Jawel, politiegeweld tegen mensen van kleur is ook in België een probleem

Eén van de meest tenenkrullende reacties, is die van zelfverklaarde ‘sceptici’ die betwijfelen of politiegeweld tegen mensen van kleur “wel zo’n groot probleem is in België”, en dat liever een “Amerikaans probleem” noemen.

Deze mensen lijken alweer te zijn vergeten hoe de 19-jarige Brusselaar Adil op 10 april 2020 aangereden werd door de politie, met dodelijke gevolgen. De jongeman vluchtte voor een politiecontrole, en overleed nadat hij frontaal geschept werd door een undercover politiewagen, die zonder sirenes of zwaailicht aan het rijden was.

In de dagen daarna werd er niet veel meer over de zaak bekendgemaakt dan dat laatste: dat Adil vluchtte voor een politiecontrole. Ook in dit geval probeerden een aantal mensen de dood van Adil te vergoelijken. “Je vlucht niet als je niets te verbergen hebt”, verkondigden zij.

De gedachte om te vluchten voor de politie zal inderdaad niet bepaald snel opkomen bij mensen die politieagenten alleen maar kennen als de mensen die over de winkelstraten patrouilleren terwijl zij een dagje shoppen. Maar hun redenering gaat volledig voorbij aan het feit dat niet iedereen gelijk is voor de politie. In hun totale naïviteit vergeten ze daardoor dat vluchten een absoluut legitieme reactie is wanneer je leeft in een werkelijkheid waarin de politie je discrimineert, intimideert, bedreigt, slaat of vermoordt.

De belangrijkste vraag is dan ook niet of een jonge Belg van kleur die vlucht voor de politie schuldig is of niet, maar wel waarom hij of zij eigenlijk zo bang is voor de politie.

Volgens een reconstructie van De Morgen bevond het politievoertuig zich maar liefst 70 centimeter op de andere weghelft toen het botste tegen de brommer van Adil. Een belangrijk detail, dat bovendien niet terug te vinden is in het politierapport. Ook zijn op de weg geen remsporen van de politieauto aangetroffen en lijkt de politiewagen tot stilstand te zijn gekomen nadat de bestuurder het stuur naar links heeft gedraaid; in de richting van Adil. “Het is lastig om je voor te stellen hoe een verkeersexpert ooit iets anders zal kunnen besluiten dan dat het de politiewagen is die van z’n as zou zijn afgeweken en contact zou hebben gezocht met de brommer,” schrijft De Morgen-journalist Douglas De Conick.

De dood van Adil is een van de recentste gevallen van politie-achtervolgingen met verschrikkelijke gevolgen. Bij een eerder voorval in 2019, kwam Mehdi (17) in soortgelijke omstandigheden om het leven. Ook hij was een jonge Brusselaar van Noord-Afrikaanse afkomst, ook hij ging op de vlucht voor een politiecontrole (bij Brussel-Centraal) en ook hij kwam om het leven door een auto van de Anti-overvalbrigade Brussel. Het voertuig in kwestie reed met 98 kilometer per uur, zonder sirenes, in de tegengestelde richting. Het onafhankelijke onderzoek van het Comité P [die toezicht houdt op de politie, red.] is nog lopende, maar er bestaat een reële kans dat de zaak alsnog geseponeerd wordt, en we nooit de volledige waarheid zullen te weten komen.

Het zou niet de eerste keer zijn dat zo’n zaak geseponeerd wordt: zo liep het ook af toen de Brusselse politie in februari 2014 verklaarde dat Soulaïmane (15) was overleden nadat hij werd aangereden door een metro in het station Osseghem. De tiener zou volgens de verklaring na een hardhandige controle door de spoorwegpolitie zelfmoord hebben gepleegd, al wordt die interpretatie van de feiten betwist door verschillende getuigen. In november 2015 besluit de raadkamer van Brussel echter om de zaak te seponeren, waardoor de exacte omstandigheden van zijn overlijden waarschijnlijk nooit aan het licht zullen komen.

