I angluni romni andar i Rumunia kaj kandidisarel ke evroparlamentaro alosarimata

„Me sem Rom” (eu sunt rom) si jekh rubrika savi si lan maj but paramisja pal varesave roma save aresle mišto ando dživipe, kontra i diskriminacia thaj i indiferenca le rumunikane themeski. O VICE mangel te sikavel kodolen kaj na bisterde katar avile thaj avdives keren sa so šaj te den vast penge bibaxtale komunitete ande savende barile.

E evroparlamentaro alosarimata maren ko udar thaj o rumunikano stato dičhjol ke kerel orso te na mekel le tikne thaj le neve partidurjen te kandidisaren. Te šaj te len kotor saste listenca, e politikane partidurja trebal te kiden duj šela milja signature, thaj e liste inke našti te ovel tut akceso lende, soske o zakono savo dikhel e evroparlamentaro alosarimata si te ovel vakeardo ko CCR samo ando 6-to marti. Kado si te pharjarel o eforto le tikne partidurjengo te šaj kiden e signature andi vrjama kana trebal. Pašal kado, i Rumunia si o korkoro them andar i UE savo mangel kadja but signature te šaj kandidisarel pes ke evroparlamentaro alosarimata.

Adžukerel pes jekh alosaripe pherdo verver ideologie thaj politikane xatjarimata. O maj nevo studio sikavel kaj 3 kotora andar e thana kaj si ande le Evropako Parlamento si te oven lile katar e nacionalisto partidurja, kaj si kontra i Evropa, kado šaj te peravel le evropako projekto sastes.

Andi Rumunia, opre aver rig, o angluno drom ande amari nevi istoria, jekh romani džuvli, i Linda Greta Zsiga, kandidisarel thaj si i angluni pe lila le Partidoske vaš Demokracia thaj Solidariteto (Demos), jekh politikano partido savo prezentisarel pes kaj si jekh andar e cira glasurja vaš i centralo-bangi rig ande jekh them dominisardo katar i politika le čače rigaki.

I Linda si lan 37 berša, origanizisarel i komuniteta thaj si aktivista vaš e manušikane čačimata ando Cluj-Napoca. Si but aktivno and geto andar o Pata Rât, kothe bešli na but anglal.

VICE: Lindos samate ke avdives but manuša našen katar e politikane partidurja, so kerdjas tut te kandidisares pašal o Demos?
Linda: Phenav tumenge kaj ande miro sasto dživipe na semas butivar te votisarav, soske sas man i impresia ke savore manuša mangen samo te čoren thaj ke na maren pen vaš o mištipe le manušengo. Ama akana, ando Demos, xatjarav ke arakhlem e manuša kaj treban mange thaj save mangen o mištipe le manušengo, mangen te paruen vareso. Džene kaj maren pen vaš o mištipe aklavrengo, na samo andar pengo, save mangen te maren pen kontra e bičačimata andar i Rumunia.

So si o Pata Rât thaj savi si i paramisi le thaneski?
Ando 17 decemvri 2010 samas dine avri pe zor andar i strada Coastei thaj samas bičhalde ko agor le Cluj-osko, pašal o gunojo, kaj kidel pes savoro melalipe andar o Cluj thaj na samo. Kothe kidine pes štar komunitete ande palutne berša. I komuniteta le Kantonoski kaj si lan karing 400 šela thaj vareso familie, i komuniteta Dallas kaj si lan sa kodo numero familiengo, i komuniteta Koastei kaj si lan 70 familie thaj i komuniteta kaj si pašal o kidipe le gunojosko savi si lan 50 familie. Kadala komunitete kidine pes ande berša vaš e dinimata avri pe zor andar e khera, ama avile vi andar aver forurja te keren buti ko kidipe le gunojosko ande alosardo modo. 

Maj but si roma ando Pata Rât? Dukhavel specialo le romen i politika le dinimatengi avri pe zor?
Va, maj but si roma, ama si vi gadže - magjarja thaj rumunja. Ando Cluj-Napoca maj si samo cira roma save bešen ando foro. Maj si amen jekh komuniteta po Meșteru Manole, ama kothe vi lenge areslo lil ke kado berš si te oven dine avri pe zor. Thaj maj si amen ando than Iris, kothe si len baxt ke si len lila pe khera, sas jekh investicia ande khera, varekon mangljas o oprutno nivelo kodole kherengo thaj atoska kerdja varesar savore te aresen xulaja. Pal kodo, e xulaja bikinde e oprutne nivelurja le kherenge kodole kherenge agentoske.

