Μήπως Πρέπει να Ανοίξει η Συζήτηση για την Ευθανασία και την Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία στην Ελλάδα;

Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία, αλλά τι συμβαίνει όταν πια έχει πεθάνει και η ελπίδα - όταν η ζωή μέσα στο σώμα μας γίνεται μαρτυρική, χωρίς καμία πιθανότητα για βελτίωση της κατάστασης, ούτε στο ελάχιστο;

Μια συνεχιζόμενη συζήτηση που ανοίγει κατά καιρούς με διάφορες αφορμές και μετά, δυστυχώς, επιστρέφει στη λήθη είναι αυτή που αφορά την ευθανασία και την υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία, ζητήματα θεωρητικά για όλους εκτός από εκείνους που βαδίζουν προς το προδιαγεγραμμένο τέλος τους, με βασανιστικό τρόπο - και φυσικά τις οικογένειές τους.  

Κατά καιρούς, ο αργός και μαρτυρικός θάνατος αποκτά πρόσωπο στον δημόσιο λόγο, όταν άνθρωποι με διαύγεια πνεύματος που υποφέρουν από ανίατες ασθένειες βγαίνουν μπροστά και κάνουν έκκληση για το δικαίωμά τους σε έναν ανώδυνο θάνατο.

Μια τέτοια περίπτωση ήταν αυτή του δημοσιογράφου και συγγραφέα Αλέξανδρου Βέλιου, ο οποίος επέλεξε τον τρόπο και τη στιγμή του θανάτου του στην Ελλάδα, όταν πια βρισκόταν στο τελευταίο στάδιο του καρκίνου, ρίχνοντας φως στο αίτημα πολλών για νομιμοποίηση της ευθανασίας.

Εκείνες τις περιόδους συνήθως, πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρίζουν ότι όταν ένας ασθενής βρίσκεται στο τελικό στάδιο επώδυνης και ανίατης νόσου, η διατήρησή του στη ζωή με κάθε (τεχνητό) τρόπο, ενάντια στην επιθυμία του, προσβάλλει την αυτονομία και την αξιοπρέπειά του. Ποιος μπορεί να υποχρεώσει τον άλλο και με ποιο δικαίωμα να παλεύει να επιβιώσει, όταν το ζήτημα είναι τετελεσμένο και η διαδρομή προς το τέλος εξαιρετικά επώδυνη;

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, η είδηση του θανάτου του μεγάλου σκηνοθέτη Ζαν Λικ Γκοντάρ με υποβοηθούμενη αυτοκτονία στην Ελβετία, στα 91 του χρόνια, έφερε ξανά στο προσκήνιο αυτήν τη μεγάλης βαρύτητας και με πολλές υπαρξιακές και νομικές προεκτάσεις συζήτηση.

Η Μαρία Μητροσύλη, δικηγόρος και τ. Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής με εξειδίκευση στο Δίκαιο της Υγείας, πιστεύει ότι «ιδιαίτερα στην εποχή μας, το ερώτημα της ευθανασίας και της υποβοηθούμενης ιατρικώς αυτοκτονίας έχει ιδιαίτερη σημασία, λόγω της ύπαρξης ανίατων, επώδυνων, θανατηφόρων νόσων και της καθ’ υπερβολή ιατρικής χρήσης τεχνητών και θεραπευτικών μέσων».

Όπως υπογραμμίζει, «ο με αφόρητους πόνους πάσχων από ανίατη νόσο σε τελικό στάδιο συνάνθρωπός μας, που ζητά να πεθάνει ανώδυνα και του οποίου ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, δεν μπορεί μας αφήνει αδιάφορους».

Το ζήτημα είναι εξαιρετικά περίπλοκο - και επειδή πολλοί επιχειρούν να συσχετίσουν το δικαίωμα σε έναν ανώδυνο θάνατο, όταν μιλάμε για καταστάσεις μη αναστρέψιμες, με διαφορετικές θρησκευτικές, πολιτικές και ηθικές πεποιθήσεις. Στον πυρήνα του θέματος όμως, βάσει κοινής λογικής, μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι η ευθανασία είναι το έσχατο μέσο ανακούφισης ενός πάσχοντος και σίγουρα δεν αποτελεί μια εύκολη λύση.

Ποια είναι η διεθνής εμπειρία; Σε ευρωπαϊκό έδαφος, η ενεργητική ευθανασία επιτρέπεται στο Βέλγιο, την Ολλανδία, την Ισπανία και το Λουξεμβούργο, και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στον Καναδά. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επιτρέπεται  στην Ελβετία, τη Γερμανία, την Ολλανδία, αλλά και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ. Όλοι συμφωνούν ότι κι οι δύο αυτές πρακτικές πρέπει να πραγματοποιούνται εντός ενός αυστηρού νομικού πλαισίου και η κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά. Μάλιστα, είναι γνωστό ότι ειδικά στην Ολλανδία και το Βέλγιο, οι περισσότερες αιτήσεις για ευθανασία απορρίπτονται.

