To Ελληνικό Θέατρο στον Καιρό της Πανδημίας: Μιάμιση Χρονιά Χωρίς Διάλειμμα

Μετράμε ενάμιση περίπου χρόνο, από την αρχή μιας κατάστασης που άλλαξε για πάντα στην καθημερινότητά μας. Σχεδόν κανείς δεν φανταζόταν πώς θα μπορούσε να «επισκεφθεί» την ανθρωπότητα μια πανδημία, η οποία θα αφήσει ανεξίτηλο το ίχνος της σε κοινωνικό, οικονομικό αλλά και προσωπικό επίπεδο. Μέσα στο πρωτόγνωρο αλλά και ακατανόητο κλίμα των συνθηκών που δημιουργήθηκαν, κάθε άνθρωπος αλλά και ομάδα ανθρώπων περάσαμε από διάφορα στάδια. Από τον αρχικό φόβο, το μούδιασμα και την απόλυτη σιωπή, περάσαμε στην οργή και τον θυμό. Ο καλλιτεχνικός κόσμος, ο κόσμος των ηθοποιών και του θεάτρου χτυπήθηκε -ίσως- περισσότερο από αυτή την πανδημική κρίση.

Στις 28 Μαΐου 2021, έπειτα από περίπου έναν χρόνο αναστολής, άνοιξαν εν τέλει τα ανοιχτά σινεμά και θέατρα. Είναι αδιαμφισβήτητα μια σημαντική αλλαγή για τη σταδιακή επιστροφή στην «κανονικότητα». Το άνοιγμα των ανοιχτών θεάτρων, όμως, δεν καθιστά εφικτό να φιλοξενηθούν οι παραστάσεις που θα έπρεπε να προβληθούν υπό κανονικές συνθήκες, αφού τα περισσότερα θέατρα στεγάζονται κυρίως σε κλειστούς χώρους, ενώ παράλληλα τους έξι μήνες καθολικού lockdown δεν υπήρξε κάποιο σχέδιο για το πώς και πότε μπορεί ο καλλιτεχνικός κόσμος να προετοιμαστεί για ένα ενδεχόμενο και απροσδιόριστο άνοιγμα.

«Οι ηθοποιοί, παρά το όλο επικοινωνιακό παιχνίδι, δεν είμαστε μόνο σεξουαλικά κακοποιημένοι. Είμαστε κι από αυτό, αλλά το μεγάλο κέντρο όλων αυτών είναι η βία. Η βία που νομιμοποιεί μια κοινωνία να μην έχει τέχνη, διότι μια κοινωνία που δεν έχει τέχνη είναι μια κοινωνία που έχει δεχτεί βία», αναφέρει η ηθοποιός Μαριάνθη Παντελοπούλου.

Το Skrow, ένα μικρό και αυτόνομο θέατρο στο Παγκράτι, που άνθισε μέσα στις δύσκολες εποχές της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, είναι άγνωστο πότε θα ανοίξει πάλι την πόρτα του για να φιλοξενήσει παραστάσεις και να δεχτεί κοινό. «Και τώρα έρχεται αυτή η καραντίνα με τον κορονοϊό και ουσιαστικά είναι σαν να σε ξαναρίχνει πίσω, τη στιγμή ακριβώς που έχεις βάλει την δημιουργική και την εργατική σου δεκαετία στο να χτίσεις κάτι και το έχεις καταφέρει ως ένα σημείο», αναφέρει ο Σεραφείμ Ράδης, συνιδρυτής του θεάτρου Skrow.

