Το Περιβαλλοντικό Κίνημα τους Χωράει Όλους

Το VICE Greece δίνει βήμα σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άτομα, με τη δημιουργία της στήλης «Ρισπέκτ», στην οποία κάθε εβδομάδα δημοσιεύονται προσωπικές ιστορίες, άρθρα άποψης, φωτογραφίες, ρεπορτάζ ή άλλες υποθέσεις που ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε το κοινό και να ανοίξουμε διάλογο για ζητήματα με τα οποία καταπιάνονται και αξίζουν την προσοχή όλων.

Το συγκεκριμένο άρθρο της Greenpeace Ελλάδας είναι προσαρμογή της Σμαράγδας Σκούλου, τμήμα επικοινωνίας, ελληνικό γραφείο Greenpeace, από αρχικό κείμενο της Greenpeace UK.

Κάθε χρόνο που περνάει, η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος γίνεται όλο και πιο σημαντική στον αγώνα μας να μεγαλώσουμε το περιβαλλοντικό κίνημα, να αναλάβουμε δράση για τον πλανήτη και να απαιτήσουμε από όσους παίρνουν τις αποφάσεις να στηρίξουν εμάς, τους πολίτες, κι όχι τα κέρδη των λίγων. Είναι πλέον ολοφάνερο ότι χωρίς υγιή πλανήτη, δεν μπορούμε να έχουμε ούτε εμείς υγεία και ευημερία. Οι μάχες που δίνουμε ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή και την κλιματική κρίση πάνε χέρι-χέρι με τον αγώνα για ένα μέλλον χωρίς καταπίεση, που θα επιτρέπει σε όλους και όλες να έχουν την ίδια πρόσβαση σε έναν ασφαλή πλανήτη. 

Τα κινήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κλιματικής δικαιοσύνης πλέον συναντιούνται και συμφωνούν σε πολλά πράγματα. Το 2020, τότε που προσπαθούσαμε να χωνέψουμε τον άδικο χαμό του George Floyd, η περιβαλλοντολόγος Leah Thomas μας εισήγαγε στον όρο «διατομεακός περιβαλλοντισμός» (intersectional environmentalism). Ακούγεται πολύπλοκο αλλά δεν είναι και τόσο: αφορά το πώς η καταπίεση κάποιων κοινωνιών, που βιώνουν πρώτες τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής καταστροφής, συνδέεται με προβλήματα που επηρεάζουν όλον τον πλανήτη.

Όταν ξεκίνησε το περιβαλλοντικό κίνημα, η έμφαση ήταν στην προστασία της φύσης και των απειλούμενων ειδών, κι όχι στους ανθρώπους. Όμως με το πέρασμα των χρόνων φάνηκε ξεκάθαρα ότι η προστασία του περιβάλλοντος αφορά και το δικαίωμά μας στη στέγαση, τη μετακίνηση, το ασφαλές κλίμα, τη σωστή και επαρκή διατροφή κτλ. Ακόμα και σήμερα όμως, πολλές ομάδες και κοινωνίες, κυρίως χαμηλών εισοδημάτων, βρίσκονται στο περιθώριο και είναι πολύ πιο πιθανό να ζουν σε περιοχές που έχουν χωματερές, σκουπιδότοπους από πλαστικό ή αγωγούς πετρελαίου και αερίου. Ή ζουν πιο έντονα τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων γιατί δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τα πλήγματα. Βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των περιβαλλοντικών καταστροφών. 

Η δικαιοσύνη και η ισότητα σχετικά με τη φυλή, την οικονομική δυνατότητα, τη μετανάστευση, δεν είναι κάτι προαιρετικό. Αντίθετα, είναι στον πυρήνα του κόσμου που ονειρεύεται το περιβαλλοντικό κίνημα. Γιατί τελικά, ο περιβαλλοντισμός είναι πιο δυνατός όταν τους συμπεριλαμβάνει όλους. Ο διατομεακός περιβαλλοντισμός κοιτάζει το πώς τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας κάθε ατόμου (φυλή, φύλο, τάξη κ.λπ) συνδυάζονται ώστε να διαμορφώσουν τις αδικίες και την καταπίεση που το άτομο αντιμετωπίζει. Επίσης, βοηθάει να δούμε και να αντιμετωπίσουμε τα είδη των προνομίων που έχουν διαφορετικά άτομα στον κόσμο, δίνοντάς μας ένα πλαίσιο ώστε να τους συμπεριλάβουμε όλους χωρίς διακρίσεις. Η κλιματική δικαιοσύνη μας θυμίζει τα προνόμια που μπορεί να έχουμε ή να μην έχουμε όταν βιώνουμε την κλιματική κρίση, είτε αυτά σχετίζονται με την εθνικότητά μας είτε με την κοινωνική μας τάξη είτε με το φύλο. 