Στην Ελλάδα, η ενεργητική ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία, όπως είναι γνωστό σε όλους, απαγορεύονται. Σε νομικό επίπεδο, δεν υπάρχει κάποια ειδική διάταξη που τις καθιστά παράνομες, αλλά η απαγόρευση απορρέει από τις γενικές διατάξεις για την προστασία της ζωής του Ποινικού Κώδικα.

Η Μαρία Μητσοσύλη, ακαδημαϊκή υπεύθυνη επί σειρά ετών του μαθήματος «Εφαρμογές Βιοηθικής στις Υπηρεσίες Υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας», έχει μελετήσει εις βάθος, ως νομικός και ως ακαδημαϊκός, τα ζητήματα της υποβοηθούμενης ιατρικώς αυτοκτονίας και ευθανασίας.

Η ίδια μιλάει στο VICE  για το αν έχει φτάσει η ώρα να ανοίξει και στην Ελλάδα ένας σοβαρός δημόσιος διάλογος για τα θέματα αυτά που άπτονται του πιο θεμελιώδους δικαιώματός μας, του δικαιώματος στη ζωή και τον θάνατο. Υπό ποιους όρους θα μπορούσε να είναι νόμιμη η ευθανασία και η υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία; Συνταγματικά κατοχυρώνεται το δικαίωμα στον θάνατο;

VICE: Αρχικά, για να βάλουμε τη συζήτησή μας σε μια βάση, θα ήθελα να μας πείτε τι ορίζεται ως ευθανασία και τι ως υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία;
Μαρία Μητροσύλη: Η ενεργητική ευθανασία θεωρείται -κυρίως- αυτή κατά την οποία διακόπτεται από το γιατρό  το νήμα της ζωής του ασθενή, με τη μελετημένη διαχείριση θανατηφόρων ουσιών, μετά από αίτηση και ενημερωμένη συναίνεσή του, όταν ο ασθενής έχει διαγνωστεί  με ανίατη νόσο από την οποία υποφέρει από αφόρητους πόνους, βρίσκεται σε τελικό στάδιο, δεν υπάρχει θεραπεία και πρόκειται με βεβαιότητα να πεθάνει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως οι ασθενείς που βρίσκονται  σε κώμα και είναι σε μόνιμη και μη αναστρέψιμη κατάσταση, η ευθανασία ενεργείται μετά από απόφαση συγγενούς ή του ιατρικού σώματος.

Στην παθητική ευθανασία, ο ασθενής είτε αρνείται κάποια ιατρική πράξη είτε δεν είναι σε θέση να δώσει την συναίνεση του και η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη π.χ. η αποσύνδεση ενός ασθενή από τα μηχανήματα που τον κρατούν στην ζωή. 

Υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία θεωρείται αυτή κατά την οποία το νήμα της ζωής του ασθενή, που βρίσκεται σε τελικό στάδιο και υποφέρει από αφόρητους  πόνους μιας νόσου για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία, διακόπτεται από τον ίδιο,  βοηθούμενος από ένα γιατρό από τον οποίο ζητά να του συνταγογραφήσει τις κατάλληλες φαρμακευτικές ουσίες για να βάλει ανώδυνα και αξιοπρεπώς τέλος στη ζωή του.

Κατά τη γνώμη σας, θα έπρεπε να ανοίξει και στην Ελλάδα η συζήτηση για την υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία και την ευθανασία;
Είναι γεγονός ότι στα περισσότερα κράτη του κόσμου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η ευθανασία απαγορεύεται. Το ίδιο συμβαίνει και με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, η οποία ωστόσο σήμερα γίνεται περισσότερο αποδεκτή από την πολιτεία και την κοινωνία απ’ ό,τι η ενεργητική ευθανασία και θεσπίζεται διεθνώς.

