Ο 20χρονος Παναγιώτης Διευθύνει μια Σχολή Κολύμβησης για Πρόσφυγες

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

Τρία αγόρια στέκονται στην παραλία με τον άνεμο να λυσσομανά γύρω τους και κοιτάζουν το ένα το άλλο χωρίς να βγάζουν λέξη. Μια αναμέτρηση χωρίς νικητή. Ένα από αυτά κλαίει. Τα άλλα δύο έχουν σωσίβια, ενώ εκείνο όχι. Δεν είναι καθόλου χαρούμενο.

Περίπου 20 ακόμα παιδιά τσιρίζουν, μπαινοβγαίνουν στη θάλασσα τρέχοντας, τραγουδούν και χορεύουν. Είναι δύσκολο να πιστέψεις ότι μόλις πριν από λίγους μήνες αυτά τα παιδιά ανασύρθηκαν από τα ίδια νερά με τη βοήθεια εθελοντών ανθρωπιστικών οργανώσεων, έχοντας κάνει το επικίνδυνο ταξίδι από την Τουρκία στη Λέσβο με βάρκα. Τα παιδιά, μαζί με μια χούφτα ενήλικες, διδάσκονται κολύμπι από εθελοντές. Πέρα από το παιδί που δεν έχει σωσίβιο, όλοι δείχνουν χαρούμενοι.

Όμως οι μνήμες από το ταξίδι επανέρχονται συνεχώς. Ένας νεαρός Πακιστανός μού πετά ένα πλαστικό πορτοφόλι σε μέγεθος Α5 και με ρωτά αν μπορώ να του το προσέχω. Το είχε κρεμασμένο με ένα κορδόνι από τον λαιμό του, αλλά δεν μπορεί να το βάλει μέσα στο νερό. Του γνέφω καταφατικά και τρέχει στη θάλασσα. Μέσα στο πορτοφόλι έχει τα χαρτιά του, μια πιστωτική κάρτα και μερικά τηλέφωνα γραμμένα με στιλό σ' ένα χαρτί με γραμμές. Ουσιαστικά κρατάω στα χέρια μου όλη την ύπαρξή του.

Ο Παναγιώτης Κοιλάκος, ένας 20χρονος πυροσβέστης και ναυαγοσώστης στην εθελοντική ομάδα Lifeguard Hellas, ταξιδεύει από την Αθήνα στη Λέσβο κάθε βδομάδα για να μάθει στα παιδιά κολύμπι. Είναι μεγάλη δέσμευση, «αλλά πρέπει να το κάνουμε», λέει. Στα μαθήματα κολύμβησης, ένας δάσκαλος αντιστοιχεί σε δύο παιδιά περίπου, τα οποία παροτρύνονται να μπουν στο νερό πλατσουρίζοντας και χοροπηδώντας στα κύματα. Τα περισσότερα παιδιά δεν βλέπουν την ώρα να βουτήξουν, μιας και περίμεναν ανυπόμονα στον προσφυγικό καταυλισμό για μία ώρα –φορώντας τα μαγιό τους και πλήρως εξοπλισμένα– για να παίξουν στη θάλασσα.

Δεν ήταν έτσι τα πράγματα όταν ο Παναγιώτης άρχισε να παραδίδει μαθήματα πριν από τρεις μήνες. «Στην αρχή φοβούνταν το νερό και δεν ήξεραν ποιοι ήμασταν», λέει. «Την πρώτη μέρα μας κοιτούσαν καχύποπτα και δεν έμπαιναν μέσα. Πολλά παιδιά κάθονταν στην παραλία και έκλαιγαν. Δεν ήθελαν καν να αγγίξουν το νερό. Όμως τώρα μας βλέπουν και αρχίζουν να τσιρίζουν. Υπήρχαν πολλά παιδιά, τα οποία δεν θα έπρεπε να αποκαλώ παιδιά αφού ήταν 18χρονα, που δεν ήξεραν κολύμπι. Τις πρώτες μέρες έμαθαν πώς να επιπλέουν και μετά έμαθαν να κολυμπούν από μόνα τους. Ήταν εκπληκτικό». Τώρα, όταν καταφτάνουν εθελοντές στους προσφυγικούς καταυλισμούς, δεν προλαβαίνουν να βγάλουν τα σωσίβια από το φορτηγάκι και τα παιδιά τούς περικυκλώνουν.

