Wat we weten over IS-K, de groep achter de zelfmoordaanslag in Kabul

De wanhopige race van onder andere de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Nederland om tienduizenden Afghaanse burgers en bondgenoten uit handen van de Taliban te redden, is uitgelopen op een totale chaos. Vorige week donderdag kwamen 170 mensen, onder wie dertien Amerikaanse militairen, om het leven bij een zelfmoordaanslag buiten de luchthaven van Kabul. En maandagochtend, de dag voor het definitieve vertrek van de Amerikanen uit Afghanistan, onderschepte een afweersysteem zeker vijf raketten die op dezelfde luchthaven werden afgevuurd.

De verantwoordelijkheid voor zowel de raketaanval als de zelfmoordaanslag werd opgeëist door de jihadistische splintergroepering Islamitische Staat-Khorasan, die in Afghanistan zelf bekendstaat als Daesh. Khorasan is de naam die in de Koran wordt gebruikt voor een historische regio die delen van het huidige Afghanistan, Iran, Pakistan en Turkmenistan omvat. De groepering wordt internationaal aangeduid als IS-K, ISIS-K of ISKP.

Maar wie is deze groep precies, en wat willen ze bereiken?

IS-K werd opgericht door ontevreden leden van de Pakistaanse Taliban, met geld dat door IS werd gestuurd nadat die groep in 2015 een groot deel van Irak en Syrië had veroverd. In 2013 verklaarde IS de oorlog aan Al Qaida-leden in Irak en Syrië. De Taliban bleven echter een officiële band met Al Qaida onderhouden, en daarom beschouwen de leden van IS-K de Taliban als hun aartsvijand.

Deze rivaliteit kwam meteen tot uiting nadat de Taliban de controle over de belangrijkste staatsgevangenis in Kabul hadden overgenomen: ze lieten hun eigen gevangenen vrij en executeerden een IS-K-leider die daar werd vastgehouden.

De relatie tussen IS-K en IS was in eerste instantie niet helemaal duidelijk. “In het begin wisten we niet zeker of er misschien gewoon een bepaalde groep was die het nieuws uit Irak had gezien en de naam had overgenomen,” zegt een westerse veiligheidsadviseur die in Afghanistan was toen IS-K opkwam en onlangs Kabul ontvluchtte. “Bijvoorbeeld om geld in te zamelen of om rekruten te werven, na de succesvolle overname van Mosul door IS.”

Volgens een rapport uit 2018 van het Amerikaanse Centrum voor Strategische en Internationale Studies (CSIS) bestaat de strategie van IS-K “zowel uit lokale als wereldwijde doelstellingen”, waaronder het verslaan van de VS en Israël. De groep beperkt zich niet tot een bepaald land. “Net als IS in Irak en Syrië, streeft IS-K naar de oprichting van een kalifaat in Zuid- en Centraal-Azië op basis van de sharia, dat zich zal uitbreiden naarmate moslims uit de regio en de hele wereld zich aansluiten,” aldus het rapport.

Door deze gedeelde visie werd al snel duidelijk dat ze niet helemaal losstaan van IS. “Ze bleken wat financiële steun van de hoofdgroep te krijgen, waarmee ze tegen 2016 zo’n 3000 tot 4000 strijders konden rekruteren,” zegt de adviseur. “Die betaalden ze deels met geld uit Irak, maar vooral met het veroveren van de hout- en handelsroutes in het oosten.” Het CSIS zegt dat IS tegen 2018 “zeker enkele honderdduizenden dollars” in de Khorasan-afdeling had geïnvesteerd.

Dat lijkt zijn vruchten te hebben afgeworpen: IS-K veroverde in 2015 en 2016 voor het eerst districten in de Oost-Afghaanse provincies Kunar en Nangarhar, op zowel de Afghaanse regering als de veel grotere Taliban.

IS-K presenteert zichzelf als legitieme moslimbeweging ten opzichte van de Taliban – ze vinden hun sobere en letterlijke interpretatie van de sharia niet extreem genoeg. Ook eiste IS-K dat de Taliban loyaliteit beloofden aan het kalifaat dat IS in 2014 in Irak had uitgeroepen.

Toch gaan de verschillen uiteindelijk niet zozeer over religie, zegt Abdullah, een voormalig lid van zowel een Taliban-eenheid als het Afghaanse nationale leger, wiens naam om veiligheidsredenen geanonimiseerd is. “Het gaat om geld en macht. Als ze geld van een moslim willen afpakken, zeggen ze gewoon dat het een slechte moslim is. Het kan Daesh niet echt schelen hoe de Taliban bidden – de groep wil gewoon zelf over Afghanistan heersen.”

In 2016 opende IS-K de aanval op het Afghaanse leger, de Verenigde Staten en zelfs de Taliban in de dichtbeboste oostelijke provincies Kunar en Nangarhar. Daardoor werden de Taliban gedwongen om aanvallen te organiseren die ironisch genoeg ondersteund werden door de Amerikaanse luchtmacht en de artillerie van de Afghaanse regering.

De Taliban werden daardoor in deze provincies min of meer de grondtroepen tegen IS-K. De VS hielp met luchtaanvallen, die via de telefoon konden worden aangevraagd. Commandanten van de Taliban gaven de coördinaten door aan de Afghaanse regering, die het verzoek op hun beurt doorgaven aan de Amerikanen.

“Dat werkte goed en zorgde ervoor dat IS-K in het oosten grotendeels terug werd gedrongen,” zegt de veiligheidsadviseur. “Maar de groep heeft nog steeds zelfmoordenaars – deze aanval op de luchthaven van Kabul was van tevoren ook al bekend.” De aanslag vond een paar uur plaats nadat de Verenigde Staten en hun bondgenoten ervoor hadden gewaarschuwd.

Wat de groep naast incidentele zelfmoordaanslagen nog meer in haar mars heeft, blijft vooralsnog onduidelijk. “Ik vermoed dat de Taliban in staat zijn om deze jongens vrij gemakkelijk op te pakken, ook zonder hulp van anderen,” zegt de veiligheidsadviseur. “Het is moeilijk om de groep te zijn die door iedereen wordt gehaat en dan nog iets gedaan te krijgen. En terwijl de Taliban al toenadering hebben gezocht tot de sjiieten en andere minderheden, blijft IS-K die groepen maar aanvallen. Ze gebruiken gewoon het IS-model: een burgeroorlog beginnen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE World News.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.