Κατά καιρούς τα ζητήματα αυτά έχουν απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα και την κοινή γνώμη στη χώρα μας. Οι απόψεις διίστανται, ενώ δεν μπορεί να μας αφήνουν αδιάφορους, ιδίως οι απόψεις της κοινής γνώμης, που αφορούν   το τέλος της ζωής του ανθρώπου, καθώς διαπλέκονται με συναισθήματα, υποκειμενικές βιοθεωρίες, συνήθειες και πολιτικο-θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Γι’ αυτό, όσοι θεωρούμε ότι απαιτείται νομοθετική ρύθμιση, πιστεύουμε ότι η συζήτηση όχι μόνο πρέπει να ανοίξει, αλλά να γίνει σε βάθος για να κερδίσει την κοινωνία, η οποία  δεν πρέπει να ξεχνά τον με αφόρητους πόνους θνήσκοντα άνθρωπο, που ζητά να πεθάνει ανώδυνα και του οποίου ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, αλλά καθυστερεί να επέλθει.

Η νομική ρύθμιση της ευθανασίας ή της υποβοηθούμενης ιατρικώς αυτοκτονίας, όπως κάθε νέο κανονιστικό πλαίσιο θα έχει κοινωνικές συνέπειες και προφανώς θα δημιουργήσει ουσιαστικές αλλαγές στο πολιτισμικό μας κεφάλαιο.

Υπό ποιους όρους θα μπορούσε να επιτραπεί η ευθανασία;
Οι νομοθεσίες π.χ. του Βελγίου, της Ολλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Ισπανίας, που έχουν θεσπίσει την ενεργητική ευθανασία, ορίζουν ότι η ευθανασία διενεργείται από γιατρό και εφόσον συντρέχουν ορισμένες ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις, όπως:

• α) η κατάσταση της υγείας του ασθενή (τελικό στάδιο εξέλιξης της νόσου και της ζωής, ανυπόφοροι πόνοι, απουσία προοπτικής για βελτίωση της υγείας του κ.ά).
• β) η ενημερωμένη συναίνεση του ασθενή ή των προσώπων που νόμιμα δίνουν τη συναίνεσή τους όταν αδυνατεί ο ίδιος να συναινέσει
• γ) η νόμιμη και αυστηρή τήρηση της διαδικασίας (π.χ. γραπτή αίτηση, συμβουλευτική γνώμη από άλλο γιατρό κ.ά). Επιπροσθέτως θεσπίζονται διαδικασίες και μηχανισμοί ελέγχου για να εξετάσουν, αν τηρήθηκαν οι προϋποθέσεις και δεν υπήρξε παρανομία ή και δεν τελέστηκε το αδίκημα της ανθρωποκτονίας.

Σε ό,τι αφορά την υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία, σε ποιες περιπτώσεις, θα μπορούσε να επιτρέπεται;
Σχετικά με την υποβοηθούμενη ιατρικώς αυτοκτονία, παρά τις υφιστάμενες διαφορές, κοινός τόπος προϋποθέσεων και διαδικασιών ορισμένων νομοθεσιών είναι:

• Ο ενήλικος ασθενής.
• Η ικανότητα να παίρνει αποφάσεις.
• Να προχωρεί ο ίδιος στην πράξη αυτοκτονίας.
• Να πάσχει από ανίατη, μη αναστρέψιμη νόσο, η οποία να έχει διαγνωστεί από γιατρό και οδηγεί στο θάνατο με βεβαιότητα εντός σύντομου χρονικού διαστήματος (το προσδόκιμο ζωής του να είναι λιγότερο από έξι μήνες).
• Να έχει κάνει δύο τουλάχιστον προφορικές δηλώσεις παρουσία του γιατρού ότι θέλει να αυτοκτονήσει.
• Να υποβάλει γραπτό αίτημα υπογεγραμμένο παρουσία δύο μαρτύρων.
• Ο γιατρός που κάνει τη συνταγογράφηση του φαρμάκου να διαπιστώσει, επίσης, το ανίατο της νόσου και την ικανότητα του ασθενή για λήψη αποφάσεων. Αν εκτιμά ότι ο ασθενής έχει κάποιο πρόβλημα ή ψυχική διαταραχή, οφείλει να τον παραπέμψει για ψυχιατρική εξέταση.
• Ο εν λόγω γιατρός πρέπει να πληροφορήσει τον ασθενή για τις υπάρχουσες εναλλακτικές λύσεις (π.χ. ανακουφιστική από τον πόνο φροντίδα).
• Ο γιατρός ζητά από τον ασθενή να ενημερώσει τον πλησιέστερο συγγενή του για την απόφασή του να αυτοκτονήσει.
• Η υποβοήθηση γίνεται μόνο με τα συνταγογραφούμενα από το γιατρό φάρμακα.

