De onverwachte dingen waar de Taliban rijk van zijn geworden

Nadat de Taliban de Afghaanse hoofdstad Kabul hadden overgenomen, renden Afghanen van de ene naar de andere lege geldautomaat. Prijzen schoten omhoog en de Verenigde Staten bevroren 9,5 miljard dollar aan internationale tegoeden van de Afghaanse centrale bank. De Taliban hebben inmiddels Haji Mohammad Idris aangesteld om deze bank, de Da Afghanistan Bank, te leiden. Er is weinig bekend over wie hij is en wat voor achtergrond hij heeft.

Zijn aanstelling is typerend voor het schimmige doch geavanceerde financiële systeem van de Taliban, die enorm rijk zijn – ondanks dat Afghanistan zelf een van de armste landen ter wereld is en bijna de helft van de Afghaanse bevolking onder de armoedegrens leeft. En dat heeft volgens deskundigen een grote rol gespeeld bij de razendsnelle machtsovername.

“Er is een beeld ontstaan dat de Taliban simpele jihadstrijders zijn die in grotten leven,” zegt Gretchen Peters van het Center on Illicit Networks and Transnational Organized Crime (CINTOC). “Maar dat is klinkklare onzin.”

Het financiële plaatje van de Taliban werd het duidelijkst toen er vorig jaar een vertrouwelijk rapport in opdracht van de NAVO uitlekte. Op basis van interviews met bronnen uit de Taliban zelf en de vorige regering werd geschat dat de groep in een jaar tijd omgerekend zo’n 1,35 miljard euro had verdiend. Volgens de auteurs van het rapport was het hun ultieme doel om “een onafhankelijke, politieke en militaire eenheid” te zijn, die kan overleven zonder hulp uit het buitenland.

Omdat de Taliban geen financiële jaarverslagen uitbrengen, is het lastig om te achterhalen waar hun welvaart precies vandaan komt. Maar in verschillende nieuwsberichten is gesuggereerd dat een behoorlijk deel te danken is aan de zwarte en grijze markt – denk aan illegale mijnbouw, drugshandel en vastgoed. Daarnaast komt zo’n 15 procent van hun inkomen, wat ruim 200 miljoen euro is, van donaties.

Die donaties komen deels van rijke geldschieters uit Pakistan en het Midden-Oosten, en deels van een “netwerk van individuën, bedrijven, moskeeën en koranscholen waarvan bekend is dat ze de Taliban financieel steunen en geld voor ze witwassen,” aldus een rapport van de VN-Veiligheidsraad. Veel van deze instellingen staan bij het Amerikaanse ministerie van Financiën op de lijst van groepen die terrorisme financieren, waar de Taliban overigens ook op staan.

“De Golfregio blijft ook belangrijk voor de Taliban, omdat het een regio is waar drugsinkomsten door middel van juridische structuren van Afghaanse expats ter plekke kunnen worden witgewassen,” schreef de VN. “De Taliban zijn systematisch betrokken geraakt bij de Afghaanse georganiseerde misdaad.”

Het leeuwendeel van het geld komt naar verluidt van individuën. Volgens de VN doneert een van de vrouwen van Taliban-leider Sirajuddin Haqqani, die in Saoedi-Arabië woont, elk jaar een bedrag ter waarde van 50 miljoen euro. Haqqani is het hoofd van het Haqqani-netwerk, een van de gevaarlijkste facties binnen de Taliban, die bekendstaat om zijn aanslagen op westerse bondgenoten in Afghanistan. Half augustus kreeg hij de leiding over de beveiliging van Kabul.

Het eerste regime van de Taliban werd weleens het “donkere tijdperk” genoemd, aangezien entertainment verboden werd en er wrede straffen werden uitgedeeld. Maar uit rapporten van Amerikaanse inlichtingendiensten blijkt dat de Taliban destijds zelf eigenlijk vrij goed boerden.

“De commandanten van de Taliban hebben jarenlang in dure nederzettingen in Pakistan gewoond, in Land Rovers rondgereden en hun kinderen naar privéscholen gestuurd,” zegt Peters. Doordat iedereen ten onrechte het idee had dat ze er een sobere levensstijl op nahielden, nam niemand de moeite om te kijken waar het geld vandaan kwam.

Uit het NAVO-rapport blijkt dat het inkomen van de Taliban in 2020 voor 29 procent bestond uit illegale mijnbouw – goed voor 393 miljoen euro. De drugshandel bracht 353 miljoen euro op, en export, belastingen en vastgoed brachten 407 miljoen euro in het laatje.

Vanda Felbab-Brown, een deskundige op het gebied van de financiën van de Taliban die werkzaam is bij denktank Brookings Institution, zegt dat met name de geldstromen uit het Midden-Oosten erg moeilijk te volgen zijn. “Dat geld is erg belangrijk: het bepaalt de toekomst van bepaalde facties binnen de Taliban en helpt bij interne onderhandelingen,” zegt ze. “De VS hebben geprobeerd dit tegen te gaan en zijn daar in bepaalde gevallen ook in geslaagd, maar konden de geldstromen niet volledig stoppen.”

