Όταν οι Φεμινίστριες στην Ελλάδα Ήθελαν να Καταργήσουν την (Νόμιμη) Πορνεία

Κάθε μέρα το VICE Greece παρουσιάζει αποσπάσματα βιβλίων που σχετίζονται με το γυναικείο ζήτημα. Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το βιβλίο «Ο Μεσοπολεμικός Φεμινισμός Γύρω από την Εργασία στο Σεξ», από το τέταρτο τεύχος του antifa negative «έθνος, φύλο και γυναικεία κινήματα στην Ελλάδα 1880-1949», που υπογράφει η υποομάδα "fight back!".

Σε τρεις έρευνες της Ασφάλειας Αθηνών μεταξύ 1926 και 1930, σε σχέση με την ηλικία, την ταξική καταγωγή και την εθνοτική προέλευση των εργατριών του σεξ, μεταξύ 1.000 περίπου συλληφθέντων γυναικών, διαπιστωνόταν ότι το 86,8% των γυναικών ήταν 15 έως 23 ετών, ενώ σχεδόν το σύνολό τους ήταν υπηρέτριες, μοδίστρες, εργάτριες κτλ, προέρχονταν δηλαδή από τα κατώτερα ταξικά κοινωνικά στρώματα, με γονείς εργάτες και το ένα τρίτο από αυτές ήταν επίσης πρόσφυγες. Αυτά τα στοιχεία εκτίθενται από τον ίδιο τον Διευθυντή του Τμήματος Ηθών σε άρθρα του στο φεμινιστικό περιοδικό «Ελληνίς». Από τέτοιες συνεργασίες της Ασφάλειας με τον «Σύνδεσμο» και το «Συμβούλιο», αλλά και από το γεγονός ότι ο Κουτσουμάρης δημοσίευσε αυτά τα στοιχεία στον Τύπο της εποχής, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο πως οι φεμινίστριες γνωρίζανε για την ταξική καταγωγή της πορνείας, ωστόσο τα κείμενα στα φεμινιστικά έντυπα, στην καλύτερη των περιπτώσεων, βγαίνανε κάπως έτσι: «Στην Ελλάδα, ιδίως μετά την απελευθέρωσή της, ακμάζει κυρίως ο ομαδικός εταιρισμός, που σχηματίζεται από την εκμετάλλευση κοριτσιών και γυναικών που πήραν «κακό δρόμο» […] Έτσι βλέπομε πως η ολική αυτή κίνηση στην Ελλάδα άρχισε να παίρνη κατήφορο τρομαχτικό για την ασφάλεια της δημόσιας ηθικής και της δημόσιας υγείας».