Ο Manuel Blanco, ένας ακόμα εθελοντής στον ισπανικό οργανισμό Proem Aid, λέει ότι τα μαθήματα κολύμβησης είχαν επίσης ως στόχο να αποσπάσουν τα παιδιά από την κουραστική ρουτίνα των προσφυγικών καταυλισμών. «Μην ξεχνάτε ότι τα περισσότερα παιδιά δεν είχαν δει ποτέ τη θάλασσα μέχρι τη μέρα που πέρασαν από την Τουρκία στη Λέσβο. Πολλά από αυτά φοβούνταν διότι πρωτοείδαν τη θάλασσα τη νύχτα, στο παγωμένο σκοτάδι. Με τα μαθήματα καταφέραμε να τα βοηθήσουμε να μη φοβούνται τόσο. Αντικαταστήσαμε το σκοτάδι με τη διασκέδαση, τα παιχνίδια και το φως».

Οι πρόσφυγες έρχονται στη Λέσβο από τη Μικρά Ασία εδώ και πολλές γενεές, αλλά όταν οι μετανάστες ξεκίνησαν να φτάνουν σε μεγάλους αριθμούς στα τέλη του 2014, το νησί ήταν παντελώς απροετοίμαστο. Η Λέσβος είχε μόνο δύο ασθενοφόρα που εξυπηρετούσαν τους 86.000 κατοίκους της. Οι περικοπές που επέβαλλε η κυβέρνηση για χρόνια και η επισφαλής απασχόληση στη Λέσβο -και γενικά στην Ελλάδα- επηρέασαν αρνητικά την τοπική ανταπόκριση μέχρι και τον Αύγουστο του 2015.

Οι ντόπιοι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία και την ακτοφυλακή ήρθαν αντιμέτωποι με έναν υπερβολικό φόρτο εργασίας, πράγμα που σήμαινε ότι οι εθελοντές –οι οποίοι άρχισαν να συρρέουν από κάθε γωνιά του πλανήτη το περσινό καλοκαίρι– και η ενισχυμένη παρουσία των ΜΚΟ ήταν ζωτικής σημασίας. Καθώς η ευαισθητοποίηση γύρω από την κρίση άρχισε να αυξάνεται, ενισχύθηκε και η διεθνής ανταπόκριση. «Πάνω από 850.000 πρόσφυγες κατέφτασαν στην Ελλάδα στη διάρκεια του 2015», λέει ο Roland Schönbauer, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγές στην Ελλάδα. «Με τις υπάρχουσες υπηρεσίες να είναι υπερφορτωμένες, η στήριξη από τις τοπικές κοινότητες και τους εθελοντές ήταν απαραίτητη».

Παρά τις προσπάθειες των εθελοντών, πολλοί πρόσφυγες βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Αρκετοί από αυτούς που κατέφτασαν πέρυσι το καλοκαίρι έφτασαν στον προορισμό τους στην Ευρώπη, αλλά οι άνθρωποι που ήρθαν πιο πρόσφατα εγκλωβίστηκαν σε ένα «καθαρτήριο», ζητώντας άσυλο. Τα σύνορα είναι κλειστά και πολλοί άνθρωποι που περιμένουν την εξέταση των αιτήσεών τους είναι παγιδευμένοι στον καταυλισμό στη Μόρια, μια αναδιαμορφωμένη φυλακή την οποία οι πρόσφυγες δεν περιγράφουν ως καθαρτήριο αλλά ως κόλαση. Στα μέσα του Σεπτεμβρίου, η Μόρια τυλίχθηκε στις φλόγες μετά από διαδηλώσεις των αιτούντων άσυλο που εγκλωβίστηκαν στον καταυλισμό και φοβούνταν ότι επρόκειτο να απελαθούν στην Τουρκία. Περίπου 4.000 άνθρωποι απομακρύνθηκαν.