Peters zegt dat ze bewijs heeft gevonden dat de Taliban zelfs in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten geld hebben witgewassen. Uit eerder VN-rapporten blijkt ook dat de Taliban veel gebruikmaken van de oude ‘hawala’-traditie – een manier om via een tussenpersoon geld over te maken in Arabische en Zuid-Aziatische landen. De Afghaanse regering houdt dit soort geldstromen nauwelijks in de gaten. De VN heeft aangegeven dat er meer inzicht moet komen in de bankrekeningen van de Taliban, hawala’s en financiële bemiddelaars.

Er is wel iets van verbetering zichtbaar. Zo werd in 2008 de Afghan Threat Finance Cell – een cel die onder de Amerikaanse ministeries van Financiën en Defensie valt – in het leven geroepen om de financiën van de Taliban te monitoren. Er werden meerdere gevallen van corruptie aan het licht gebracht, waaronder banden tussen de Taliban en de vorige Afghaanse regering.

Toch was dit volgens Peters niet voldoende. “De militaire inspanningen waren eerder strategische mislukkingen dan succesvol,” zegt Peters. “Ze zijn er vooral in gefaald om te begrijpen hoe de Taliban geld verdienen, verbergen en uitgeven. Het was een mislukking van de Amerikaanse inlichtingendienst en hun bondgenoten.”

Haroun Mir, de directeur van het Afghaanse Center of Research and Policy Studies, zei tegen National Public Radio dat hij eens aan de Bahreinse minister van Buitenlandse Zaken had gevraagd hoe de geldstromen van de Golflanden naar de Taliban zouden kunnen worden gestopt. Hij kreeg als antwoord dat “er geen mechanisme in de regio was om de geldstromen van liefdadigheidsinstellingen in de gaten te houden.”

Het lastige voor de Taliban is dat hun financiële systeem goed kan werken voor een extremistische groepering, maar niet voor een bestuursorgaan. Individuele donaties vormen volgens Felbab-Brown een prima basis om een opstand te leiden, maar niet om een land te besturen.

“De Taliban hebben weinig ervaring met internationale financiële systemen,” zegt Felbab-Brown. “Ze weten wel hoe ze geld op bankrekeningen moeten verstoppen en een beetje hoe ze het internationale systeem kunnen ontduiken, maar ze handelen vooral in contant geld en hebben geen ervaring met het macro-economische beleid van Afghanistan, of überhaupt met de centrale bank.”

Op 24 augustus schreef het voormalige hoofd van de centrale bank – die uit Kabul is gevlucht voor de Taliban – in een column dat geen enkele hoeveelheid interne financiering op kan tegen de internationale steun die Afghanistan decennialang draaiende heeft gehouden. Ook schreef hij dat de speculaties dat China, Rusland en Pakistan in het land aan het investeren zijn misschien niet accuraat zijn.

“En zelfs als er zulke investeringen zouden plaatsvinden dan zijn ze nog geen goede vervanging van de financiële stootkracht van de belangrijkste bilaterale en multilaterale donororganisaties,” schreef hij. “Als de Taliban toegang willen krijgen tot internationale reserves of donaties, zullen ze met dat soort partners moeten onderhandelen. En dan moet je je ook aan wereldwijde normen houden, waaronder dus ook die op het gebied van bestuur en vrouwenrechten.”

Analisten zijn bang dat wanneer de Afghaanse economie achteruitgaat, de Afghaanse bevolking daar het meest onder te lijden zal hebben. De G7-landen buigen zich momenteel over de vraag of ze de Taliban moeten erkennen of juist bestraffen. De Amerikaanse president Biden is van mening dat erkenning “extra hulp zou betekenen, in de vorm van economische bijstand, handel en een hele reeks andere zaken.”

Maar Felbab-Brown zegt dat het “een fantasie” is om zowel hulp te bieden als mensenrechten te behouden. “Dat gaat gewoon niet gebeuren.” Ook zegt ze dat algemene sancties het Afghaanse volk waarschijnlijk zal harder treffen dan de Taliban. Zij adviseert om in plaats daarvan de hulp voorwaardelijk in te zetten, om de ergste inperkingen van de mensenrechten te voorkomen.

“In plaats van alle sancties in één keer op te heffen, kan ook alleen een deel van het geld van het IMF of de Wereldbank worden vrijgemaakt voor een specifiek gewenst beleid van de Taliban,” legt ze uit. “De Taliban kunnen de druk en het isolement overleven. Maar in een land dat al geteisterd wordt door armoede en ondervoeding zullen de sancties vooral de bevolking treffen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.