Για τη στάση του Συνδέσμου απέναντι στην πορνεία, ενδεικτικό είναι και το «Γράμμα από τη Λάρισα» που έλαβε και δημοσίευσε η οργάνωση από την πρόεδρο του τμήματος του Συνδέσμου στη θεσσαλική πρωτεύουσα, Ελένη Καρακίτση. Το περιοδικό του Συνδέσμου συγχαίρει τις Λαρισινές συναγωνίστριες που κατόρθωσαν να δώσουν ένα μάθημα πολιτισμού. Η Καρακίτση γράφει λοιπόν: «Με ξεχωριστή χαρά έχομε να σας αναγγείλομε σήμερα την κατάργηση ενός σπιτιού ανοχής στη συνοικία Ταμπάκικα της πόλεώς μας. Αν όλα τα σπίτια αυτά είναι ντροπή για τον ανθρωπισμό μας, το σπίτι αυτό ήταν καθαρά εξευτελισμός του. Γι' αυτό μαζί με τη συνοικία ολόκληρη, μαζί με όλους, όσοι μπορούσανε να συντελέσουνε στην κατάργησή του, αγωνισθήκαμε κι εμείς όσο μπορούσαμε. Και αν κάπως συντελέσαμε στο κλείσιμό του, σαν μέλη του Συνδέσμου, που από τους πιο ευγενικούς σκοπούς έταξε την κατάργηση της βρωμερής αυτής σωματεμπορίας, η τιμή ανήκει σ' εσάς που τόσες φορές μαζί με τη Γεν. Γραμματέα μας, κ. Σβώλου, απλώσατε το στοργικό σας χέρι στις άμοιρες αυτές γυναίκες, που ο κόσμος έμαθε να λέει αμαρτωλές, ενώ είναι απλούστατα τα θύματα της κρατικής αμαρτίας […] Και το ωραιότερο απ' όλα, στη θέση των βρωμερών αυτών σπιτιών της Λάρισας θα γίνει τώρα μια ήσυχη εργατική συνοικία. Από τα λαϊκά σπιτάκια της ένας ύμνος προς την εργασίας υπέροχος θ' ακούγεται κάθε μέρα -η μόνη αληθινή προσευχή, όπως είπε ο Ζολά- για ν' αντικαταστήσει το βόγγο της γυναίκας, που εσάπιζε απροστάτευτη εκεί μέσα και το βακχικό γέλοιο των Σατύρων εκμεταλλευτών της. Τελειώνω εδώ με την ευχή γρήγορα σ' όλη την Ελλάδα εργατικά σπίτια να ξαπλωθούνε στις στιγματισμένες ίσαμε τώρα αυτές θέσεις και η στοργή και η καλοσύνη του πολιτισμένου ανθρώπου να δείξει όλη τη μέριμνά της στις τόσο δυστυχισμένες όσο και πορωμένες αυτές γυναίκες».

Η πορνεία, τόσο για την αστυνομία και το κράτος εν γένει, όσο και για τους φεμινισμούς, ήταν ένα πρόβλημα, ένα πρόβλημα ηθικό και ένα πρόβλημα δημόσιας υγιεινής, το οποίο θα έπρεπε να περιοριστεί ή να εξαφανιστεί. Όπως γράφει η Δήμτρα Τζανάκη στην πρόσφατη έρευνά της («Ιστορία της Μη Κανονικότητας»), ο αγώνας εντάντια στην πορνεία υπήρξε εμβληματικός στον μεσοπόλεμο για την καθιέρωση της νέας κοινωνικής ηθικής που επιθυμούσε και επεδίωκε το ελληνικό κράτος - και για την οποία «δούλεψαν» και οι Ελληνίδες φεμινίστριες της εποχής μαζί με το κράτος και τους επιστήμονες. Η κυρίαρχη αντίληψη επίτασσε τότε αφενός τη θεώρηση της κοινωνίας ως σώματος, αφετέρου τη σύνδεση των θεμάτων υγείας -του κοινωνικού αλλά και του ατομικού σώματος ξεχωριστά- με το ζήτημα της πρέπουσας ηθικής στάσης. Έτσι, η τοποθέτηση ενάντια στην πορνεία ως μια εξέχουσα κοινωνική ασθένεια, ουσιαστικά συνέτεινε στην επικράτηση των υπηρεσιών υγείας ως μηχανισμών πειθάρχησης, δηλαδή διάδοσης ενός πλαισίου παραδειγματισμών, αποκλεισμών και καταστολής, με βάση το προσχηματικό δίπολο «υγιές και άρρωστο». Είναι για αυτόν ακριβώς τον λόγο που η ηθική απαξίωση της πορνείας είναι τόσο παρόμοια σε κράτος, γιατρούς και φεμινίστριες την εποχή αυτή, τρεις «χώροι» που επιπλέον μοιράζονταν την αντίληψη πως οι πόρνες δεν έπρεπε ντε κα καλά να ερωτηθούν γύρω από την κατάστασή τους. Εξάλλου, «άρρωστες» ήταν και επιπρόσθετα, το κυρίως «πρόβλημα» με την πορνεία δεν ήταν η καταπίεση των γυναικών, αλλά ο «εκφυλισμός της κοινωνίας» και μια σειρά άλλων τέτοιων ηθικής υφής χαρακτηρισμών οι οποίοι δίνονταν κατά το δοκούν από αστούς επιστήμονες και κράτος. Ο «εκφυλισμός», βέβαια, αναδεικνύεται σε κυρίαρχο φόβο του μεσοπολέμου.