San andar o Cluj?
Sem biandi ando Cluj-Napoca, mire phure sas len kher, pal kodo sas mire dajan kher, ama maj palal na maj sas amen sar te pokinas les thaj geljam ande jekh kher maj tikno, pi strada Coastei. Kothe sas amen kontrakto le foroske kheresa, ke sas kher socialo, kothe pokinasas love. Sas amen kontrakto bešimasko, samas konektisarde ki elektrika, ko gazo, ko paj, ama i phuv le khereski sas lili ke jakh. Maj sas jekh khelipe, o Sorin Apostu, ande kodoja vrjama o šerutno le forosko, bešelas pe jekh strada perdal amende thaj e čhave maj džanas le biciklasa othe, khelenas peske thaj vov sas bibaxtalo katar amaro isipe kothe soske si rasisto.

Ama te bišales varekas kothe kaj si o gunojo?
E autoriteturja našti te lačharen i problema soske e phuvja kaj si le foreske kheres si maj but bikinde ke imobiliaro agencie save vazden luksoske khera thaj privato thana, kaj e normalo manuša na-i len akceso. Ando than te vazden socialo khera, bikinen kodola phuvja thaj pal kodo phenen ke na-i len phuvja vaj love te vazden. Na aven solucienca, na xal len i griža, meken te kerjon getourja opral getourja. Si thana kaj na-i te maj oven bigetoizime nijekhdata, si te ačhjon othe savrjama. O Cluj-Napoca xasardjas o titulo sar Evropuni Kapitala vaš i Kultura, soske ame akhardjam manušen andar i Komisia ko Pata Rât te dikhen so si kothe.

Kozom andar e manuša kaj bešen ando Pata Rât keren buti?
Karing 80% andar e manuša andar i komuniteta Dallas keren buti kaj kidel pes o gunojo, ama akalaver manuša si lile andi buti ke šudžimaski kompania, džuvlja vaš šulavipe ande aver thana, savoren si len kontrakturja butjake, familiako doktoro, pokinen kontribucia.

Si jekh problema pal identitetake lila?
Sas amen jekh projekto, Pata-Cluj, samas vi ame partenerurja vaš i Komunitarno Asociacia le Romengi andar Coastei thaj ando projekto sas jekh rig kaj dikhelas e identitetake lila. Kerdjam savorenge lila, bijanimaske certifikaturja thaj pal kodo kidinjam le manušen te džan korkoro te keren penge lila, soske andi Rumunia kana na-i tut lila po kher, našti keres tuke identitetake lila. Sa ande kodo projekto kerde pes 37 socialo khera. Maškar e baxtale save lile jekh kher sem vi me. Praktiko, 37 familie aresle te našen andar i Pata.

Pakjas ke šaj te paruves varesko te aresesa ande le Evropako Parlamento?
Te aresava kothe sigurno šaj te paruvav vareso. Me maj semas ke le Evropako Parlamento, angluno drom kana prezentisardem e dinimata avri pe zor, thaj jekh grupa rašajengi britanikane aresle te xramosaren ko Boc, kodoja buti leske na sas mišto, ke šundjas pes vi kothe pal e dinimata avri pe zor ande savende samas. Džanav ke si te aresav te thav bari presia thaj i presia gelel ke butja lačharde.

E maj but šeruthe vazden penge dume ke na-i love, so phenes pal kado?
Si love thaj šaj len pes evropake fondurja, ama e rumunja daran lendar, soske džanen ke si rodine dži ko rat. Ama te aresena amende kodola love, trebal te keras lenca buti, te vazdas khera, sastimake klinike, škole lačhe vaš e čhave, soske inke si varesave škole kaj peren opral e čhave.

Si glasurja kaj phenen ke e roma thaj e bibaxtale manuša generalo keren pen viktime, si čačes?
Na, na keras amen viktime. Kana tu manges te xatjares čačimaste varesave manušen, de lenge jekh lačho kher, soske sja phandel pes. Kana si tut jekh kher lačho si tut akceso ki edukacia, si tut akceso ko publikano sastipe, si tut akceso ke sa lokjarimata le societetake. Ama kana von bičhalen tut ko agor le forosko, bi elektrikako, bi panjesko, bi gazosko, našti thoves tut, naj tut ni WC, sar šaj te integrisares jekhe manušes?

Articol tradus de Mihaela Zatrean,u care a utilizat scrierea și regulile gramaticale promovate de Institutul European Rom pentru Arte și Cultură (ERIAC) și agreate cu Universitatea din Graz, de asemenea, utilizate și de Roma Information Office (OSF).