«Ακούμπησε στον Πάγκο μου Ένα Προφυλακτικό» - Ένταση, Στρες και Σεξισμός στις Επαγγελματικές Κουζίνες

Άγχος, στρες, ένταση, φωνές, πίεση χρόνου, υψηλές θερμοκρασίες, ορθοστασία, εξαντλητικά ωράρια, ψυχολογική και σωματική κόπωση, όχι ανάλογες αμοιβές. Αυτές τις συνθήκες καλούνται να αντιμετωπίσουν καθημερινά οι άνθρωποι της εστίασης, προσπαθώντας απλώς να κάνουν τη δουλειά τους και να σερβίρουν στους πελάτες του εστιατορίου πάνω απ’ όλα νόστιμο φαγητό.

Αυτές τις προκλήσεις συναντούν μάγειρες και μαγείρισσες, άνδρες και γυναίκες σεφ. Κακά τα ψέματα, όμως. Σε ένα περιβάλλον που παραμένει βαθιά ανδροκρατούμενο μέχρι και σήμερα, ο σεξισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος και γίνεται καθεστώς. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο: να αποκαρδιωθούν και να ενστερνιστούν ακόμα και οι ίδιες οι επαγγελματίες της εστίασης την προβληματική αντίληψη «δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι, αφού έτσι είναι τα πράγματα».

Μέχρι πριν λίγα χρόνια, οι περισσότεροι κάναμε ότι δεν βλέπαμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Κι αν στην Αμερική, καταξιωμένες και μη σεφ και μαγείρισσες κατήγγειλαν στον απόηχο του #MeToo κακοποιητικές συμπεριφοράς, ακόμη και διάσημων συναδέλφων τους, στην Ελλάδα οι επαγγελματικές κουζίνες, όπως και πολλοί άλλοι χώροι –ανάμεσά τους και ο δημοσιογραφικός– έχουν μείνει στο απυρόβλητο.

Συζητώντας με αρκετές επαγγελματίες της εστίασης, κατάλαβα ότι το το πιο επικίνδυνο είδος σεξισμού είναι αυτό που δεν μπορείς να αναγνωρίσεις, αυτό που σε κάνει να αμφιβάλλεις για την αντίληψή σου και αργά -αλλά σταθερά- κάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια σου να υποχωρεί.

«Είσαι προκατειλημμένη, υπερβολική, ιδιότροπη», «έχεις θράσος», «εγώ είμαι ο ιδιοκτήτης». Αυτές είναι μερικές μόνο από τις απαντήσεις που μπορεί να λάβει μια μαγείρισσα όταν φέρει στο τραπέζι ένα υπαρκτό πρόβλημα της δουλειάς, λέει στο VICE η Σταυριανή Ζερβακάκου, μία από τις πιο αναγνωρισμένες νέες σεφ. «Αν στο παρελθόν υπήρξα θύμα, είναι γιατί δεν είχα τα εφόδια να καταλάβω ότι κάτι γινόταν εις βάρος της δουλειάς μου. Τώρα μπορώ να το αντιληφθώ και από ‘δω και πέρα, δεν θα είμαι θύμα. Δεν μ’ αρέσει να αισθάνομαι έτσι».

Η Σταυριανή Ζερβακάκου θεωρεί πολύ σημαντικό όλες και όλοι να εμπιστευόμαστε το ένστικτό μας, όταν νιώθουμε ότι κάτι δεν λειτουργεί όπως πρέπει. «Ο σεξισμός είναι κάτι ριζωμένο πολύ βαθιά μέσα μας. Στην αρχή της πορείας μου, όταν ήμουν εντελώς άπειρη, μπορεί κάτι με ενοχλούσε στην καρδιά μου, μπορεί να πήγαινα σπίτι με βαρύ στομάχι, αλλά δεν μπορούσα να αναγνωρίσω ότι συνέβαινε και λόγω του φύλου μου – ήταν κάτι που το συναντούσα επαναλαμβανόμενα.