Τον Σεραφείμ δεν τον φοβίζει η τωρινή κατάσταση, τον φοβίζει το μετά. Όλοι συζητάμε για την επόμενη μέρα και για το πώς αυτή θα γίνει καλύτερη, όμως για τον Σεραφείμ η επόμενη μέρα θα είναι πιο δύσκολη από τις μέρες που ζούμε εδώ και ενάμιση χρόνο. Εκτιμάει πως είτε τα κλειστά είτε ανοιχτά, πολύ περισσότερο δε τα κλειστά θέατρα, θα καταφέρουν να ανοίξουν στο 100% τους ίσως σε τρία χρόνια, δηλαδή σε τρεις σεζόν. Βλέπει την αλλαγή και την επαναφορά στην «κανονικότητα» πολύ σταδιακή και αυτό που τον τρομάζει είναι το αν θα καταφέρουν όλοι να συντηρήσουν τα κεκτημένα τους. Για τον Σεραφείμ δεν είναι εφικτό τα μικρά θέατρα να ανοίξουν με 15 άτομα, καθώς αυτό δεν είναι βιώσιμο όπως υποστηρίζει.

Στις 12 Μαρτίου 2020, κομβική ημερομηνία για το κλείσιμο των θεάτρων, ο Σωτήρης Τσακομίδης βρισκόταν στο θέατρο “Skrow” για την generale πρόβα του στην παράσταση "The Flick" της Άνι Μπέικερ. Τις προηγούμενες ημέρες υπήρχε έντονη ανησυχία και συζήτηση για το πώς θα κινηθεί το θέατρο και οι παραστάσεις βλέποντας τα κρούσματα να εξαπλώνονται στην Ελλάδα. Αποφασίστηκε από τον Βασίλη Μαυρογεωργίου, σκηνοθέτη της παράστασης, να γίνει μία πρόβας αλλά στις 6 το απόγευμα βγαίνει η επίσημη ανακοίνωση για την αναστολή της λειτουργίας θεάτρων, γυμναστηρίων κτλ. «Χαλαρώσαμε για μερικά λεπτά και μετά μας έπιασε ένα είδος ματαιότητας και απελπισίας. Θα βρεθούμε μετά από μερικές εβδομάδες που ήταν τα αρχικό πλάνο ή θα ξαναβρεθούμε μετά από πάρα πολύ καιρό;», θυμάται ο Σωτήρης.

Έτσι ξεκίνησε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, η φάση του εγκλεισμού, από την οποία αναδύθηκαν σημαντικά προβλήματα για όλους τους ηθοποιούς που αφορούσαν τα εργασιακά τους δικαιώματα, αλλά και τα δικαιώματά τους συνολικά. «Ήδη από τις πρώτες μέρες της καραντίνας ένιωσα σαν φάντασμα, όταν εγώ προσωπικά όπως και το μεγαλύτερο μέρος των ηθοποιών, δεν είμαστε καταχωρημένοι κάπου εργασιακά. Ούτε σε ανεργία, ούτε σε απόλυση, ούτε σε αναστολή. Οπότε με ποια εργασιακή ιδιότητα αυτή τη στιγμή υπάρχουμε και πώς με βάση αυτό θα διεκδικήσω κάτι»;

Ο Σωτήρης είναι παντρεμένος με τη Γόνη Λούκα, επίσης ηθοποιό. Η κοινή τους ζωή ενώθηκε με την αγάπη τους για το θέατρο, με τον θαυμασμό που έτρεφε ο ένας για τον άλλον βλέποντάς τον επάνω σε μια θεατρική σκηνή. Η πορεία τους στο θέατρο μετράει από τη δεκαετία του ’90. Απέκτησαν δύο παιδιά, δούλεψαν -και δουλεύτηκαν- επί χρόνια σε παραστάσεις, ώσπου ήρθε η στιγμή να δουν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια του πολιτισμού να αντιμετωπίζεται με αδιαφορία.

«Οι περισσότεροι έχουν στον νου τους ένα είδος διασκεδαστή, σε ό,τι αφορά τον ηθοποιό. Υπάρχει μια απαξίωση. Και αυτό το ένιωσα τώρα. Είχα άλλη αυτο-εικόνα για το επάγγελμά μας. Επειδή ακριβώς στην πολιτική υπάρχει μια λογιστική αντιμετώπιση της πραγματικότητας, ο πολιτισμός δεν ήταν ποτέ ο βασικός πυλώνας κέρδους», αναφέρει ο Σωτήρης.

