σε αυτές τις ηλικίες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη μνήμη και τη μάθηση, ενώ ορισμένες μελέτες -αλλά όχι όλες- υποστηρίζουν ότι η χρόνια και «βαριά» χρήση κάνναβης από εφήβους μπορεί ακόμη και να μειώσει τον δείκτη ευφυΐας. Όσον αφορά την ψυχική υγεία, η χρήση κάνναβης έχει συσχετιστεί με ψυχιατρικά συμπτώματα, όπως οξεία ψύχωση -παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις-, μελαγχολία, άγχος, κρίσεις πανικού, φόβο και παράνοια, καθώς και επιδείνωση των συμπτωμάτων σε ασθενείς που πάσχουν από σχιζοφρένεια. Επίσης, έχει υποστηριχτεί ότι οι χρόνιοι χρήστες μπορεί να εκδηλώσουν ένα «σύνδρομο έλλειψης κινήτρων», το όποιο χαρακτηρίζεται από γενική απάθεια, απόσυρση και μη παραγωγικότητα στις καθημερινές υποχρεώσεις -εργασία, οικογένεια, σπίτι κτλ, αλλά έχει αμφισβητηθεί κατά πόσον η χρήση κάνναβης είναι το αίτιο αυτού του συνδρόμου. Τέλος, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η χρόνια και συστηματική χρήση κάνναβης προκαλεί εξάρτηση και μπορεί να οδηγήσει στη λεγόμενη «διαταραχή χρήσης κάνναβης».

Στο βιβλίο γίνεται αναφορά στις συμπεριφορικές εξαρτήσεις. Ποιες είναι αυτές και πόσο εύκολο είναι να γίνει η διάγνωσή τους;
Οι συμπεριφορικές εξαρτήσεις ή συμπεριφορικοί εθισμοί αφορούν ενδεικτικά στα τυχερά παιχνίδια, στο Διαδίκτυο, στο φαγητό, στο σεξ, στην καταναγκαστική εμπλοκή με αγορές και στην υπερβολική σωματική άθληση. Τα κοινά τους χαρακτηριστικά είναι η χρόνια πορεία της διαταραχής με εξάρσεις και υφέσεις, η σφοδρή επιθυμία για την πραγματοποίηση της συμπεριφοράς, η αδυναμία έλεγχου της, το αίσθημα έντασης πριν από την τέλεση της πράξης και η χαλάρωση που ακόλουθοι, η συνέχιση της συμπεριφοράς παρά τις πολλές και σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις της, η μείωση της ικανοποίησης που επέρχεται σταδιακά με τη συνεχιζόμενη τέλεση της συμπεριφοράς -αντοχή-, η σωματική και ψυχολογική δυσφορία που ακολουθεί τις προσπάθειες ελέγχου ή διακοπής της συμπεριφοράς –στέρηση-, η επανάληψη της συμπεριφοράς μετά από κάποια περίοδο διακοπής της -υποτροπή-, η ύπαρξη κοινών ψυχολογικών χαρακτηριστικών, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η εγωκεντρική συμπεριφορά, η άρνηση, η εκλογίκευση και οι συγκρούσεις σχετικά με την εξάρτηση και τον έλεγχο της συμπεριφοράς. Η διάγνωση δεν είναι πάντοτε εύκολο να γίνει από μη ειδικούς και σημαντικό κριτήριο πρέπει να αποτελεί η διαπίστωση ότι η υπερεμπλοκή στη συμπεριφορά οδηγεί σε παραμέληση άλλων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων σε κοινωνικό, προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.

VICE Video: Είναι η Αθήνα το Νέο Βερολίνο;

