Φωτογραφίες: Παναγιώτης Μαΐδης

Δεν ήμουν παραπάνω από 7 χρονών όταν περπατώντας ένα βράδυ με τους γονείς μου έξω από την πολυκατοικία που μέναμε στην οδό Αγίου Μελετίου, είδα έναν άνδρα λιπόθυμο να κείτεται φαρδύς, πλατύς στο πεζοδρόμιο. Ήταν μάλλον το 1992.

Εκείνα τα χρόνια οι γείτονες της γιαγιάς μου, κάτω από τις γραμμές του ηλεκτρικού, κοντά στον Άγιο Νικόλαο, είχαν αρχίσει να παραπονιούνται για την εγκληματικότητα και τις ξένες γλώσσες που είχαν αρχίσει να ακούγονται στους δρόμους.

Στην πρώτη τάξη του γυμνασίου, πήγαινα στο 41ο επί της οδού Λέλας Καραγιάννη, βρέθηκα σε μια πολυπολιτισμική τάξη με το ένα τρίτο περίπου των συμμαθητών μου να είναι «μεταναστάκια» και 4-5 από αυτούς να μη μιλούν ελληνικά. Ήταν 1997 κι ήμασταν ακόμη όλοι εκεί.

Η χρήση των προσωπικών αναφορών αποσκοπεί στο να οριοθετηθεί κάπως το χρονικό σημείο που άρχισε η μεγάλη αλλαγή στα Κάτω Πατήσια κι η πορεία προς τη σημερινή, θλιβερή στα μάτια μου, εικόνα τους. Από τα τέλη της δεκαετίας του '80 είχαν ξεκινήσει άνθρωποι να φεύγουν και να έρχονται αλλά η αλλαγή έγινε ορατή και απτή σε εικόνες και αριθμούς, σε πρόσωπα και γλώσσες, σε υλικά και δρόμους από το 2000 κι έπειτα.

Ήταν τότε που οι κάτοικοι των Κάτω Πατησίων, εργατο-υπάλληλοι και μικροαστοί στην πλειοψηφία τους, άρχισαν να εγκαταλείπουν την περιοχή κι αυτή να μετατρέπεται σταδιακά σε χώρο προσωρινής ή μονιμότερης διαμονής μεταναστών και προσφύγων, που κανείς δεν ξέρει αν ήθελαν ποτέ να βρίσκονται στην Αθήνα.

Δε σταμάτησα ποτέ να πηγαίνω στα Κάτω Πατήσια και να βλέπω πώς άλλαζαν από μήνα σε μήνα, από χρόνο σε χρόνο. Μίλησα με κόσμο, με μαγαζάτορες, ανθρώπους του μεροκάματου, με το Δήμο, με φορείς. Ούτε τα σχολεία, ούτε η λαϊκή αγορά δεν είναι όπως παλιά. Εν έτει 2016 ο κορμός των κατοίκων της περιοχής αποτελείται από Έλληνες οικογενειάρχες που τελικά δεν έφυγαν και εν τω μεταξύ γερνούν, και πολύ φτωχούς μετανάστες που έρχονται, φεύγουν και παλεύουν να επιβιώσουν.

Μέσα σε αυτό το απογοητευτικό σκηνικό υποβάθμισης και φτώχειας, μπορεί κανείς να δει το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο. Μισοάδειο γιατί σχεδόν τίποτα το δυναμικό κι ελπιδοφόρο δε φαίνεται να συμβαίνει στα Κάτω Πατήσια, ή ακόμα κι όπου πάει κάτι να γίνει, συχνά πολεμιέται από «φιλήσυχους πολίτες». Μισογεμάτο γιατί παρά τη φτώχεια και την απουσία κρατικής μέριμνας, κόντρα στη φήμη που θέλει την περιοχή «ζούγκλα», οι άνθρωποι περπατούν χωρίς να φοβούνται ιδιαίτερα, καμιά φορά μάλιστα χαμογελούν και η ζωή συνεχίζεται. Έστω και μίζερα.

Αν ζητήσεις από 10 ανθρώπους να σου οριοθετήσουν τα Κάτω Πατήσια, είναι πιθανό να πάρεις ισάριθμες διαφορετικές απαντήσεις. Όλη η περιοχή ανήκει στο Δήμο της Αθήνας, με τις διάφορες συνοικίες να ανήκουν διοικητικά είτε στην 5η είτε στην 6η Δημοτική Κοινότητα. Το αρκετά ομοιογενές κομμάτι της πόλης που μπορεί να οριοθετηθεί ως «Κάτω Πατήσια» είναι το τμήμα που στον άξονα Ανατολή – Δύση βρίσκεται ανάμεσα στις οδούς Πατησίων και Λιοσίων και στον άξονα Βορράς – Νότος στις οδούς Αγίου Μελετίου και Στρατηγού Καλάρη (ως την Αχαρνών) και Ιακωβάτων (ως την Πατησίων).