Τη Γόνη αυτό που τη «φοβίζει» είναι η όλη αυτή η αντιμετώπιση του πολιτισμού. «Μου έβγαλαν έναν φόβο τελικά για την αλήθεια των ανθρώπων, διότι αυτό σημαίνει πολιτισμός. Η ψυχή ελευθερώνεται και πλάθεται μέσα από τις τέχνες, ο άνθρωπος μαθαίνει τον εαυτό του. Είναι σαν να λένε ότι αυτό δεν χρειάζεται, ας το αφήσουμε στην άκρη».

Μέσα στην όλη προβληματική κατάσταση της πανδημίας, ο Σωτήρης κρίνει ουσιαστικό και σημαντικό το γεγονός ότι οι ηθοποιοί έχουν πάρει μια απόσταση από το θέατρο ως ενεργά μέλη και αυτό ήταν καταλυτικό για να μπορέσουν να δουν ξανά το αντικείμενό τους. «Ένα είδος επαναπροσδιορισμού της φύσης του θεάτρου και του ηθοποιού συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Ένα μεγάλο δώρο που πιστεύω ότι πήραμε από την κατάσταση αυτή του κλεισίματος είναι η αλλαγή του ίδιου του σωματείου μας. Η ακρότητα μας βοηθάει να επαναπροσδιορίσουμε τους εαυτούς μας, καθώς η κατάσταση που ζούμε έχει ομολογουμένως μια εγγύτητα με τον θάνατο».

Τόσο η Γόνη όσο και ο Σωτήρης, από την πρόσφατη σταδιακή άρση των περιορισμών, έκαναν πρόβες σε παραστάσεις επιχορηγούμενες από το Υπουργείο Πολιτισμού, χωρίς όμως να ξέρουν αν θα μπορέσουν αυτές οι παραστάσεις να βγουν μπροστά στο κοινό. Ονειρεύονται την πρώτη τους μέρα ξανά επάνω στη σκηνή και χαμογελάνε. Περιμένουν αυτή την απόλυτη σιωπή πριν ξεκινήσει μια παράσταση. «Τις θυμάμαι αυτές τις σιωπές», λέει η Γόνη. Και για τους δύο αυτή η σιωπή είναι ίσως η πιο μαγική στιγμή που θεάτρου και την περιμένουν με μεγάλη προσμονή.

Η Αναστασία Γιαννάκη, εδώ και περίπου έναν χρόνο, δουλεύει, ονειρεύεται και ελπίζει και εκείνη μαζί με την ομάδα της να ανέβουν σύντομα σε μια θεατρική σκηνή και να αποδώσουν το έργο τους για τη βιογραφία της Patti Smith, που όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά, «όταν θα γίνει όλο αυτό θα είναι πολύ χρήσιμο και σπουδαίο ότι το παιδί μας, η παράστασή μας δηλαδή, γεννήθηκε μέσα από μια ανάγκη σε αυτή την εποχή».

Η Ειρήνη Μπούνταλη, η Ελεάνα Καυκαλά, η Ξένια Θεμελή, η Κατερίνα Πατσιάνη, η Φανή Αποστολίδου, η Κατερίνα Λάττα, η Μαριάνθη Παντελοπούλου και η Αναστασία Γιαννάκη ονειρεύονται την επόμενη μέρα του θεάτρου μέσω της ιστορίας της Patti Smith που διαδραματίζεται γύρω στο ’60 – ’70, εποχές που φαντάζουν πολύ μακρινές αλλά οι πρωταγωνίστριες του έργου νιώθουν ότι βρίσκονται σε μια απόλυτη σύνδεση με το παρόν. «Νομίζω ότι υπάρχει αυτή η αντιστοιχία της εποχής που πέραν της πανδημίας είναι μια εποχή κατάπτωσης κοινωνικής και προσωπικής με μία όμως τάση προς αλλαγή», αναφέρει η Κατερίνα.