Δες μερικούς τρόπους που ο περιβαλλοντισμός περιλαμβάνει και άλλες μάχες, ώστε τελικά όλοι μαζί να παλέψουμε για έναν καλύτερο και ασφαλέστερο κόσμο για όλους. 

Το περιβαλλοντικό κίνημα δεν συμπεριελάμβανε πάντα τα άτομα με αναπηρία. Στην COP26, οι είσοδοι στο κτίριο δεν ήταν προσβάσιμες για ανθρώπους με δυσκολίες στην κινητικότητα, κι έτσι κάποιοι ακτιβιστές, αλλά και ένας Υπουργός με αναπηρία, δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν στη Σύνοδο. Το κίνημα του περιβαλλοντισμού όμως συνεργάζεται στενά με άλλα κινήματα και ομάδες για το θέμα της κινητικότητας και της κλιματικής δικαιοσύνης, προωθώντας λύσεις για την κλιματική αλλαγή που συμπεριλαμβάνουν τα άτομα με αναπηρία. Και φυσικά, φροντίζουν να μη μείνει κανείς έξω από τις διαπραγματεύσεις εξαιτίας προβλημάτων στην πρόσβαση.

Όταν καταστροφές όπως ο τυφώνας Χάρβεϊ χτύπησαν τις ΗΠΑ, άνθρωποι που χρησιμοποιούν αμαξίδια έχασαν τη δυνατότητα να μετακινηθούν και μαζί και την ανεξαρτησία τους. Κάποιοι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε ιδρύματα λόγω της έλλειψης κατάλληλων σπιτιών. Το ίδιο ισχύει για οποιοδήποτε ακραίο φαινόμενο σε οποιαδήποτε χώρα, και στην Ελλάδα. Σε πλημμύρες και πυρκαγιές, τα άτομα με αναπηρία δυσκολεύονται πολύ περισσότερο να μετακινηθούν. Οι κυβερνήσεις μέχρι τώρα, εκτός του ότι λαμβάνουν ανεπαρκή μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης συνολικά, δεν έχουν εφαρμόσει καμία πολιτική που να ωφελεί τα άτομα με αναπηρία, παρόλο που είναι από τις πρώτες ομάδες που επηρεάζονται από την κλιματική κρίση. Μάλιστα, θα έπρεπε να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό των μέτρων αντιμετώπισής της.

Στο περιβαλλοντικό κίνημα, αναγνωρίζουμε ότι κανένα σώμα και κανένα μυαλό δεν είναι άχρηστο. Οι συζητήσεις γύρω από την κινητικότητα συχνά σταματούν στα μέσα μεταφοράς, όμως χρειάζεται να δούμε και την πρόσβαση για άτομα με άλλου είδους αναπηρίες. Ένα κίνημα που τους συμπεριλαμβάνει όλους οφείλει να σκεφτεί τις δυνατότητες όλων των ακτιβιστών.

Η προσέγγιση στα περιβαλλοντικά προβλήματα που πραγματικά συμπεριλαμβάνει όλες τις ομάδες και κοινότητες οφείλει να ρωτήσει “πώς η κλιματική κρίση θα κάνει ζημιά στις κοινωνίες και με ποιον τρόπο;”

Οι γυναίκες είναι από τις πιο ευάλωτες ομάδες όσον αφορά την κλιματική κρίση, αφού έχουν 80% περισσότερες πιθανότητες να οδηγηθούν σε εκτοπισμό από τα σπίτια τους. Ταυτόχρονα, εκείνες παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό της τροφής παγκοσμίως και είναι οι βασικές υπεύθυνες για την παροχή φροντίδας και φαγητού στην οικογένειά τους, γεγονός που τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιπτώσεις μίας ξηρασίας ή μίας πλημμύρας. Σε όλον τον κόσμο, οι γυναίκες αναλαμβάνουν δράση και ηγούνται σε διάφορα κινήματα και προσπάθειες ενάντια στην κλιματική αλλαγή. 

Η κλιματική δικαιοσύνη όμως, πρέπει να συμπεριλαμβάνει και την ποικιλομορφία στο φύλο και τη σεξουαλική ταυτότητα. Τα άτομα που είναι τρανς, μη δυαδικά, με ρευστό φύλο και τα μη λευκά άτομα πρωτοστάτησαν στον αγώνα κατά της αστυνομικής βίας. Όμως η καταπίεση εξαιτίας του φύλου και της σεξουαλικής ταυτότητας εμφανίζεται και σε περιπτώσεις έκτακτης κλιματικής ανάγκης. Για παράδειγμα, όταν τα ομόφυλα ζευγάρια δεν μπορούν να πάρουν κάποιο βοήθημα ή επιδότηση σε κλιματικές καταστροφές, επειδή δεν αναγνωρίζονται ως νόμιμα ζευγάρια από την κυβέρνησή τους. Ή τα μη δυαδικά άτομα που ίσως να μην μπορούν να γίνουν δεκτά σε καταφύγια (όπως και τα άτομα με αναπηρία) επειδή δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες που βασίζονται στον παραδοσιακό διαχωρισμό των φύλων (άντρας-γυναίκα).

