Ευτυχία, Νιότη και Αποτυχία: Μια Ολόκληρη Ζωή Μέσα σε 12 Κλικ

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

«Ήταν τόσο χάλια;». Αυτήν την ερώτηση έκανε ο Roger DuBois όταν είδε τη φωτογραφία της οικογένειάς του, την οποία είχε τραβήξει ο γιος του, Doug, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1987. Η φωτογραφία δείχνει την οικογένεια DuBois να κάθεται σιωπηλά και σκυθρωπά γύρω από ένα μπουκάλι σαμπάνιας. Ο Roger κοιτάζει στο πάτωμα. Η γυναίκα του, Ruth, και η κόρη του, Lise, έχουν στραμμένο το κενό βλέμμα τους σε δυο απέναντι τοίχους. Και ο μικρός του γιος, Luke, κοιτά ανέκφραστα στον φακό. Δεδομένου ότι η φωτογραφία τραβήχτηκε λίγο μετά την απόπειρα αυτοκτονίας της Ruth και λίγα χρόνια πριν το διαζύγιο του ζευγαριού, μήπως τελικά η φωτογραφία ήταν ένας προάγγελος όλων όσων θα ακολουθούσαν;

Και ναι και όχι, και αυτό είναι που κάνει τα πράγματα ενδιαφέροντα. Ο Doug DuBois είχε τραβήξει πάνω από 19 ενσταντανέ από την ίδια γωνία, καθ' όλη τη διάρκεια της Πρωτοχρονιάτικης βραδιάς, στα περισσότερα εκ των οποίων η οικογένειά του μιλάει και πίνει, ενώ σε μερικά μοιάζει να είναι χαρούμενη. Αποφάσισε να κρατήσει μόνο ένα. Αυτό σημαίνει ότι η φωτογραφία του DuBois παρουσιάζει μία μόνο από τις εκδοχές του παρελθόντος. Πλάθει, δηλαδή, τη δική του ιστορία.

Ποια είναι τα μοτίβα αυτής της ιστορίας; Ποια είναι η μοίρα των χαρακτήρων; Και τι φανερώνει η αφήγηση για τον δημιουργό; Αυτές είναι οι ερωτήσεις που θέτουν οι φωτογραφίες του DuBois, οι οποίες αυτήν τη στιγμή εκτίθενται στην γκαλερί Aperture της Νέας Υόρκης, στο πλαίσιο μιας αναδρομής που κάνει στα μέσα της καριέρας του, με τον τίτλο In Good Time (Εν Ευθέτω Χρόνω).

Η έκθεση συγκεντρώνει τη δουλειά τριών διαφορετικών πρότζεκτ, με τα οποία ο DuBois ασχολούνταν επί 32 χρόνια. Το πρώτο είναι το All the Days and Nights (Όλες οι Μέρες και οι Νύχτες), ένα χρονικό με προσωπικές στιγμές της οικογένειάς του, το οποίο ξεκίνησε το 1984, την εποχή δηλαδή που εκείνος ετοιμαζόταν για τις μεταπτυχιακές του σπουδές, τις οποίες ολοκλήρωσε 24 χρόνια αργότερα.

Δομημένο γύρω από τρεις κεντρικούς άξονες -το παρά λίγο θανατηφόρο ατύχημα του πατέρα του στον προαστιακό, τη μετέπειτα κατάθλιψη της μητέρας του, η οποία ακολουθήθηκε από απόπειρες αυτοκτονίας, και τη διάλυση του γάμου τους- το All the Days and Nights είναι μια απόπειρα του DuBois να δώσει κάποιο νόημα στις αναρίθμητες μέρες που πέρασε μαζί η οικογένειά του. Όπως και στη φωτογραφία της Πρωτοχρονιάς, καδράρει με προσοχή το κάθε του πλάνο για να του προσδώσει έναν συγκεκριμένο αφηγηματικό τόνο και να το τοποθετήσει στα πλαίσια που εκείνος επιθυμεί.

Μετά το ατύχημα του Roger, για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές φωτογραφίες που αποτυπώνουν την ολοένα και εντονότερη αποξένωσή του από τη Ruth. Στη φωτογραφία After Dinner (Μετά το Γεύμα), κάθονται οι δυο τους στο τραπέζι μετά τα Χριστούγεννα. Όμως η σωματική τους εγγύτητα είναι βαθιά ειρωνική, μιας και ο Roger και η Ruth έχουν απομακρυνθεί συναισθηματικά και διανοητικά ο ένας από τον άλλο. Εκείνος κάθεται σε ένα αναπηρικό καροτσάκι και κοιτάζει έναν τοίχο με απόγνωση, ενώ εκείνη έχει καρφωμένο το σκυθρωπό της βλέμμα στο φαγητό. Στη φωτογραφία My Mother in the Backyard (Η Μητέρα μου στην Αυλή), ο DuBois χρησιμοποιεί την προοπτική για να υπερτονίσει την αποξένωση των γονιών του. Σε πρώτο πλάνο φαίνεται η μητέρα του, την οποία έχει τσακώσει ο φακός σε μια στιγμή ανήσυχου στοχασμού, ενώ στο background εμφανίζεται εκτός εστίασης ο πατέρας του, ο οποίος περπατά δίπλα στην πισίνα φορώντας μαγιό.