Σε σχέση με τον ανορθολογισμό και τη σχετικότητα του τι θεωρούταν υγιές και τι όχι, είναι ενδεικτικό ότι τα προφυλακτικά μέτρα για την αποτροπή της εγκυμοσύνης ήταν κι αυτά «ανήθικα» κατά τον ιατρό Δρακουλίδη, διευθυντή των εκδόσεων «Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Υγιεινής», που φιλοξένησαν τις απόψεις όλων των ελλήνων ευγονιστών της εποχής. Η Άννα Κατσίγρα, μια από τις πρώτες γιατρίνες στην Ελλάδα, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο και αγαπητό πρόσωπο στην Εφημερίδα των Κυριών, τοποθετούταν αντίστοιχα ενάντια στην ομοφυλοφιλία, με επιστημονικό πάντα λόγο, ενώ θεωρούσε τον «ελεύθερο γάμο»… κομμουνιστικό καθεστώς. Ο «τριβαδισμός» (λεσβιασμός) έχει φυσικά, αντίστοιχα, μπει στο στόχαστρο σε πολλά επιστημονικά βιβλία, γιατρών -αλλά και αστυνομικών- εκείνη την περίοδο. Ευνουχισμός και κλειτοριδεκτομή συζητιούνται στη Δύση (από το 1886) αλλά και στην Ελλάδα μετέπειτα ως λογικές λύσεις απέναντι σε αυτά τα έκφυλα συμπτώματα. Ο λόγος γύρω από την έκθεση του ελαττωματικού σώματος είχε το ελεύθερο σε κάθε επίπεδο. Γι' αυτό και η Ασφάλεια είχε από νωρίς την άνεση να δημοσιεύσει σε καθημερινές εφημερίδες φωτογραφίες με τα πρόσωπα των τοξικοεξαρτημένων, δείχνοντας τι μπορεί να πάθει κανείς από την… οκνηρία και τη φυγοπονία.

#Γυναίκα: Το Σώμα της Ανήκει

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Η έκθεση των ονομάτων και ιδιαίτερα των φωτογραφιών εξάλλου των «εγκληματικών φυσιογνωμιών» ήταν μία παράδοση που είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από τον Λομπρόζο στην Ιταλία. Και ακόμα νωρίτερα, το 1838, είχε επινοηθεί ο τρόπος που θα μιλιέται η στοχοποίηση του συνόλου των «ελαττωματικών», όταν η Γαλλική Ακαδημία Επιστημών είχε απονείμει το βραβείο καλύτερης διατριβής στον Ονορέ Αντουάν Φρεζιέ (Honore Antoine Fregier, 1789-1860), διευθυντή της αστυνομίας στην περιοχή του Σηκουάνα, ο οποίος είχε δώσει στη σχετική του έκθεση τον εύγλωττο τίτλο «Περί των Επικίνδυνων Τάξεων των Μεγάλων Πόλεων και των Μέσων Βελτίωσής τους». Εκεί μέσα, αυτός ο Fregier εξέθετε ως επικίνδυνες τάξεις τους… «τζογαδόρους, τα κορίτσια του δρόμου, τους αγαπητικούς και τους προστάτες τους, τις υπεύθυνες των οίκων ανοχής, τους αλήτες, τους απατεώνες και τα μούτρα, τους κατεργάρηδες και τους κλέφτες, τις κλέφτρες και τους κλεπταποδόχους». Μπορεί ίσως να μαντέψει κανείς πως το αντίδοτο σε τέτοιου είδους εκφυλισμούς στο ελληνικό συγκείμενο, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν - γενετικά ή κοινωνικά, μικρή σημασία έχει- «από την οκνηρία», ήταν η σκληρή και πειθαρχημένη εργασία, όπως ακριβώς είχε προτείνει και ο Γάλλος διευθυντής αστυνομίας έναν αιώνα νωρίτερα.