Τα παιδιά τα οποία παρακολουθώ να μαθαίνουν κολύμπι είναι κάτοικοι του ΠΙΚΠΑ, ενός καταυλισμού για ευάλωτους πρόσφυγες τον οποίο ίδρυσε ένας ψυχολόγος. Η δομή του ΠΙΚΠΑ βρίσκεται σε μια παλιά κατασκήνωση και τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε μια μικρή παιδική χαρά, σε τακτικά γεύματα και μια σταθερή ροή εθελοντών. Δεν παύουν, όμως, να είναι παγιδευμένα. Οι πρόσφυγες με τους οποίους μίλησα στο ΠΙΚΠΑ μιλούν ανοιχτά για τα ψυχολογικά τραύματα που έχουν υποστεί. Μια γυναίκα από τη Συρία περιγράφει τη στιγμή που βρήκε τη σορό ενός ανθρώπου που σκοτώθηκε ύστερα από αεροπορική επιδρομή. «Ήταν σαν κιμάς». Το βλέπει στον ύπνο της.

Αυτό που κάνει τα μαθήματα κολύμβησης τόσο σημαντικά είναι κυρίως οι αρνητικοί συνειρμοί που δημιούργησε το θαλάσσιο ταξίδι. Η επιληψία και οι διανοητικές και αναπτυξιακές διαταραχές είναι συνήθεις ανάμεσα στα παιδιά, σύμφωνα με έκθεση του 2015 την οποία μου παρουσίασε το Διεθνές Ιατρικό Σώμα. Το ΠΙΚΠΑ δίνει το παράδειγμα βάζοντας σε προτεραιότητα τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, όμως είναι ένας μικρός καταυλισμός και απέχει πολύ από τη συνηθισμένη εμπειρία που βιώνουν οι πρόσφυγες στους υπόλοιπους καταυλισμούς.

«Η ύπαρξη ψυχικών τραυμάτων σε όσους διασώθηκαν έπειτα από ναυάγιο σημαίνει ότι μεγάλοι αριθμοί προσφύγων, τόσο ενηλίκων όσο και ανηλίκων, αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ψυχική τους υγεία, όπως διαταραχή μετατραυματικού στρες», λέει ο εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας, Schönbauer. «Παρόλο που στους περισσότερους καταυλισμούς έχουν εφαρμοστεί δραστηριότητες με στόχο την ψυχολογική στήριξη των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας, τα μέρη όπου προσφέρονται αυτές οι υπηρεσίες είναι λίγα».

Η διεθνής ανταπόκριση στην προσφυγική κρίση είναι ελλιπής, όμως ο ζήλος των εθελοντών δημιουργεί μια αντίθεση. «Έχουμε πολλές ομάδες. Ανθρώπους που έρχονται από όλο τον κόσμο. Μας έχουν έρθει από Ισπανία, Σουηδία, Δανία, Γερμανία και ΗΠΑ», λέει ο Παναγιώτης. Οι ομάδες με τους νεαρούς εθελοντές ξέρουν, επίσης, πώς να κάνουν τα παιδιά να διασκεδάσουν και αυτό είναι πολύ σημαντικό. «Ο ευκολότερος τρόπος να τους μάθεις κολύμπι δεν είναι με τη στείρα διδασκαλία. Παιδιά είναι, θέλουν να παίξουν».

Περισσότερα από το VICE

Ρωτήσαμε Ταξιτζήδες στην Αθήνα Γιατί Πιστεύουν ότι τους Μισούν οι Πελάτες τους

Η Ιστορία της Φοιτήτριας Νομικής που Σκότωσε τον Σύντροφό της με Υπερβολική Δόση Ηρωίνης

Έφτασε το Πρώτο Sex Toy για Trans Άνδρες