Σύντομα αρχίζουμε να τους βλέπουμε μόνους. Στο My Mother in the Bedroom (Η Μητέρα μου στην Κρεβατοκάμαρα), βλέπουμε τη Ruth να καπνίζει δίπλα στο τηλέφωνο, στηρίζοντας το κεφάλι της στο ένα χέρι με διάχυτη απελπισία. Η φωτογραφία My Father, Christmas Eve (Ο Πατέρας μου, Παραμονή Πρωτοχρονιάς), απεικονίζει τον Roger, o οποίος δείχνει να είναι παντελώς εκτός εορταστικού κλίματος, καθώς κάθεται μπροστά από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Υπάρχουν, φυσικά, και κάποιες διάσπαρτες φωτεινές στιγμές, όμως σε γενικές γραμμές ο DuBois εφιστά την προσοχή μας στην αυξανόμενη αποξένωσή.

Δεδομένου ότι ο Roger και η Ruth πήραν τελικά διαζύγιο, θα μπορούσε κάποιος να υπερασπιστεί την ακρίβεια του τρόπου με τον οποίο αφηγείται ο DuBois την ιστορία της σχέσης τους. Όμως τα πράγματα περιπλέκονται, ενώ παράλληλα το ενδιαφέρον διατηρείται αμείωτο, όταν η καλλιτεχνική του αφηγηματικότητα απειλεί να επισκιάσει τη ζωή των υποκειμένων. Αυτή η απειλή αντιπροσωπεύεται με εξαιρετικό τρόπο από δυο φωτογραφίες της αδερφής του, Lise.

Η πρώτη είναι τραβηγμένη το 1984 και δείχνει την 21χρονη Lise να κοιτιέται στον καθρέφτη με ματαιοδοξία. Είναι μια συγκινητική φωτογραφία, η οποία αποτυπώνει την αμηχανία και τη λαχτάρα της για έναν χαζοβιόλη φοιτητή. Στη δεύτερη, η οποία τραβήχτηκε το 1999, η Lise έχει και πάλι στραμμένο το κεφάλι της στο πλάι. Μόνο που αυτήν τη φορά είναι έξω και κρατάει τον μικρό της γιο στην αγκαλιά. Στο background της φωτογραφίας, πίσω από τον ξύλινο φράχτη της αυλής, τέσσερις ογκώδεις μονοκατοικίες ξεπροβάλλουν στο τοπίο, υπενθυμίζοντάς μας τον οικιακό ρόλο που έμελλε να πάρει.

Η συμμετρία ανάμεσα σε αυτές τις φωτογραφίες είναι εντυπωσιακή και στην αρχή ένιωσα να με κυριεύει απόγνωση, σκεπτόμενος πόσο γρήγορα πέρασαν τα νιάτα της Lise· πόσο γρήγορα έφτασε ένα μωρό στα χέρια της. Έπειτα όμως, στα εγκαίνια της έκθεσης, ο DuBois είπε ότι είχε ζητήσει στη Lise να ποζάρει με το μωρό στην αγκαλιά, για να αναπαραχθεί η φωτογραφία που είχε τραβήξει 15 χρόνια πριν. Με άλλα λόγια, δεν είχε αποτυπώσει μια συμμετρία - την είχε δημιουργήσει.

Δεν υπονοώ ότι η παραδοχή του αυτή έκανε λιγότερο δυνατές τις φωτογραφίες του DuBois (δεν συνέβη αυτό). Αυτό που θέλω να τονίσω είναι η εκπληκτική ασπλαχνία που βρίσκεται στην καρδιά του οράματός του.

Ως έφηβος, ο DuBois ανακάλυψε ότι η φωτογραφική μηχανή ήταν ένα «εισιτήριο» για να ξεφύγει από τον εαυτό του. Του έδινε τη δυνατότητα να παρατηρεί από κοντά τους ανθρώπους γύρω του, αλλά και να κόβει τα δεσμά του από αυτούς. Όταν ο DuBois ακολουθεί την οικογένειά του στους πιο προσωπικούς της χώρους και την αποτυπώνει σε στιγμές που είναι απόλυτα ευάλωτη, δεν μπορούμε ποτέ να καταλάβουμε αν η κινητήριος δύναμή του είναι η συμπόνια ή η επιθυμία του να καταγράψει μια ιστορία.

