Mήπως Πρέπει να Κατανοήσουμε Καλύτερα τις Ψυχοσωματικές Ασθένειες;

To θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

Φαντάσου να υποφέρεις από κρίσεις και να σου λένε ότι δεν προκαλούνται από επιληψία ή από οποιαδήποτε συγγενή της νόσο, αλλά από το ίδιο σου το μυαλό. Φαντάσου να είσαι παράλυτος και να σου λένε ότι όλες οι εξετάσεις δείχνουν καθαρά πώς ο εγκέφαλος και τα νεύρα σου είναι φυσιολογικά και ότι η μόνη πιθανή αιτία για την ασθένειά σου είναι το ίδιο το μυαλό σου. Φαντάσου να ξυπνάς τυφλός και κανείς να μη γνωρίζει γιατί.

Από αυτές τις ιστορίες ψυχοσωματικών νόσων αποτελείται το νέο βιβλίο της Suzanne O' Sullivan, It's All in Your Head (Όλα Είναι στο Κεφάλι σου). Νευρολόγος εδώ και 20 χρόνια, η O' Sullivan μελετάει πραγματικές περιπτώσεις παράλυσης, τύφλωσης, επιληπτικών κρίσεων και λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος που έχουν επέλθει από ψυχολογικά αίτια και όχι λόγω φυσιολογίας.

Πριν από λίγες μέρες, η O' Sullivan μίλησε για το νέο της βιβλίο στο Φεστιβάλ Βιβλίου του Εδιμβούργου όπου ταξίδεψα για να τη συναντήσω. Στη διάρκεια της ομιλίας της, κατέστη προφανές ότι διακατέχεται από νευρικότητα - η φωνή της έτρεμε και κουνούσε πολύ τα χέρια της. Όπως τα δάκρυα ή το γέλιο, οι δυο φυσικές αντιδράσεις στο συναίσθημα που αναγνωρίζουμε περισσότερο και εκείνες που η O' Sullivan επιλέγει ως τίτλους των κεφαλαίων όπου συμπεριέλαβε τις περιπτώσεις μελέτης της - το τρέμουλο είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια ψυχολογική ώθηση. Δεν είναι κάτι για το οποίο αμφιβάλλουμε ή αμφισβητούμε την αιτία πρόκλησής του.

Αλλά, στους τομείς των ασθενειών ή των ιατρικών καταστάσεων χωρίς σαφή ρίζα, η λαχτάρα για απαντήσεις είναι ακόμα μεγαλύτερη. Ψάχνοντας για απαντήσεις σχετικές με τη φυσιολογία του σώματος, οι ασθενείς με ψυχοσωματικές διαταραχές εστιάζουν την προσοχή τους μακριά από το πραγματικό πρόβλημα, λέει η O' Sullivan. Αυτό είναι κάτι που ελπίζει να αλλάξει με τη βοήθεια άλλων γιατρών. Και ελπίζει ότι αυτή η αλλαγή ίσως ξεκινήσει με το βιβλίο της.

VICE: Ο τίτλος It's All in Your Head είναι μάλλον αμφίλογος. Τι βρίσκεται πίσω από αυτόν;
Suzanne O' Sullivan: Είναι αμφίλογος, αλλά εάν τον διαχωρίσεις από τίτλο και υπότιτλο που είναι «True Stories of Imaginary Illness» (Αληθινές Ιστορίες Φανταστικής Ασθένειας), τότε νομίζω ότι εξηγείται λίγο περισσότερο.

Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε τώρα στη νευρολογία είναι να ξεφύγουμε από την άποψη ότι ο εγκέφαλος και ο νους είναι ξεχωριστά πράγματα. Όλα είναι ένα όργανο και όλα είναι στο κεφάλι σου. Αυτό βρίσκεται πίσω από το βιβλίο: ο εγκέφαλος και ο νους δεν είναι ξεχωριστά όργανα.