Σε ποια βάση (νομική και μη) απαγορεύεται η ευθανασία όταν η ζωή είναι μαρτυρική για το άτομο;
Η ευθανασία σε πολλά κράτη δεν έχει θεσπιστεί και διαμορφωθεί σε ιδιαίτερο θεσμό. Απαγορεύεται και τιμωρείται ποινικά ως ανθρωποκτονία, επειδή έχει ταυτιστεί με την απαγόρευση του φόνου. Το «ου φονεύσεις» του ιουδαϊκού χριστιανικού πολιτισμού καταλαμβάνει ορθά μεγάλο μέρος της παιδείας μας. Επιπλέον παραπέμπει σε κατασκευές και πρακτικές ευγονικής του ναζισμού, που οδήγησαν στο θάνατο, μεταξύ άλλων, και ανθρώπους που έπασχαν από ανίατες ασθένειες, ψυχικές ασθένειες και αναπηρίες.

Κατά τη γνώμη μου, το γεγονός ότι υπάρχουν διιστάμενες απόψεις από την επιστημονική κοινότητα, ιδιαίτερα σε νομικό και ιατρικό επίπεδο θέτει εμπόδια. Σε νομικό επίπεδο, υπάρχει έντονος προβληματισμός αφενός για την έννοια, το περιεχόμενο, την έκταση και τη σημασία του δικαιώματος στη ζωή, του δικαιώματος στην αυτονομία/αυτοδιάθεση και στην αξιοπρέπεια  και αφετέρου για το αν από αυτά τα δικαιώματα ή αρχές θεμελιώνεται δικαίωμα στο θάνατο.

Σε ιατρικό επίπεδο, η άσκηση της ιατρικής είναι λειτούργημα που αποσκοπεί στη διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου, καθώς και στην ανακούφισή του από τον πόνο.

Διεθνώς, οι κανόνες  ιατρικής ηθικής του ιατρικού σώματος αποδέχονται περισσότερο την παθητική ευθανασία, δηλαδή το δικαίωμα  άρνησης ή διακοπής της θεραπείας, καθώς και την παροχή ανακουφιστικής από τον πόνο φροντίδας, όπου και όπως η τελευταία έχει αναπτυχθεί.

Συνταγματικά στην Ελλάδα, θα λέγαμε ότι κατοχυρώνεται το δικαίωμα στον θάνατο;
Το ζήτημα είναι αμφισβητούμενο. Πολλοί συνταγματολόγοι υποστηρίζουν ότι στο Σύνταγμά μας θεμελιώνεται  το δικαίωμα στο θάνατο, ακόμη και αν δεν αναφέρεται ρητά, είτε ως σύμμετρο δικαίωμα της ζωής, είτε εδράζεται στο δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία, είτε απορρέει από την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.  

Κάποιοι υποστηρίζουν το αντίθετο. Θεωρούν ότι πρόκειται για ηθικό ζήτημα και προτείνουν να παραμείνουν η ευθανασία και η αυτοκτονία εκτός νομικής ρύθμισης. Η εποχή μας είναι περίπλοκη και ως εκ τούτου ας μην είμαστε  απόλυτοι. Το φυσικό τέλος του ανθρώπου σε παλαιότερους χρόνους είχε νόημα γιατί υπήρχαν περιορισμένες επιστημονικές δυνατότητες.

Σήμερα, όμως, που η ιατρική και η βιοϊατρική τεχνολογία έχουν αναπτυχθεί  με γρήγορους ρυθμούς,  η ζωή κάποιου ασθενή μπορεί να παραταθεί με τεχνητά ή και υψηλής τεχνολογίας πειραματικά μέσα ή φαρμακευτικές αγωγές και σχήματα για πολύ καιρό, ενώ ο ασθενής βρίσκεται στο τελικό στάδιο εξέλιξης ανίατης και επώδυνης νόσου και ζητά να πεθάνει γρήγορα και ανώδυνα. Συνεπώς, η διατήρηση στη ζωή με κάθε τρόπο προσβάλλει την αυτονομία και αξιοπρέπειά του.

Διερωτώμαι μήπως θα ήταν σωστότερο να αρχίσουμε τη συζήτηση για τη ρύθμιση της  παθητικής ευθανασίας και της ιατρικώς υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, που δεν βάζουν τόσο σύνθετα νομικά και δεοντολογικά ζητήματα όσο η ενεργητική ευθανασία. Σε κάθε περίπτωση, η θέσπισή τους προϋποθέτει την καλή λειτουργία των θεσμών και τη μη στρεβλή εφαρμογή των νόμων. 

Περισσότερα από το VICE

Εντυπωσιακές Φωτογραφίες της Ελλάδας από Ψηλά

No Fomo Friends: Οι Φίλοι που Βλέπουμε Μία Φορά τον Χρόνο

Οι Σκιαδαρέσες Γουστάρουν το Fun που Πονάει Λίγο στη Ζωή και στη Μουσική

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.