Βασική οδική αρτηρία – ραχοκοκαλιά της περιοχής είναι η οδός Αχαρνών ενώ σημεία αναφοράς είναι οι πλατείες Αμερικής, Κολιάτσου, Καλλιγά (Καραμανλάκη), Αγίου Ανδρέα (Λευκωσίας), Αγίου Νικολάου, Αγίου Ανδρέα (Γιάνναρη), Θυμαρακίων και ο ανοιχτός χώρος της Φυτευτής. Στην περιοχή υπάρχουν δύο σταθμοί της γραμμής 1 του μετρό, «Άγιος Νικόλαος» και «Κάτω Πατήσια». Ακούγεται ίσως περίεργο που ο ομώνυμος σταθμός βρίσκεται στο όριο της περιοχής αλλά ένας περίπατος από τη μία πλευρά της Στρατηγού Καλάρη στην άλλη αρκεί για να διαπιστώσει κανείς τις διαφορές που καθιστούν τη συγκεκριμένη οδό «σύνορο».

Πριν βγούμε στο δρόμο με τον Παναγιώτη για να καταγράψουμε τι έχει αλλάξει στα Κάτω Πατήσια, σκέφτηκα να συμβουλευτώ τις απογραφές του 2001 και του 2011. Κρατώ ως ενδεικτικά τα στοιχεία της 6ης Δημοτικής Κοινότητας στην οποία εντάσσεται και η Κυψέλη, κι όχι της 5ης στην οποία υπάρχουν και συνοικίες με σαφώς ανώτερο βιοτικό επίπεδο. όπως τα Άνω Πατήσια.

Πέρα από αυτό το μεθοδολογικό αλματάκι, πρέπει να σημειωθεί πως οι μετακινήσεις κομματιών του πληθυσμού συνεχίζονται κι άρα δεν είναι σίγουρο πως τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη των απογραφών ισχύουν στο ακέραιο σήμερα, εν έτει 2016. Είναι ωστόσο ενδεικτικά και σίγουρα πολύ ενδιαφέροντα.

Όπως φαίνεται στον πίνακα, η μείωση του πληθυσμού από το 2001 στο 2011 καταγράφηκε στο 11%, όσο είναι και στο σύνολο του Δήμου. Ωστόσο αυτή την περίοδο στα Κάτω Πατήσια η μείωση στους άνδρες ήταν πολύ μικρότερη από αυτή στις γυναίκες, 7% και 15% αντίστοιχα. Το φαινόμενο εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την εγκατάλειψη της περιοχής από οικογένειες και την έλευση αρρένων οικονομικών μεταναστών που στην πλειοψηφία τους φθάνουν στην Ελλάδα χωρίς τις οικογένειές τους.

Τα Κάτω Πατήσια δε θα μπορούσαν να ξεφύγουν από το γενικό κανόνα της γήρανσης του πληθυσμού. Δεν ακολουθούν όμως τον ίδιο ακριβώς ρυθμό. Όπως φαίνεται στο σχετικό πίνακα, ενώ η μείωση στα παιδιά και το δυναμικό κομμάτι των ενηλίκων είναι παρόμοιο με αυτό του Δήμου, οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι αυξήθηκαν κατά την περίοδο 2001 – 2011 με πιο αργό ρυθμό απ' ότι στο σύνολο της πόλης. Η διαφοροποίηση αυτή μπορεί να εξηγηθεί από την απόφαση πολλών οικογενειών να επενδύσουν τις όποιες οικονομίες τους προκειμένου να μετακομίσουν σε άλλο σημείο της πρωτεύουσας και να μη «γεράσουν» στα Κάτω Πατήσια.

Το γεγονός πως δε μειώθηκε ο αριθμός των νέων ανθρώπων περισσότερο απ' ότι στο σύνολο του Δήμου αποτυπώνεται στην ενεργή συμμετοχή των ανθρώπων αυτών στην οικονομία. Εντύπωση προκαλεί πως ενώ η ανεργία στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2011, μετά από ένα χρόνο μνημονίου, είχε ήδη φτάσει το 15,8%, στην 6η Δημοτική Κοινότητα και άρα, χοντρικά, στα Κάτω Πατήσια καταγράφεται στο 12,5%. Το 49% του πληθυσμού το 2011 ήταν οικονομικά μη ενεργό, ποσοστό μικρότερο από το μέσο όρο της χώρας (57,6%).