»Τώρα πια, εμπιστεύομαι αυτό που νιώθω. Είναι σαν να σου λένε με τη στάση τους “Ξέρεις λιγότερα, έχεις λιγότερες ικανότητες, για αυτό σε εποπτεύουμε συνέχεια. Εσύ δεν ξέρεις, καλύτερα να μη μιλήσεις με τον πελάτη”».

Το παράδοξο είναι ότι η αμφισβήτηση δεν έρχεται μόνο από τους ανωτέρους. Πολλές φορές κι οι υφιστάμενοι θεωρούν ότι έχουν το περιθώριο να αμφισβητήσουν τη σεφ. «Κάποιοι/ες είτε στο service, είτε στην κουζίνα δυσκολεύονται να δεχτούν εντολές από γυναίκα σεφ. Έτσι έχουμε μεγαλώσει.

»Μου έχει συμβεί και πολύ πρόσφατα να με αμφισβητήσουν υφιστάμενοί μου. Παλαιότερα, δεν αντιδρούσα, το κατάπινα και συνέχιζα τη δουλειά μου. Τώρα προπονούμαι για να γίνει προέκταση των αντιδράσεών μου το να απαντάω. Γενικά, δυστυχώς, πολύ πιο εύκολα αμφισβητούνται οι γυναίκες σε κάθε τομέα», σημειώνει η Σταυριανή Ζερβακάκου. «Οι άνδρες μάγειρες είναι σαν να ξεκινάνε λίγο πιο μπροστά από τις γυναίκες», συμπληρώνει.

Κακά τα ψέματα, αυτό είναι κάτι που συμβαίνει.

«Ακόμα και από υφιστάμενούς μου, έχω δει αμφισβήτηση που θεωρώ ότι δεν θα την έβλεπα αν ήμουν άνδρας», λέει στο VICE η Κωνσταντίνα Φάκλαρη, από τις πιο καταξιωμένες Ελληνίδες σεφ που το 2021 μάλιστα, έγινε η πρώτη γυναίκα που επιμελήθηκε επίσημο δείπνο στο Προεδρικό Μέγαρο.

Η ίδια έχει διαπιστώσει στη μακρά πορεία της ότι ο σεξισμός δεν έχει να κάνει με τη θέση στην οποία βρίσκεται μια μαγείρισσα. Το πρώτο περιστατικό που θα περιγράψει παρακάτω συνέβη, όταν ήταν ήδη αναγνωρισμένη σεφ και το δεύτερο έλαβε χώρα πριν αρκετά χρόνια, όταν ήταν μαθητευόμενη σε εστιατόριο του εξωτερικού.

«Στην πρώτη περίπτωση, ήμουν ήδη σεφ και καταξιωμένη. Πάνω στην πίεση της δουλειάς, δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε με έναν σερβιτόρο και δεν έβγαζε τη δουλειά όπως θα ήθελα. Σήκωσα λίγο τον τόνο της φωνής μου και η απάντησή του ήταν “κοπελίτσα μου, κάνε τη δουλίτσα σου, για να πάρουμε τα λεφτάκια μας”. Αν ήταν ένας άνδρας σεφ απέναντι, δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση να του μιλήσει με αυτόν τον τρόπο», παρατηρεί η Κωνσταντίνα Φάκλαρη και θυμάται ένα ακόμη βαθιά σεξιστικό περιστατικό. «Στο εξωτερικό, πριν από αρκετά χρόνια, ήμουν μαθητευόμενη σε ένα εστιατόριο. Θα επέλεγαν έναν μάγειρα για να δουλέψει βοηθός σε ένα πολύ σημαντικό πόστο. Ήμασταν εγώ κι ένας ακόμη μάγειρας. Επέλεξαν εμένα. Εκείνος, θυμωμένος που δεν επιλέχθηκε, ήρθε μετά από κάποιες μέρες και ακούμπησε στον πάγκο μου ένα προφυλακτικό, θέλοντας να μου πει ότι μου έδωσαν αυτή τη θέση, επειδή είμαι γυναίκα. Σοκαρίστηκα. Στην πορεία μου, έχω συναντήσει άντρες που θεωρούν ότι πρέπει να έχουν περισσότερα προνόμια ή έχουν μάθει ότι η γνώμη τους μετράει περισσότερο και αυτή τη νοοτροπία τη φέρνουν στη δουλειά».