Ναι, καταλαβαίνω ότι το συμβολίζει αυτό, αλλά με το να είναι αμφίλογος δεν οδηγεί τον κόσμο να το αγοράσει;
Δεν νομίζω ότι είχαμε οποιαδήποτε επιθυμία να τον κάνουμε αμφίλογο. Αντιλαμβάνεσαι αυτά τα πράγματα αργότερα. Η αίσθησή μας ήταν «εγκέφαλος, νους, όλα είναι στο κεφάλι σου». Καταλαβαίνω ότι εκλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο από αυτόν - είχα σε μεγάλο βαθμό αυτή την αντίδραση και είναι πολύ λογικό, αλλά το αμφίλογο του πράγματος δεν ήταν πρόθεσή μας σε καμία περίπτωση.

Μιλάτε για το στίγμα που περιβάλλει αυτές τις ασθένειες, ακόμα και μέσα στην ιατρική κοινότητα όπου οι γιατροί φοβούνται να χαρακτηρίσουν μια ασθένεια διασχιστική (λέξη που χρησιμοποιούν οι γιατροί για τις ψυχοσωματικές νόσους). Αφηγείσαι ένα περιστατικό όπου ήσουν βέβαιη πως η κρίση ενός ασθενούς ήταν διασχιστική, αλλά όταν το λες στον γιατρό συνάδελφό σου εκείνος θυμώνει και φωνάζει «δεν υπάρχει περίπτωση αυτό το παιδί να προσποιείται τις κρίσεις του».
Δεν λέμε ποτέ «προσποίηση». Κανένας δεν προσποιείται τίποτα. Δημιουργείται υποσυνείδητα οπότε ποτέ δεν περιορίζεται, εκτός από πολύ σπάνια.

Έκανα αυτή τη διάγνωση για την Pauline, ένα κορίτσι που από τα 15 χρόνια της ζωής του τα 12 ήταν άρρωστο. Άρχισε να παθαίνει μολύνσεις στο ουροποιητικό σύστημα, στη συνέχεια να πονάει στις αρθρώσεις και να έχει αδυναμία στα άκρα, μέχρι που έφτασε να παραλύσει και να έχει κρίσεις. Όταν λέω «έχεις σκεφτεί την πιθανότητα αυτή η σωματική ασθένεια να μην είναι σωματικής φύσης;», άτομα σαν την Pauline θυμώνουν πάρα πολύ.

Όμως, εάν ένας άλλος γιατρός αποφύγει αυτή τη διάγνωση, ώστε να μη θυμώσει ή αναστατώσει τον ασθενή ή γιατί πιστεύει ότι είναι προσβλητική, αυτό έχει μεγάλες συνέπειες. Οι γιατροί ανησυχούν περισσότερο να μην κάνουν λάθος, για παράδειγμα, διάγνωση για επιληψία από το να μη διαγνώσουν τις διασχιστικές κρίσεις, διότι δεν αντιλαμβάνονται το κακό σ' αυτό. Αλλά, πρέπει να το κάνουν. Εάν κάνεις λάθος και δεν διαγνωστούν οι διασχιστικές κρίσεις, το άτομο θα καταλήξει να πάρει τοξικά φάρμακα που δεν χρειάζεται. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο να εγκαταλείψει κάποιος τη διάγνωση για μια οργανική διαταραχή και να την αντικαταστήσει με μια ψυχοσωματική.

Πώς το αντιμετωπίζεις όταν θυμώνεις ανθρώπους;
Πρέπει να είμαι πολύ προσεκτική διότι γνωρίζω ότι τους λέω νέα που είναι δύσκολο να αποδεχθούν. Εάν πω τα νέα με άσχημο τρόπο ή εάν δεν προετοιμάσω τον ασθενή κατάλληλα, μερικές φορές θυμώνουν και φεύγουν, δηλαδή κάνουν ακριβώς αυτό που δεν θέλω - από τη στιγμή που φεύγουν κανείς δεν μπορεί να τους βοηθήσει περαιτέρω.