Ωστόσο, μια βόλτα στους δρόμους της περιοχής αρκεί για να καταλάβει κάποιος πως οι θέσεις εργασίας στις οποίες απασχολούνται οι κάτοικοι, δεν μπορούν να τους εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή ζωή, αν και πρέπει να ληφθεί υπόψη πως πολλοί μετανάστες ζουν σε κακιές συνθήκες και παράλληλα αποταμιεύουν και στέλνουν χρήματα στις οικογένειές τους.

Αν πρέπει κάποιος να ονοματίσει ένα σχολείο ως σημείο αναφοράς στα Κάτω Πατήσια, αυτό θα είναι σίγουρα το «8ο», επί της οδού Νικοπόλεως. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα στην περιοχή και φιλοξενεί μαθητές από το 1931. Από το 8ο Γυμνάσιο έχουν αποφοιτήσει αρκετοί «επώνυμοι» ενώ χάρη στο πολύ μεγάλο προαύλιό του, έχει υπάρξει μέσα στις δεκαετίες χώρος παιχνιδιού για χιλιάδες παιδιά της ευρύτερης περιοχής.

Όμως το «8ο», όλο και «μικραίνει». Το 2000 λοιπόν, το 8ο Γυμνάσιο είχε 270 μαθητές, χωρισμένους σε 9 τμήματα. Λόγω της σταδιακής μείωσης των παιδιών στην περιοχή, το 2009 αποφασίστηκε η συγχώνευση, ουσιαστικά απορρόφηση του 32ου Γυμνασίου από το 8ο και το 2011 συνέβη το ίδιο με το 47ο. Δηλαδή αυτή τη στιγμή το 8ο Γυμνάσιο είναι τρία γυμνάσια μαζί. Κάποιος θα περίμενε πως ο συνολικός αριθμός των παιδιών θα είχε αυξηθεί. Κι όμως όχι. Το 2015, μετά τις δύο συγχωνεύσεις, το σχολείο έχει 245 εγγεγραμμένους μαθητές σε 11 τμήματα, γεγονός που μαρτυρά τη δραματική μείωση των παιδιών στην περιοχή.

Ζήτησα από τη διευθύντρια του σχολείου, τη Δήμητρα Παπαζαφειράτου, να μου πει ποιο είναι το σημαντικότερο πρόβλημα του «8ου». «Στα περισσότερα σχολεία της χώρας κι ειδικά στα σχολεία του κέντρου όπως το δικό μας τα παιδιά βιώνουν την ανασφάλεια και την έλλειψη ακόμα και βασικών αγαθών. Πόσο μάλλον στο «8ο», όπου μεγάλο μέρος των δικών μας μαθητών είναι παιδιά μεταναστών, ομάδας ακόμα πιο ευάλωτης στις οικονομικές πιέσεις», είπε με προβληματισμό κι εξήγησε πώς αυτό αντανακλάται στο σχολείο: «Τα συναισθήματα αυτά ενίοτε βγαίνουν στο γραπτό τους, στο μειωμένο ενδιαφέρον τους για το μάθημα, ή ακόμα και με επιθετικότητα. Τα φαινόμενα αυτά έχουν ενταθεί ιδιαίτερα την τελευταία 5ετία», μου είπε.

Απέναντι στο πρόβλημα, γίνονται προσπάθειες. «Τα τελευταία τρία χρόνια είχαμε συσσίτιο από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Έρχονταν γονείς με ανακούφιση και μας έλεγαν «Ευτυχώς. Μας βγάζετε από τη δύσκολη θέση να μην έχουμε να δώσουμε στο παιδί μας χαρτζιλίκι για το δεκατιανό». Φέτος δυστυχώς δεν το έχουμε. Από την πλευρά μας ως καθηγητές, προσπαθούμε να συνεργαζόμαστε με φορείς για να δίνουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες, να κινηθούν σε χώρους πολιτισμού και τελικά να ανακαλύψουν ότι ακόμα κι όταν κάποιος δεν μπορεί να τα έχει όλα, πρέπει να διεκδικήσει αυτά που του δίνουν χαρά και ζωή», καταλήγει η κυρία Παπαζαφειράτου.