Η Κυριακή Φωτοπούλου, μια από τις πιο ταλαντούχες νέες σεφ με ιδιαίτερη εξειδίκευση στον συνδυασμό φαγητού και κρασιού, περιγράφει στο VICE πώς αντέδρασε μια παρέα συνομήλικων συναδέλφων της στο άκουσμα της είδησης ότι εκείνη έγινε επικεφαλής μιας πολύ απαιτητικής κουζίνας: «Όταν ανέλαβα την κουζίνα του οινοποιείου του κτήματος Σιγάλα στη Σαντορίνη, βρέθηκα σε μια παρέα συνομήλικων, κατά κύριο λόγο, συναδέλφων - όλοι άνδρες.

»Όταν τους ανακοίνωσα τα νέα, αναφέροντας πως είναι καινούρια πρόκληση για μένα, διότι δεν έχεις μόνο να μαγειρέψεις κάτι νόστιμο, αλλά και να λάβεις υπόψη σου το ταίριασμα του πιάτου με τα κρασιά του οινοποιείου, εκείνοι με χλεύασαν. Ψιθύριζαν μεταξύ τους ότι “δεν είναι κάτι σπουδαίο” και “τι να μας πει τώρα μια γυναίκα;” Με ενόχλησε εκείνη τη στιγμή, αλλά ευτυχώς το προσπέρασα γρήγορα, γιατί σκέφτηκα λογικά και θεώρησα ότι δεν πρέπει να με ταράξει περαιτέρω μια συμπλεγματική συμπεριφορά συναδέλφων», θυμάται η Κυριακή Φωτοπούλου.

Η ίδια, τώρα πια, έχει την πολυτέλεια να επιλέγει τους επαγγελματίες που απαρτίζουν την ομάδα της και δεν θα επέλεγε ποτέ ανθρώπους που έχουν σεξιστικές αντιλήψεις. «Τρέχω τη δική μου κουζίνα με τη δική μου ομάδα. Αυτό σημαίνει ότι τους επέλεξα και με επέλεξαν. Είναι άνθρωποι που πιστεύουν στη δουλειά μου και στην ομάδα που έχουμε χτίσει».

Την καθοριστική σημασία που έχει η επιλογή των συνεργατών για να εξυπηρετηθεί το όραμα ενός/μιας σεφ τονίζει και η Κωνσταντίνα Φάκλαρη. «Στην επιλογή της ομάδας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο ο χαρακτήρας. Θέλω υγιείς συνθήκες για να δουλέψω. Στα εστιατόρια που ηγούμαι, υπάρχουν πάντα πολλές γυναίκες, επειδή αισθάνονται πιο ασφαλείς.

»Από τη στιγμή που τα όρια είναι πιο ευδιάκριτα, ο καθένας αντιμετωπίζεται βάσει της απόδοσής του και του χαρακτήρα του. Δεν θα επιτρέψω ποτέ κάποιος να αντιμετωπιστεί βάσει του φύλου του. Πάντως έχω δει ότι οι γυναίκες στην κουζίνα, είναι πιο ψύχραιμες. Δυστυχώς, μερικοί άνδρες έχουν μάθει ότι αν θέλουν να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους, πρέπει να φωνάξουν. Δεν θα κάτσουν να εξηγήσουν με ωραίο τρόπο το λάθος. Έχουν μάθει να επιβάλλονται με τη δύναμή τους», λέει στο VICE η σεφ.

«Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν κατηγορούμε τους άνδρες. Δεν χρειάζεται να μπαίνουν σε θέση άμυνας. Προσπαθούμε να διορθώσουμε κάποια πράγματα που αισθανόμαστε ότι μας αδικούν». Η Κωνσταντίνα Φάκλαρη θυμάται ένα περιστατικό ενδεικτικό του πόσο προνομιούχοι συνεχίζουν να νιώθουν κάποιοι. «Ήμουν επικεφαλής μιας κουζίνας πριν κάποια χρόνια. Είχα μια μαγείρισσα που ήταν υπεύθυνη πρωινού και ο βοηθός της ήταν άντρας, γιατί είχε λιγότερη προϋπηρεσία. Ο ίδιος προφανώς θεώρησε ότι έπρεπε εκείνος να είναι ο υπεύθυνος. Έτσι, από τις προετοιμασίες της ημέρας, διάλεγε αυτές που ήθελε και έβρισκε σημαντικές κι ερχόταν η υπεύθυνη και της έλεγε “ωραία, εσύ προχώρα τα υπόλοιπα”.

»Έβλεπε τον εαυτό ως πιο ικανό και πιο πάνω από την υπεύθυνή του. Του εξήγησα ότι πρέπει να συνεχίσει να δουλεύει και θα αναλάβει κι αυτός μια ανάλογη θέση. Όμως, δεν το καταλάβαινε και είχε την ίδια συμπεριφορά». Για κάποιο λόγο, νομίζω όλοι δυσκολευόμαστε να φανταστούμε αυτή την ιστορία με αντίθετα φύλα.

Η Σταυριανή Ζερβακάκου λέει με απλό τρόπο αυτό που σκέφτονται και ίσως δεν λένε πολλές γυναίκες στον χώρο της εστίασης και όχι μόνο: «Πιστεύω ότι αν είχα μούσια και έλεγα και καμία “Χριστοπαναγία”, ίσως να ήταν πιο εύκολα τα πράγματα. Κάτι παρόμοιο μου είχε πει και η γυναίκα που μου έδωσε την ευκαιρία να ηγηθώ της πρώτης μου κουζίνας. Είχε τη φήμη της στρίγγλας και έλεγαν για εκείνη ό,τι μπορείς να φανταστείς. Θεώρησε ότι δεν πρέπει να δουλέψω με κανέναν κι ότι έπρεπε να έχω τη δική μου κουζίνα.

»Η σεφ αυτή μου είχε πει την εξής ατάκα “Αν είχα γένια, θα να με πίστευες περισσότερο” όταν την αμφισβήτησα. Όταν γύρισε και μου το είπε αυτό, ήταν 50 ετών και φτασμένη. Και να σου πω κάτι; Είχε δίκιο». Στην πορεία της, η ίδια διαπίστωσε ότι οι γυναίκες σεφ υποτιμώνται και απαξιώνονται με διάφορους τρόπους.

«Κάποτε είχα ζητήσει από έναν εργοδότη αύξηση, έχοντας επίγνωση του αντίκτυπου της δουλειάς μου, αλλά όχι μόνο για αυτό. Θα μπαίναμε στο τρίτο έτος της συνεργασίας μας. Η απάντησή του ήταν “Για τη Σταυριανή -μπορεί να είχε πει και για τη Σταυριανούλα ή αυτή την εντύπωση έχω- τόσα είναι καλά”. Το θυμάμαι ακόμα.

»Στην ίδια δουλειά, είχα ζητήσει να πληρώνομαι τα ρεπό μου και μου απάντησαν ότι είμαι αναξιοπρεπής. Πηγαίνοντας στο σπίτι μου αναρωτιόμουν αν ήμουν όντως. Αμφέβαλα για την αξιοπρέπειά μου. Έλεγα μήπως ήμουν υπερβολική ή άπληστη. Άρχισα να σκέφτομαι “δεν κάνεις τον σταυρό σου που είσαι και σεφ; Σου έκαναν τη χάρη”.