Η Τζανάκη προτείνει πως αυτό που διακυβευόταν στο Μεσοπόλεμο δεν ήταν η πορνεία σαν τέτοια αλλά «η άρνηση της εννοιολόγησης της ανηθικότητας από ένα κομμάτι της κοινωνίας και η άρνηση της ετεροσεξουαλικότητας ως μόνης κανονικότητας». Το πρόβλημα, γράφει, δεν ήταν η Α' ή η Β' πρακτική, η οποία εξάλλου μπορεί να ήταν καθοδηγούμενη ή αδιάφορη για το κράτος, αλλά η ηγεμόνευση των κρατικών λόγων πάνω στις πρακτικές αυτές. Είναι ενδιαφέρον από αυτή την οπτική γωνία πως ο γιατρός Γ. Βλαβιανός, ιδρυτής της ναζιστικής ΕΣΠΟ επί κατοχής, στο μεσοπόλεμο διεξήγαγε τις έρευνές του για την ψύχωση και την υστερία σε μαθητές, προσπαθώντας να αναδείξει τη σύνδεση «υγείας-εγκληματικότητας-ηθικής» από τα πρώτα χρόνια της ανθρώπινης ζωής, εφιστώντας την προσοχή των γονιών στη ζωή των τέκνων τους. Ο Βλαβιανός, εξάλλου, ήταν ο γιατρός που συμμετείχε στις επιτροπές ασφάλειας και κρίνανε ποιες γυναίκες ήταν «ελευθέριες» (πόρνες, δηλαδή) και έπρεπε να εγκλειστούν στα Βούρλα.

Το σύστημα της εργασίας του σεξ που ίσχυε ως τότε στην Ελλάδα λεγόταν «διακανονιστικό» και περιλάμβανε την ύπαρξη νόμιμων πορνείων ή κτιριακών συγκροτημάτων πορνείας, όπως τα Βούρλα, στα οποία μάλιστα κάποια μπορούσε να εγκλειστεί τιμωρητικά, αν τυχόν η επιτροπή ασφάλειας την έκρινε ως «άσεμνη γυναίκα», αν π.χ. τη συλλαμβάνανε να βρίσκεται με κάποιον άνδρα σε ένα πάρκο. Οι φεμινίστριες του μεσοπολέμου επιζητούσαν τον τερματισμό αυτού του συστήματος και την απαγόρευση της πορνείας συνολικά, ωστόσο συνεργάζονταν με την αστυνομία κατά τα άλλα και μοιράζονταν κοινές αντιλήψεις περί ηθικής. Και το παράδοξο είναι ότι ενώ η φεμινιστική αναπαράσταση γύρω από την εργασία ήταν αυτή ενός ηθικά ανυψωτικού μέσου, η πορνεία ταυτιζόταν με ένα ανήθικο στάτους, καθώς δεν θεωρούταν καν εργασία. Αυτό δικαιολογούταν εν μέρει από τους φεμινισμούς του μεσοπολέμου με την παρουσίαση του διακανονιστικού συστήματος πορνείας ως ενός βάρβαρου, ανατολίτικης προέλευσης κατάλοιπου, παρόλο βέβαια που το διακανονιστικό σύστημα εκείνη την περίοδο ίσχυε και σε χώρες δίχως κάποιο «οθωμανικό παρελθόν» (π.χ. Γαλλία και Ρουμανία). Έτσι έμπαινε σε εφαρμογή, για την περίπτωση της εργασίας του σεξ, το δίπολο ανάμεσα στη «Δουλειά» και τη «Δουλεία», ίσως με αρκετές ομοιότητες και με το πώς το ζήτημα πρωτο-τέθηκε από τις Αγγλίδες σουφραζέτες 20 και 30 χρόνια πιο πριν. Η πορνεία θα έπρεπε να ιδωθεί ως «η πιο εξευτελιστική σκλαβιά», όπως έλεγε η Σβώλου.