Η γέννηση, η προετοιμασία και οι πρόβες αυτής της παράστασης μέσα σε ένα κλίμα lockdown, εγκλεισμού και φόβου για την προσωπική υγεία του καθενός, φέρει για την Αναστασία και την ομάδα της ένα έξτρα βάρος. «Διότι όταν ο στόχος δεν φαίνεται κάπου, αυτό καμιά φορά σε γειώνει. Θέλει συνεχώς μία αντίσταση για να κοιτάς μόνο μπροστά και να δουλεύεις».

Για την ομάδα είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η διαδικασία μιας παράστασης, ειδικά μέσα σε αυτές τις συνθήκες, δεν είναι απλά ψυχοθεραπεία, είναι η δουλειά τους. Είναι μια δουλειά σαν όλες τις άλλες που απαιτεί σεβασμό, στήριξη.

Όπως ανέφερε και ο Σεραφείμ, η Γόνη αλλά και ο Σωτήρης, αυτή τη στήριξη βέβαια ο καλλιτεχνικός κόσμος δεν τη βίωσε ποτέ ούτε πριν αλλά ούτε και σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες της πανδημίας, απλώς η πανδημία ήρθε για να δείξει σε όλους αυτή την έλλειψη στήριξης και ενδιαφέροντος προς τα προβλήματα που υπάρχουν εδώ και χρόνια για τον χώρο του πολιτισμού και που δεν λύνονται με μία κρατική ή ιδιωτική επιχορήγηση μιας παράστασης. Άνοιξαν συζητήσεις για το θέατρο, για τα εργασιακά προβλήματα, για τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις, για τον λόγο που οι ηθοποιοί κάνουν θέατρο, για την επόμενη μέρα του θεάτρου, συσπειρώθηκε το ΣΕΗ. Αναδύθηκαν πράγματα που για χρόνια δεν είχαν τον χώρο και τον χρόνο να αναδυθούν.

Φλερτάρουν κι εκείνες με το άγνωστο. Άγνωστο πότε θα μπορέσουν να ανεβάσουν την παράστασή τους, αφού οι χρόνοι για προετοιμασία και οι τρόποι μετακίνησης ήταν περιορισμένοι όλο αυτό το διάστημα. «Δεν κάνουμε απλώς θέατρο για να ζήσουμε βέβαια, αλλά και επειδή θεωρούμε ότι αυτό ίσως αλλάξει το μέλλον. Όλο αυτό έχει απώτερο σκοπό να δοθεί στο κοινό και αυτό έχουμε να διαχειριστούμε τώρα. Κοιτάμε σε ένα μέλλον το οποίο δεν ξέρουμε ακριβώς ποιο θα είναι», αναφέρει η Κατερίνα Λάττα.

Προς μια ίδια άγνωστη κατεύθυνση βαδίζουν επί μήνες και οι σπουδαστές/σπουδάστριες των δραματικών σχολών. Η Δανάη Γεωργούλα, πρωτοετής σπουδάστρια της δραματικής σχολής του Ωδείου Αθηνών, μέχρι πριν λίγες ημέρες δεν έχει καταφέρει να κάνει ούτε ένα μάθημα δια ζώσης.

Το φθινόπωρο, λίγες μέρες πριν το άνοιγμα της σχολής, βγαίνει ΦΕΚ που ανακοινώνει το κλείσιμο των σχολών. Τα μαθήματα ξεκίνησαν μέσω Zoom με μεγάλη και σημαντική προσπάθεια των καθηγητών για να γίνουν δημιουργικά πράγματα έστω και υπό αυτές τις συνθήκες. Το θέατρο, όμως, «είναι ανταλλαγή υλικού. Αν δε σε κοιτάω στα μάτια δεν μπορώ να σου μιλήσω», λέει η Δανάη. Είναι σχεδόν αδύνατο να μπορέσεις να πραγματοποιήσεις μαθήματα κινησιολογίας, χορού κτλ, μέσα στον μικρό χώρο ενός σπιτιού. Θεωρούμε δεδομένο το σπίτι, τον υπολογιστή, το Διαδίκτυο, τον προσωπικό χώρο. Η δράση και η αντίδραση του καλλιτεχνικού κόσμου όλο αυτό το διάστημα με συμβολικές κινητοποιήσεις, πορείες, διαμαρτυρίες ήταν αρκετά έντονες.