»Μερικές φορές, όταν ήμουν μικρότερη, επειδή δεν είχα την εμπειρία να αντιμετωπίσω διάφορες καταστάσεις, έμπαινα στη διαδικασία να είμαι λίγο πιο χαριτωμένη, λίγο πιο ευπροσήγορη, μήπως έτσι μου έδειχναν οι άλλοι μάγειρες κάτι παραπάνω, γιατί δεν το έκαναν. Ήθελα διακαώς να περάσω στα ζεστά πιάτα και δεν με άφηναν, μέχρι που κάποια στιγμή βαρέθηκαν να ασχολούνται, ήμουν κι εγώ επίμονη, κι έφτασα επιτέλους στο πολυπόθητο τηγάνι», θυμάται η Σταυριανή Ζερβακάκου.

Είναι μεγάλο ζήτημα ο εσωτερικευμένος σεξισμός. Η Κωνσταντίνα Φάκλαρη παρατηρεί ότι «πολλές φορές, οι γυναίκες εγκλωβιζόμαστε σε ένα καλούπι. Σκεφτόμαστε “να είμαστε πιο μετρημένες, μην τυχόν και συμβεί οτιδήποτε” – μέχρι και σεξουαλική παρενόχληση - και κατηγορηθούμε ότι εμείς το προκαλέσαμε. Για αυτό τα πράγματα, δεν είναι πολλές φορές ισότιμα. Εννοείται ότι στις κουζίνες έχω ακούσει σεξιστικά σχόλια και για ομοφυλόφιλα παιδιά - πράγμα ανεπίτρεπτο».

Η Σταυριανή Ζερβακάκου λέει ότι έχει νιώσει τη σεξουαλικοποίηση και την έχει δει να συμβαίνει και σε άλλες κοπέλες στο service και την κουζίνα. Είναι και ο τρόπος που απευθύνονται καμιά φορά στις εργαζόμενες στις κουζίνες, σε Ελλάδα και Τουρκία που έχω εργαστεί - «μωράκι μου», «κουκλάρα μου».

Οι σωματικές απαιτήσεις που έχει η δουλειά σε μια επαγγελματική κουζίνα χρησιμοποιούνται από πολλούς σαν δικαιολογία για να παραγνωρίζεται η δουλειά μιας μαγείρισσας ή μιας σεφ. «Δεν μπορώ να ακούω στις κουζίνες ότι οι γυναίκες γκρινιάζουν και δεν μπορούν. Έχω υπάρξει σε βάρδια που είμαστε μόνο γυναίκες και έχουμε σηκώσει τεράστια βάρη», λέει η Κωνσταντίνα Φάκλαρη.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η περίοδος παραμένει ακόμα ένα ζήτημα-ταμπού που είναι λες και χρησιμοποιείται ως επιχείρημα εναντίον των γυναικών. Η Κωνσταντίνα Φάκλαρη αναφέρει κάτι που απ’ ό,τι φαίνεται ακούγεται συχνά στις επαγγελματικές κουζίνες ακόμα και το 2022 - «“Mια κοπέλα έχει περίοδο και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει το ίδιο όπως ένας άνδρας”. Συγγνώμη, όταν ένας άνδρας έχει ημικρανία ή πονάει η μέση του, θα τον βάλουμε εκείνη τη μέρα να σηκώσει βάρη; Το ίδιο ισχύει και για μια κοπέλα αν μία φορά τον μήνα την πονάει η μέση της ή η κοιλιά της. Είναι ανθρώπινα πράγματα όλα αυτά». Η Κυριακή Φωτοπούλου σημειώνει ότι όταν μια γυναίκα είναι πιεσμένη από τη δουλειά και τον χρόνο, μερικές φορές θα ακούσει ότι έχει περίοδο».