Εδώ και πάλι ανασύρεται, λοιπόν, το δίπολο ανάμεσα στις «τίμιες βιοπαλαίστριες και τα οκνηρά παράσιτα». Ένας τέτοιος λόγος, όπως είναι κατανοητό, αναπαράγει βέβαια τον κυρίαρχο ηθικό στιγματισμό της πορνείας, μη θίγοντας πως ο στιγματισμός αυτός είναι στον πυρήνα καθορισμένος από τη γενικότερη κοινωνική θέση της γυναίκας. Οι φεμινίστριες του μεσοπολέμου δεν αντιλαμβάνονται, λοιπόν, την πορνεία ως αποκρυστάλλωση των έμφυλων σχέσεων αλλά ως μια εξαίρεση, μην μπορώντας να συνδέσουν την οικονομική χειραφέτηση με τη σεξουαλική καταπίεση. Αξίζει να ειπωθεί επιπλέον πως μολονότι το ρεύμα του «καταργητισμού» στα περί πορνείας ήταν πλειοψηφικό σε πολλές χώρες που εμφανίστηκαν φεμινιστικά κινήματα, αυτή δεν ήταν η μόνη άποψη που υπήρχε. Ήδη από τα 1911 η ίδια η Έμμα Γκόλντμαν έγραφε: «Πουθενά δεν αντιμετωπίζεται η γυναίκα σύμφωνα με την αξία της δουλειάς της, αλλά αντιθέτως, σύμφωνα με το φύλο της. Επομένως, είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι θα πρέπει να πληρώσει για το δικαίωμά της να υπάρχει… με σεξουαλικές χάρες. Έτσι, είναι απλώς ένα ζήτημα του βαθμού αν πουλάει τον εαυτό της σε έναν άνθρωπο, μέσα ή έξω από το γάμο, ή σε πολλούς άνδρες. Είτε οι μεταρρυθμιστές το παραδέχονται είτε όχι, η οικονομική και κοινωνική κατωτερότητα της γυναίκας είναι υπεύθυνοι για την πορνεία».

Στην Ελλάδα, όμως, με την κυριαρχία του «Συνδέσμου» σε επίπεδο ιδεολογικό για το ζήτημα, η χώρα εκπροσωπούταν στα διεθνή συνέδρια στο Γκρατς της Αυστρίας και αλλού εκφράζοντας κατά κανόνα τις «καταργητικές» αντιλήψεις οι οποίες βέβαια είχαν συνδεθεί σε πολλές χώρες με εθνοφυλετικές ιδέες περί προστασίας «των λευκών από τη δουλεία» (βλ. White Slavery Congress, 1899). Και για την Θεοδωροπούλου, εξάλλου, «[έ]χουν πειστή όλες οι γυναίκες πως τα επιχειρήματα των οπαδών του διακανονισμού (reglementaristes) δεν μπορούν να στηριχτούν ούτε στη επιστήμη ούτε στην στατιστική και πως ούτε η υγεία ούτε η ηθική εξυπηρετούνται από το απαίσιο αυτό σύστημα, που έχει αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζει τα θύματα της σωματεμπορίας για να τροφοδοτούνται τα αναγνωρισμένα σπίτια της διαφορθάς… υποδουλώνοντας και εξευτελίζοντας τη γυναίκα και κατεβάζοντας τη στο επίπεδο του ζώου», ενώ παλιότερα έγραφε πως πρέπει να ληφθούν μέτρα ενάντια στη «μεγάλη κοινωνική πληγή, το αίσχος του δήθεν πολιτισμένου κόσμου, το εμπόριο των λευκών δούλων».