Οι άνθρωποι έχουν δυσκολία στο να αποδεχθούν ότι η ασθένεια τους είναι διασχιστική και το πρόβλημα τότε είναι να τους κάνεις να σκεφτούν ποιος θα μπορούσε στην πραγματικότητα να τους βοηθήσει. Θα μπορούσε να είναι ένα ψυχίατρος, ένας ψυχολόγος ή ένας φυσιοθεραπευτής.

Λες ότι η δύναμη της υποβολής είναι ισχυρή, σχεδόν κάτι που θρέφει αυτές τις ασθένειες. Έχοντας αυτό κατά νου, αναρωτιέμαι εάν επιβαρύνει την κατάσταση το ότι οι άνθρωποι google-άρουν τα συμπτώματά τους;
Δεν πιστεύω ότι το Διαδίκτυο έχει αλλάξει πάρα πολύ τα πράγματα. Το πρόβλημα ήταν πάντα εκεί. Πριν από το Διαδίκτυο, μάθαινες για ιατρικά θέματα παρακολουθώντας κάτι στην τηλεόραση ή διαβάζοντάς το στην εφημερίδα, οπότε πιστεύω ότι η δύναμη της υποβολής είναι σημαντική.

Για παράδειγμα, σημειώθηκε εκείνη η επιδημία με το Cryptosporidium (κρυπτοσπορίδιο), στο Lancashire. Όταν ο κόσμος γνωρίζει ότι υπάρχει ένα παράσιτο μέσα στο νερό και πως χρειάζεται να το βράσεις, θα σημειωθεί αύξηση στον αριθμό των ατόμων που πηγαίνουν στον οικογενειακό γιατρό πιστεύοντας ότι είναι άρρωστοι λόγω αυτού.

Οι ασθένειες επηρεάζονται πολιτισμικά. Μιλούσα με κάποιον νωρίτερα για το Morgellons, μια ασθένεια όπου οι άνθρωποι πιστεύουν πως μικρές ίνες υπάρχουν και αναπτύσσονται μέσα στο δέρμα τους και την οποία δεν έχουν ακούσει πολλοί άνθρωποι στη Βρετανία. Ωστόσο, στις Η.Π.Α. είναι πιο συνηθισμένη και είναι κάτι που θα αποκαλούσαμε σύνδρομο πολιτιστικά επηρεασμένο. Επειδή είναι πιο γνωστό εκεί, συμπεραίνω ότι θα εξετάζεται από τηλεοπτικές εκπομπές και στα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης αλλά και σε πράγματα όπου ο κόσμος μπορεί να διαβάσει για αυτό και έτσι να καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ίσως πάσχει από αυτό. Μια φορά κι έναν καιρό, η Morgellons θα έμεναν στις Η.Π.Α., αλλά τώρα, λόγω του Διαδικτύου, πιθανώς θα έρθουν κι εδώ.

Αναφέρεις πολύ την ψυχιατρική και την ψυχολογία. Πιστεύεις ότι η προσέγγιση αυτού του θέματος από την οπτική του νευρολόγου είναι διαφορετική;
Παραδοσιακά, οι ψυχίατροι είναι οι άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί στη διαχείριση των ψυχικών προβλημάτων αλλά οι ασθενείς δεν πιστεύουν ότι έχουν ψυχιατρικό πρόβλημα. Παθαίνουν κρίσεις ή δεν μπορούν να κουνήσουν τα πόδια τους. Τότε προκύπτει το πρόβλημα με τη φροντίδα τους. Χρειαζόμαστε περισσότερη συνεργασία και ενοποίηση μεταξύ ψυχολογίας και νευρολογίας, με τον ίδιο τρόπο που χρειάζεται να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε ότι ο εγκέφαλος και ο νους είναι ξεχωριστά όργανα.