«Τα εξαντλητικά εξαήμερα και επταήμερα, με 10 και 12 ώρες δουλειάς, είναι δυστυχία για τους ανθρώπους της εστίασης, άνδρες και γυναίκες», λέει η Σταυριανή Ζερβακάκου. Και προσθέτει ότι «σίγουρα, αν μια γυναίκα επιθυμεί να γίνει μητέρα και ταυτόχρονα να είναι και σεφ η ζωή είναι λες και της βάζει ένα τεράστιο δίλημμα. Είτε να εκφραστείς μέσα από τη δουλειά σου, είτε να γίνεις μητέρα και να είσαι δίπλα στο παιδί σου.

»Το τίμημα για να το κάνεις αυτό το επάγγελμα είναι τεράστιο. Προσωπικά, έβλεπα το παιδί μου μόνο το πρωί. Ήταν η μόνη αγκαλιά που μπορούσα να του κάνω μέσα στη μέρα, να του πω ότι τον αγαπάω. Τον έβαζα στο σχολικό και τον έβλεπα ξανά το επόμενο πρωί. Ένιωθα πολλές φορές ενοχές που άφηνα το παιδί μου. Όσο κι αν σου λένε “μη νιώθεις ενοχές”, δεν γίνεται».

Όπως λέει η Σταυριανή Ζερβακάκου, τα απάνθρωπα ωράρια δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους της εστίασης να έχουν στοιχειώδη ποιότητα ζωής και συμπληρώνει ότι «αυτό που μου έλειψε διαχρονικά περισσότερο στο επάγγελμά μου είναι ο χρόνος που χρειαζόμουν, ακόμα και για να φιλτράρω την υποτίμηση που υπέστην στη δουλειά μου ή για να μπορέσω να «αναρρώσω» από μια τέτοια τοξικότητα».

Σεφ με ικανότητες, πείρα και σύγχρονη νοοτροπία, όπως η Κωνσταντίνα Φάκλαρη, η Σταυριανή Ζερβακάκου και η Κυριακή Φωτοπούλου προσπαθούν με τη δουλειά τους αλλά και την ανάδειξη των παθογενειών του χώρου να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας για τις ίδιες και τους ανθρώπους της εστίασης.

Η Κωνσταντίνα Φάκλαρη λέει χαρακτηριστικά: «τι να το κάνω αν βγάλω ένα καλό πιάτο και στην κουζίνα μου ακούγονται προσβολές; Στον δικό μου χώρο εργασίας, δεν υπάρχουν φωνές και βρισίδια. Δουλεύεις χωρίς να φοβάσαι».

Η Σταυριανή Ζερβακάκου δίνει μια υπόσχεση στον εαυτό της για το μέλλον που πιστεύω θα έβρισκε σύμφωνους πολλούς εργαζόμενους – όχι μόνο της εστίασης. «Έχω αποφασίσει να διεκδικήσω καλύτερες συνθήκες και μια καλύτερη ζωή για τον εαυτό μου – κι αν δεν μπορώ να το κάνω έχοντας μια καλή συνεργασία με έναν εργοδότη, θα βρω κάποιον άλλον τρόπο. Μπορεί κάνοντας μια δική μου δουλειά ή διεκδικώντας καλύτερες συμφωνίες και βάζοντας τα όριά μου εγκαίρως και όσες φορές χρειαστεί».

«Μέσα σε Μισή Ώρα Ήμουν Έτοιμη» - Το Ταξίδι της Λιάνας από την Ουκρανία στην Ελλάδα με το Έξι Μηνών Μωρό της

Φωτογραφίες: Σινεμά στο Λβιβ Έχει Μετατραπεί σε DIY Κέντρο Εκπαίδευσης για Όσους Θέλουν να Πολεμήσουν

Ψυχολογικό Test: Βλέπεις Αυτήν τη Γάτα να Ανεβαίνει ή να Κατεβαίνει τις Σκάλες;

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.