Οι λόγοι αυτοί, όμως, αποκαλύπτουν κάτι πολύ ευρύτερο για την εθνική τους καταγωγή. Με την εναντίωσή τους στην εργασία του σεξ με αυτή την επιχειρηματολογία και επανεγγράφοντας το δίπολο «πολιτισμένου δυτικού κράτους» και «καθυστερημένων ανατολικών χωρών», οι Ελληνίδες φεμινίστριες ουσιαστικά τοποθετούνται στη σύγχρονή τους δημόσια συζήτηση «περί ελληνικότητας» που λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Η θέση της γυναίκας θεωρείται κριτήριο του σε ποια θέση ανήκει μια χώρα, στις ανώτερες ή τις κατώτερες, και εφόσον η Ελλάδα θεωρείται σύνορο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, οι Ελληνίδες φεμινίστριες εκφράζουν με πολλαπλούς τρόπους το άγχος της εθνικής και έμφυλης μεθοριακότητάς τους. Ο «Σύνδεσμος» προβάλλει στις πόρνες της εποχής τη θέση των ραγιάδων της Κωνσταντινούπολης, προτείνοντας τον άμεσο εξευρωπαϊσμό της χώρας, ενώ ταυτόχρονα η «Ελληνίς» αδυνατεί να ταυτιστεί με την δίδα Πάνκχωρστ. Έτσι, μέσα από τους λόγους καταγγελίας της πορνείας, ουσιαστικά καταγγέλλεται τόσο «η αντιπαθητική αντρογυναίκα» όσο και «η ανατολική οδαλίσκη». Ως σωστή γυναίκα αναδεικνύεται η Ελληνίδα - που θα' ναι σωστή άλλωστε επειδή είναι και Ελληνίδα. Η μεθοριακότητα αυτή κάνει την εμφάνισή της με ιδιαίτερο τρόπο στην εμφάνιση των προσφύγων γυναικών οι οποίες αφενός αποτελούν θύματα συμμοριών που στοχοποιούν τον «απροστάτευτο κοριτσόκοσμο», αφετέρου εγκυμονούν κινδύνους για την ηθική και την υγεία, όπως ξεκαθαρίζει και το πιο πάνω άρθρο του «Ελληνίς». Είναι εξάλλου κάτοικοι/ες υποβαθμισμένων περιοχών και μάλιστα εργατικών, απειλώντας «την τιμή του κράτους», όπως ακριβώς η πορνεία υποβαθμίζει γενικώς γειτονιές και συνοικίες. Οι Ελληνίδες φεμινίστριες καλούνται έτσι για άλλη μία φορά να καθαρίσουν τόσο ως γυναίκες όσο και ως πολίτες κάθε υλική και ηθική βρωμιά. «Ένας βούρκος φρικτής δυσοσμίας απλώνεται γύρω από ορισμένες συνοικίες μας. Μέσα στη μαύρη λάσπη τους παραδέρνει η χαμένη γυναίκα που την καταπίνει γοργά και αχόρταγα ο ανθρώπινος όλεθρος… η ηθική και ο πολιτισμός αυτοκτονούν στην όχθη του βούρκου αυτού. Αλλά, μας λένε: η δημόσια υγεία», γράφει χαρακτηριστικά η Σβώλου το 1924.

Η μόνη αναφορά σε εργάτριες του σεξ που συναντήσαμε η οποία χαρακτηρίζεται από κάποιο σεβασμό, παραμένει το γνωστό ποίημα «Αμαρτωλό» της Γ. Καζαντζάκη:

Περισσότερα από το VICE

Έτσι Παρασκευάζεται τo Αυτοσχέδιο Tσίπουρο στις Ελληνικές Φυλακές

51 Τρόποι για να Γίνει Λιγότερο Εχθρικός ο Κόσμος Απέναντι στους Χοντρούς Ανθρώπους

«Άβυζη», «Χοντρή», «Σημαδεμένη» - Γυναίκες στην Ελλάδα Φωτογραφίζονται Μιλώντας για το Body Shaming