Στις 17 Μαΐου επιτράπηκε και η λειτουργία καλλιτεχνικών σχολών. Όμως τα προβλήματα εξακολουθούν να είναι αντίστοιχα με εκείνα των μικρών θεάτρων. Είναι ένα πρόβλημα που φυσικά, όπως ανέφερε και η Δανάη, δεν είναι ευθύνη του κράτους ή κάποιου που μπορούμε να «δείξουμε με το δάχτυλο». Οι αίθουσες είναι αρκετά μικρές με αποτέλεσμα να μη μπορούν και πάλι να πραγματοποιηθούν τα μαθήματα με τις συνθήκες που θα έπρεπε. Σε λίγες μέρες οι πόρτες των σχολών θα κλείσουν και πάλι για τις καλοκαιρινές διακοπές και είναι άγνωστο το πότε και εάν θα ανοίξουν και πάλι από το νέος ακαδημαϊκό έτος.

Η Δανάη όμως, μπαίνοντας σε αυτόν τον χώρο ως το «νέο αίμα», δεν φοβάται. Νιώθει περήφανη βλέποντας επιτέλους να συμβαίνει μια συσπείρωση γύρω της, μία δύναμη και μία τάση προς αλλαγή. «Ένα δάσκαλός μας, μας λέει κατσαρίδες διότι είμαστε. Είμαστε όντα προσαρμοστικά που δεν θα πεθάνουμε ποτέ. Αν δεν φροντίσει κάποιος να γίνουν αυτά που πρέπει θα τους ενοχλούμε, όχι εκδικητικά όμως. Διεκδικούμε τα αυτονόητα». Πιστεύει ότι όλα είναι θέμα διεκδίκησης αυτού που αγαπάς. Όπως η Εβραία γυναίκα στο Γκέτο του Βίλνο, που από την καθημερινή της ελάχιστη ποσότητα φαγητού κρατούσε μικρά ψίχουλα και έφτιαχνε ανθρωπάκια. Και κάθε βράδυ έπαιζε με αυτά τα ανθρωπάκια σε μια πολύ μικρή σκηνή μπροστά σε άλλους ανθρώπους, παρόλο που γνώριζαν ότι σε λίγες μέρες θα πεθάνουν. Εκείνη συνέχιζε όμως και έπαιζε θέατρο κάθε μέρα μέχρι το τελευταίο της βράδυ. «Αν ξεχάσουμε αυτή τη γυναίκα χαθήκαμε», αναφέρει η Δανάη.

«Δεν έχουμε πια θυμό. Έχει φύγει. Είχαμε στην αρχή θυμό και νεύρα. Πλέον υπάρχει μια απογοήτευση και θλίψη που ξέρω όμως ότι θα φύγει. Δεν είναι ώρα να κατεβάσουμε κεφάλι. Κανείς. Είναι το μόνο που έχει μείνει ψηλά. Εμάς έχουμε και πρέπει να μας κρατήσουμε ψηλά».

Περισσότερα από το VICE

Ο «Γρίφος» του Ισπανικού Skunk στην Ηγουμενίτσα

Η Marseaux θα Ήθελε να Δει Περισσότερους Συνομήλικούς της να Ψηφίζουν

Την Τελευταία Φορά που Μπλόκαρε η Διώρυγα του Σουέζ, Σχηματίστηκε μια Ουτοπική Κοινότητα στη Θάλασσα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.