Het is misschien een wat andere context, maar toen de 2-jarige Mawda in mei 2018 overleed tijdens een politieachtervolging van een bestelwagen met migranten, werd de verklaring van de betrokken politieagenten initieel zomaar voor waar aangenomen. Zij verklaarden dat het meisje zou zijn geraakt door een kogel die gelost werd door één van de migranten, maar uiteindelijk bleek dat de dodelijke kogel werd afgevuurd door een politieagent. Daarop ontstond een grote controverse, en een grootschalig onderzoek van Paris Match bracht veel louche zaken aan het licht, waaruit bleek dat er vooral veel moeite was gedaan om de politie-interventie goed te praten, in plaats van Mawda's dood te onderzoeken. Alsof deze politie-acties op zich al niet erg genoeg zijn, maakt de reputatie van de politiediensten het alleen maar erger. Voor minderheden staat de politie synoniem met machtsmisbruik, intimidatie, buitensporig geweld en racisme. Tel daar nog de schijnbare onkwetsbaarheid van de daders bovenop, en de wantrouwende houding tegen de politie wordt alleen maar groter. Het vaak onberekenbare gedrag van de politie zorgt voor veel onzekerheid. En wanneer je aan een klein foutje al snel een gekneusde vinger, een knuppelslag of erger kan overhouden, wordt vluchten de meest logische volgende stap.

In al de gevallen die we opsomden, ging het om geweld tegen minderheden. De mensen die helemaal geen begrip hebben voor vluchtgedrag, zullen grotendeels niet tot die minderheden behoren. In 2018 publiceerde Amnesty International een rapport over etnische profileren bij de Belgische politie die begint met een nogal bedenkelijke quote van een politie-inspecteur: “Ik doe wel aan etnisch profileren, maar ik weet niet hoe ik mijn job anders moet doen. Wij moeten discrimineren, omdat we anders gewoon niemand kunnen pakken.”

In het hoofdstuk ‘Redenen voor een controle’ wordt een andere inspecteur geciteerd, die begrijpt dat sommigen de politie vermijden en weglopen: “Op den duur lopen ze weg. Ze zijn al bijna gewoon dat ze voor niets gecontroleerd worden, ze zijn dat beu, ze kunnen bijna niet meer op een bank zitten… Stel je voor dat je niet meer kan bewegen of je pas wordt gevraagd. Die controles worden vervelend.” Door de constante herhaling van politiecontroles in bepaalde wijken zou je je kunnen beginnen af te vragen hoeveel zin ze eigenlijk nog hebben. Het zijn stiekeme pesterijen tegen minderheden geworden. Na de aanslagen in Zaventem kwam er in Brussel het Kanaalplan "tegen radicalisering", uit wantrouwen tegenover jongeren van Noord-Afrikaanse afkomst. Voor die jongeren heeft dat het gevoel van uitsluiting, dat er sowieso al was, enkel versterkt.

Ook vluchtelingen worden in België geconfronteerd met politiegeweld: volgens een rapport van Artsen Zonder Grenzen kreeg één op vier van hen daarmee te maken, wat doet denken aan de beruchte razzia's die toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Franken (N-VA) liet uitvoeren in het Maximiliaanpark.

Als je je helemaal niets aantrekt van al deze schadelijke politiepraktijken en verschillen in klasse en privileges — laat staan de recente gevallen van politiegeweld met dodelijke afloop en niet opgeloste ongevallen — is het uiteraard onmogelijk om te begrijpen wat iemand ertoe brengt om zomaar te vluchten voor de politie, of diegene nu schuldig is of niet.

Wanneer ze een tiener vermoorden terwijl een andere eenheid aan het dansen is op ‘Summer Jam’, wekt de politie toch echt de indruk dat ze niet weten waar ze mee bezig zijn. Je vraagt je toch af waarom er maar liefst twee combi's afgestuurd worden op iemand, enkel en alleen omdat die de regels van de lockdown niet respecteerde. Waarom zou je blijven achtervolgen als het risico dat daarbij komt kijken in feite groter is dan wat je wil bestraffen? Is de politie echt voldoende georganiseerd en opgeleid om de wet te handhaven?