Οπότε χρειαζόμαστε μια νέα ειδικότητα που επικαλύπτει αυτές τις δύο;
Κάτι τέτοιο φαίνεται. Για παράδειγμα, ο τομέας ειδικότητάς μου στη νευρολογία είναι η επιληψία. Κατά τη γνώμη μου, οι διασχιστικές διαταραχές θα έπρεπε να είναι ένα υποσύνολο της νευρολογίας όπως είναι η επιληψία, έτσι ώστε να υπάρχουν ειδικευμένοι γιατροί που είναι εκπαιδευμένοι ειδικά σε αυτό και για αυτό αναπτύσσουν την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη. Αυτό έχει συμβεί σε αρκετά μέρη στο Λονδίνο, το Σέφιλντ και το Εδιμβούργο, αλλά είναι κακά τα νέα εάν θα πρέπει να αναφέρεις κυριολεκτικά όλα τα ονόματα των ανθρώπων. Θα έπρεπε να βρίσκονται σε κάθε πόλη. Θα έπρεπε να υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι ώστε να μην μπορώ να τους κατονομάσω όλους.

Πώς αυτό βιβλίο ταιριάζει με την ιστορία των ψυχοσωματικών ασθενειών; Εννοώ ότι αναφέρεσαι στους Freud, Charcot, Janet, ακόμα και στους αρχαίους Έλληνες.
Μέχρι να βρεθούμε σε θέση να κοιτάξουμε την ανατομία κάτω από μικροσκόπιο, κάτι που δεν έγινε παρά στο τέλος του 19ου αιώνα, όλα ήταν μια εικασία. Οι άνθρωποι γνώριζαν τόσο λίγα για την ανατομία και τη φυσιολογία που μόλις μπορούσαν να μαντέψουν τι συνέβαινε μέσα στο σώμα, οπότε δεν είχαν τρόπο να χωρίζουν τα πράγματα σε υστερικά ή διαφορετικά.

Όλα άλλαξαν στο τέλος του 19ου αιώνα όταν οι γιατροί άρχισαν να καταλαβαίνουν την παθολογία και να κοιτάνε τα πράγματα που συνέβαιναν στο εσωτερικό των νεύρων, αντί να προσπαθούν να μαντέψουν. Αυτό ήταν το σημείο όπου αρχίσαμε να διαχωρίζουμε τις ασθένειες σε οργανικές και ψυχολογικές. Δυστυχώς, αυτή η μεγάλη αλλαγή συνέβη και έπειτα δεν υπήρχαν αλλαγές στην κατανόηση και για τα επόμενα εκατό χρόνια, δεν κάναμε καμία πρόοδο σε αυτές τις διαταραχές.

Αυτό είναι που προσπαθώ να αλλάξω. Αλλά δεν εξαρτάται μόνο από εμένα. Υπάρχουν κι άλλοι γιατροί που ενδιαφέρονται για αυτό. Εκείνο που βοήθησε πολύ ήταν η έλευση των μαγνητικών τομογραφιών κι έτσι σήμερα μπορούμε να κοιτάξουμε μέσα στους εγκεφάλους των ανθρώπων όταν προσπαθούν να κινηθούν, να σκεφτούν και να αισθανθούν. Μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια ψάχνουμε σωστά στο τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας.

Προσπαθώ να βοηθήσω στον αποστιγματισμό της κατάστασης, διότι μέρος του προβλήματος είναι ότι, εάν δεν αποδεχθείς ότι αυτό υπάρχει, δεν μπορείς να είσαι μέρος της μελέτης. Έτσι, πρέπει να αποστιγματίσουμε εάν πρόκειται να μεταφέρουμε την έρευνα στο συσχετισμό μυαλού-σώματος.

Το βιβλίο It's All in Your Head: True Stories of Imaginary Illness κυκλοφορεί τώρα στη Βρετανία.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.