Ο διατομεακός περιβαλλοντισμός, που να συμπεριλαμβάνει δηλαδή ανθρώπους από κάθε φυλή, τάξη, ομάδα, κοινότητα, είναι το κλειδί για να λύσουμε τα προβλήματα ενάντια στην καταπίεση. Μας βοηθά να αναγνωρίζουμε το πώς η εθνικότητα, η τάξη, το φύλο κ.ά, παίζουν μεγάλο ρόλο στο πώς επηρεάζεται ο καθένας, ή όχι, από την κλιματική κρίση. 

VICE Video: Η Βιομηχανία των Influencers - Επάγγελμα "YouTuber"

Όπως και με την πανδημία COVID-19, θα αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική καταστροφή ως σύνολο παγκοσμίως. Όμως, δεν επηρεάζονται όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Η εθνικότητα, περισσότερο κι από την κοινωνική τάξη, είναι ο βασικότερος παράγοντας για τη δημιουργία εγκαταστάσεων τοξικών αποβλήτων. Αυτό είναι περιβαλλοντικός ρατσισμός: ένα είδος συστημικού ρατσισμού που βάζει σε μειονεκτική θέση κάποιες κοινωνίες έναντι κάποιων άλλων. Για παράδειγμα, επειδή οι πολιτικές αποφάσεις τους αναγκάζουν να ζουν πιο κοντά στους περιβαλλοντικούς κινδύνους.

Στη Σύνοδο του ΟΗΕ για το Κλίμα τον Νοέμβριο, COP26, μία ομάδα νεαρών ακτιβιστών από χώρες που έχουν ήδη πληγεί από την περιβαλλοντική καταστροφή πήγαν εκεί μαζί με το πλοίο της Greenpeace, Rainbow Warrior, για να στείλουν το μήνυμα: η περιβαλλοντική συζήτηση και η κλιματική δράση δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη συμμετοχή αυτών που έχουν ήδη επηρεαστεί και θα συνεχίζουν να βιώνουν πρώτοι τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Οι παραμελημένες κοινωνίες δέχονται το μεγαλύτερο πλήγμα των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αδικιών. Γι’ αυτό και η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι κάτι έξτρα, αλλά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Η αντιμετώπιση του συστημικού ρατσισμού είναι κλειδί για να πετύχουμε κλιματική δικαιοσύνη.

Σε ένα κίνημα, είναι σημαντικό να βλέπουμε ποιες κοινωνίες εκφράζονται, ποιοι μπορούν να συμμετέχουν, ποιοι έχουν πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, και να αναρωτηθούμε γιατί. Οι κοινωνίες που είναι στο περιθώριο πρέπει να έχουν σημαντική συνεισφορά στο περιβαλλοντικό κίνημα. Έτσι, οι περιβαλλοντικές αποφάσεις που δεν περιλαμβάνουν όσες φωνές είναι στο περιθώριο δεν είναι ολοκληρωμένες. Πρέπει να συμπεριλαμβάνονται όλοι. 

Πρέπει να βάλουμε σε προτεραιότητα όσους επηρεάζονται περισσότερο από την περιβαλλοντική κρίση που βιώνουμε. Άρα, πρέπει να δώσουμε χώρο σε άτομα από τις φτωχότερες χώρες, άτομα με αναπηρία, άτομα LGBTQI+, μη λευκούς, αυτόχθονες και έγχρωμους ανθρώπους. Πρέπει να δούμε πώς μπορούν να συμπεριληφθούν στις διαδικασίες και τις αποφάσεις και να σιγουρευτούμε ότι έχουν τους πόρους και τη στήριξη για να το κάνουν. Όσο πιο πολλά άτομα ενώσει το περιβαλλοντικό κίνημα, από όλες τις ομάδες, τόσο πιο δυνατό γίνεται! 

Περισσότερα από το VICE

Γονείς ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων Λένε Γιατί θα Συμμετέχουν στο Athens Pride

Η Ελεονώρα Ξέρει πώς Είναι να Παίζεις σε Μπάντα Κρουαζιερόπλοιου στην Καραϊβική

Η Expe Ραπάρει και Τραγουδάει Εξίσου Καλά

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.