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Με ποιους τρόπους αναγνωρίζουμε τον εθισμό στο Διαδίκτυο και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί; Υπάρχουν οργανωμένες δομές στην Ελλάδα;
Τα προτεινόμενα κριτήρια για την αναγνώριση της διαταραχής εθισμού στο Διαδίκτυο είναι η προσκόλληση στον παγκόσμιο ιστό, η ανάγκη για αυξημένο χρόνο παραμονής σε σύνδεση, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο ικανοποίησης, οι επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες περικοπής του χρόνου παραμονής στο διαδίκτυο, η ευερεθιστότητα, η κατάθλιψη ή επιδείνωση της διάθεσης, όταν η χρήση περιορίζεται, η παραμονή σε σύνδεση περισσότερο από όσο αρχικά ήταν προγραμματισμένο, η διακινδύνευση κάποιας δουλειάς ή εργασίας εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου, τα ψέματα του χρηστή σε σχέση με τον πραγματικό χρόνο χρήσης, η παραμονή σε σύνδεση ως ένας τρόπος ρύθμισης της διάθεσης.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής διαδικτυακού παιχνιδιού βασίζεται κυρίως σε ψυχοθεραπευτικές τεχνικές από ειδικούς. Επίσης, έχουν αναπτυχθεί σχετικές υπηρεσίες παροχής πληροφοριών για τη χρήση του διαδικτύου που απευθύνονται κυρίως σε εφήβους και στις οικογένειές τους. Ο στόχος των παρεμβάσεων είναι συνήθως η ελεγχομένη χρήση του διαδικτύου, αν και σε αρκετές περιπτώσεις ενδεχομένως να απαιτείται και η πλήρης αποχή από αυτό. Σήμερα, στην Ελλάδα, έχουν αναπτυχθεί δημόσιες -ΟΚΑΝΑ, 18 ΑΝΩ, Παιδοψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», Α΄ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ κ.α.- και ιδιωτικές δομές που προσφέρουν ενημέρωση και θεραπεία για τη διαταραχή αυτή.

Εν συντομία, ποιο είναι το πρόβλημα με τα ναρκωτικά στην Ελλάδα και τι πιστεύετε ότι χρειάζεται, για να αντιμετωπιστεί;
Επίσημα, το πρόβλημα με τα ναρκωτικά στην Ελλάδα αποτυπώνεται στο γράφημα της σελίδας 215 και η αντιμετώπισή του πρέπει να γίνει στο πλαίσιο της ορθής εφαρμογής της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ναρκωτικά 2017-2020, που αποσκοπεί στη μείωση της ζήτησης και της προσφοράς των παράνομων ναρκωτικών.

Πώς οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το στίγμα απέναντι στους εξαρτημένους;
Αρχικά, πρέπει να αντιμετωπίσουμε ο καθένας ξεχωριστά τον φόβο για τη διαφορετικότητα και τις προκαταλήψεις μας και αυτό απαιτεί συνεχή προσωπική προσπάθεια, συνεπή ενημέρωση και σωστή εκπαίδευση από την πολιτεία. Το κοινό θα πρέπει να πληροφορηθεί ότι η ουσιοεξάρτηση αποτελεί ιατρικό πρόβλημα που εκδηλώνεται με συγκεκριμένα συμπτώματα, όπως και τα άλλα νοσήματα. Θεωρείται, πλέον, ότι είναι νόσος του εγκεφάλου, η οποία καθορίζεται τόσο από περιβαλλοντικούς, όσο και από φαρμακολογικούς και γενετικούς-βιολογικούς παράγοντες που αλληλεπιδρούν. Συνεπώς, το εξαρτημένο άτομο πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ασθενής και να του παρέχεται η κατάλληλη φροντίδα.

Ο τρόπος επικοινωνίας του παραπάνω μηνύματος έγκειται κυρίως στην εκπαίδευση, αρχικά των επιστημόνων υγείας και όσων εργαζομένων έρχονται σε επαφή με εξαρτημένα άτομα -π.χ. εκπαιδευτικοί, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, γυμναστές κτλ-, αλλά και του ευρύτερου κοινού που περιλαμβάνει το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο λαμβάνουν χώρα διάφορες δράσεις από ποικίλους φορείς και υγειονομικές δομές της χώρας, όπως είναι ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ και πανεπιστημιακές ψυχιατρικές κλινικές, αλλά και επιστημονικές εταιρείες, όπως είναι η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες.

Περισσότερα από το VICE

Αυτή Είναι η Εκνευριστική Ζωή μου από τη Μέρα που Αποφάσισα να Κόψω το Χόρτο

Η Απόπειρα Δολοφονίας με Δηλητήριο στην Ελλάδα, Ενός Γεωργιανού Πρώην Μυστικού Πράκτορα

Έζησα σαν 100% Έλληνας για μια Ημέρα και το Ευχαριστήθηκα