Zo is er in Brussel de controversiële politiecommissaris Vandersmissen, die een zekere indruk van willekeur en controleverlies opwekt, vooral wanneer hij tijdens vakbondsdemonstraties als een kip zonder kop rondloopt om toch maar iemand te grazen te nemen, om dan zelf knock-out geslagen te worden. Na het buitensporige politiegeweld dat onverwachts volgde op het klimaatprotest van Extinction Rebellion in oktober 2019, erkende Olivier Slosse, de woordvoerder van de politie van Brussel en Elsene, dat “het gebruik van traangas duidelijk niet in overeenstemming was met geldende richtlijnen.” En na het Black Lives Matter-protest van 7 juni 2020 opende de politie een intern onderzoek nadat een tiener verklaarde dat hij werd opgepakt bij de betoging en nadien door verschillende politieagenten in elkaar werd geslagen toen hij geboeid in een politievoertuig zat.

Het gaat bijvoorbeeld ook om een Brusselse politieagent die gevraagd werd om een badge met het doodskop-logo van de Marvel-antiheld Punisher uit zijn kogelvrije vest te verwijderen. De Punisher staat bekend om zijn brute aard en gewelddadige methodes - wat tegelijk ook een symbool voor het falen van ons gerechtelijk apparaat is.

Het logo dat deze politieman op zijn vest had gespeld, doet bovendien denken aan het embleem van de Orde van de tempeliers, vooral bekend om hun heilige oorlog tegen de moslims in het Midden-Oosten. Deze Orde is opvallend populair bij mensen uit de extreemrechtse beweging, waaronder de Noorse massamoordenaar Anders Breivik, die naar de Orde verwees in het manifest dat hij schreef voordat hij 77 mensen vermoordde. De aanwezigheid van dat symbool bij de Belgische politie wijst erop dat mensen heel verschillende motivaties kunnen hebben om bij de politie aan de slag te gaan.

Dit soort feiten veroorzaakt misschien geen rechtstreekse slachtoffers, maar het draagt opnieuw bij tot een sentiment waarbij de politie als vijand wordt gezien.

Naast deze twijfelachtige praktijken van de politie, worden ook onze rechten en vrijheden steeds meer in vraag gesteld. Zo is het recht om te demonstreren niet absoluut. Zo moet een aanvraag om te protesteren minstens 10 dagen op voorhand worden ingediend; wat spontane vreedzame demonstraties verhindert, en de politie de kans geeft om boetes uit te schrijven aan vreedzame demonstranten. Bovendien moeten politieagenten volgens de wet altijd minstens een zichtbaar volgnummer dragen om misbruik te voorkomen. Daar houden ze zich enkel niet altijd aan, zowel tijdens betogingen als daarbuiten.

In maart lanceerde de Mensenrechtenliga Police Watch, een site die burgers wil informeren over hun rechten in het kader van politiegeweld. Slachtoffers en getuigen kunnen er ook getuigenissen achtergelaten. Je leert er ook dat het filmen van de politie legaal is. Dat is goed om weten, want veel klachten tegen politiegeweld worden geseponeerd omdat er vaak weinig bewijsmateriaal is en politieagenten niet snel tegen hun collega's zullen getuigen. De site biedt onder andere ook informatie over hoe je een klacht kunt indienen tegen de politie na een geval van politiegeweld.

De laatste tijd wordt de strijd tegen politiegeweld steeds breder gedragen. Meer en meer mensen verenigen zich, en ook minderheden die historisch gezien minder hevig te maken hebben gekregen met onderdrukking dragen hun steentje bij. Alleen al in België werd de afgelopen maanden geprotesteerd door activisten voor vrouwenrechten, gele hesjes, lhbt+-activisten, antifascisten, mensen die asielzoekers steunen, antikapitalisten, klimaatbetogers en Black Lives Matter-activisten van alle leeftijden. Helaas hebben ook velen van hen politiegeweld ervaren. Daarmee heeft de politie er onbewust wel voor gezorgd dat ook meer geprivilegieerde mensen uit de middenklasse zich steeds meer bewust worden van het systemische geweld van de politiediensten dat mensen uit arbeiderswijken al langer kennen.

Krijg elke week een mail met onze 10 beste verhalen en fotoreeksen.

Volg VICE België ook op Instagram.