Αυτή η συναρπαστική αβεβαιότητα είναι που προσδίδει στο All the Days, αυτήν την ιδιαίτερη, παγερή δύναμή του. Ξέρουμε ότι ο DuBois διέγραψε 18 φωτογραφίες χαράς και αμφιθυμίας και κράτησε αυτήν που δείχνει μια διαλυμένη οικογένεια. Ξέρουμε ότι αφηγήθηκε τεχνηέντως 15 χρόνια από τη ζωή της αδερφής του μέσα από μία και μόνο τρομακτική συμμετρία. Κι όμως, όταν ο Roger DuBois ρωτά αν τα πράγματα ήταν «τόσο χάλια», κάτι μας εξωθεί στο να κουνήσουμε καταφατικά το κεφάλι. Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη του καλλιτεχνικού του οράματος και τόσο βαθιά τα συναισθήματα που γεννά μέσα μας.

Τα άλλα δύο πρότζεκτ που εκπροσωπούνται στην παρούσα έκθεση είναι το Avella, στο οποίο ο DuBois μελετά τη ζωή στην ομώνυμη «ανθρακωρυχειούπολη», όπου μεγάλωσε η γιαγιά του και το My Last Days at Seventeen (Οι τελευταίες μου Μέρες στα Δεκαεπτά), ένα φωτογραφικό αρχείο των πέντε χρόνων που πέρασε με έφηβους νέους στις απομονωμένες εργατικές κατοικίες του Russell Heights στην Ιρλανδία.

Παρόλο που η όλη διάθεση του All the Days ήταν -στην καλύτερη- μελαγχολική, υπάρχει μια διάχυτη απελπισία στις ζωές των ανθρώπων στην Avella. Ο DuBois επηρεάζεται από την έλλειψη ευκαιριών, την καταναλωτική κουλτούρα και τη γενική εσωστρέφεια που συναντά στην πόλη της Pennsylvania. Και το χειρότερο, τουλάχιστον κατ' αυτόν, είναι ότι οι κάτοικοι της Avella δεν απορούν με την ίδια τους την απελπισία. Σε μια αντιπροσωπευτική και έντονα δηκτική, ειρωνική φωτογραφία, μια οικογένεια επισκέπτεται ένα ανθρακωρυχείο -το οποίο είναι κάτι σαν κέντρο αναψυχής για την Avella- και φορά τουριστικά μπλουζάκια που γράφουν «Χαρά».

Το My Last Days, όμως, το οποίο επίσης έχει γυριστεί σε μια φτωχική γειτονιά, είναι πιο αισιόδοξο. Ο DuBois ευαισθητοποιείται απέναντι στους ευάλωτους, φοβισμένους και στερημένους Ιρλανδούς εφήβους, οι οποίοι ενηλικιώνονται μέσα σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης. Όμως παράλληλα με τον φόβο, ο DuBois βλέπει και μια μανιώδη ελπίδα, μια ρομαντική λαχτάρα και μια πανκ στάση σε στιλ «να πάτε να γαμηθείτε όλοι», που επιτρέπει στους έφηβους να ανατρέψουν τις συνθήκες γύρω τους. Όταν βλέπουμε κοκαλιάρικα αγόρια να σκαρφαλώνουν σε λάμπες του δρόμου και να πηδάνε από προβλήτες, ξέρουμε ότι δεν πρόκειται να τα παρατήσουν χωρίς να δώσουν μάχη.

Ο τίτλος της έκθεσης, In Good Time, αναφέρεται σε πολλά πράγματα. Στη γνωστή τάση του DuBois να δουλεύει πάνω σε πρότζεκτ που κρατούν δεκαετίες, στη γήρανση -ένα από τα αγαπημένα του θέματα- και τον τρόπο με τον οποίο, όπως το έθεσε και η επιμελήτρια της έκθεσης, Cory Jacobs, «κάτι αποκαλύπτεται» αν περάσεις ώρα κοιτώντας τις φωτογραφίες του. Εγώ προτιμώ να το βλέπω σαν ένα σχόλιο πάνω στην κατασκευή ιστοριών του DuBois. Το 1984, ένα κορίτσι και ένας καθρέφτης αντικατοπτρίζουν τη ματαιοδοξία της νιότης. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η ίδια στιγμή έχει αποκτήσει μια παραδεισένια ιδιότητα.

Ο Doug DuBois είναι ένας σοβαρός και εξαιρετικός φωτογράφος. Όποιος έχει οικογένεια -ή υπήρξε ποτέ νέος- θα νιώσει να τον αγγίζει το In Good Time.