Ο Μοχασίβ από το Μπαγκλαντές είναι 32 ετών και με υποδέχθηκε με χαμόγελο, ενώ μιλούσε με τους φίλους και συμπατριώτες του στο δρόμο. Από το 2007 που ήρθε στην Ελλάδα, μένει στα Κάτω Πατήσια. Από το 2010, μαζί με τη γυναίκα του.

«Ήρθα μόνος του στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 2007. Από τότε ψάχνω δουλειά από' δω κι από' κει. Έβγαλα μεροκάματα, έζησα. Μετά αγάπησα μια κοπέλα, δικιά μας από το Μπαγκλαντές, παντρευτήκαμε το 2010». Μου έδωσε να καταλάβω πως η ζωή στην Ελλάδα δεν είναι εύκολη, αλλά είναι ανεκτή. «Η γυναίκα μου δουλεύει, κι εγώ, όχι με κανονικά χαρτιά, δεν μπορούμε να είμαστε ασφαλισμένοι. Έτσι κάναμε κι ένα μωρό το Νοέμβριο του 2014. Έτσι περνάει η ζωή». Τώρα δουλεύει σε μαγαζί με ρούχα.

Όταν ρώτησα το Μοχασίβ για το σπίτι που μένει με την οικογένειά του, επαίνεσε τον ιδιοκτήτη. «Μένουμε εκεί δύο χρόνια τώρα. Όταν κάναμε το παιδί, του είπα να χαμηλώσει το ενοίκιο και το έκανε», είπε.

Τον ρώτησα αν είχε ποτέ πρόβλημα στην περιοχή με τη Χρυσή Αυγή. «Μια φορά στο δρόμο έφαγα κάτι μπουνιές. Τι να κάνω, πήγα σπίτι. Δεν είπα τίποτα σε κανένα, ούτε πήγα στην Αστυνομία, αφού δεν είχα χαρτιά. Έχουμε ακούσει κι από άλλα παιδιά να έχουν φάει ξύλο αλλά εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα», είπε ο Μοχασίβ.

Η Μιράντα και ο Νίκος είναι ένα ζευγάρι νέων ανθρώπων που συζεί στην περιοχή από το 2011. Η Μιράντα μεγάλωσε εδώ ενώ ο Νίκος ήρθε για εκείνη, μιας και υπήρχε διαθέσιμο σπίτι.

«Από το '08 που επέστρεψα στην Αθήνα, τα βρήκα όλα πιο μίζερα. Από αυτή τη γειτονιά έφυγαν ακόμα και παλιοί μετανάστες που είχαν έρθει από το '90 κι είχαν κάνει τις οικογένειές τους εδώ. Όσοι δεν είχαμε την επιλογή ή δε θέλαμε να αφήσουμε τα σπίτια μας, μείναμε πίσω», λέει η Μιράντα που είναι ηθοποιός και φωτογράφος αλλά παράλληλα κάνει κι άλλες δουλειές προκειμένου να τα βγάλει πέρα.

Στη συζήτηση άφησε να εννοηθεί πως πίσω από την υποβάθμιση της περιοχής, υπάρχει κάποιο σχέδιο. «Το να υποβαθμίζεις μια γειτονιά δεν μπορεί να γίνεται τυχαία, είναι επιλογή. Συζητιέται αρκετά πως η γειτονιά θα ξαναγεννηθεί αφού όσοι ενδιαφέρονται θα έχουν αγοράσει σε πολύ χαμηλές τιμές. Ίσως γίνουμε ένα μεγάλο εμπορικό χωριό, ένα λούνα παρκ, κάτι πολύ χαρούμενο. Θα επιστρέψουμε στην αίγλη του '60 και του '70, με τη διαφορά ότι η περιουσία θα έχει πάει στα χέρια των λίγων», είπε με ύφος ότι μάλλον έχει περάσει το στάδιο που την τσάντιζε αυτή η διαπίστωση.

Ο Νίκος, ιδιωτικός υπάλληλος και φωτογράφος κι εκείνος, έχει μεγαλώσει στον Άγιο Δημήτριο. Μετά από πέντε χρόνια δηλώνει ότι έχει προσαρμοστεί στα Κάτω Πατήσια και τον βολεύει που είναι κοντά στο κέντρο. «Μεγαλώνοντας στον Άγιο Δημήτριο άκουγα πως εδώ είναι "ζούγκλα". Δεν είναι τόσο τραγικά τα πράγματα. Δεν έχω κάποιο άγχος που ζω εδώ, ότι θα μου την πέσουν, ότι θα μου ανοίξουν το σπίτι, ότι θα μου σπάσουν το αμάξι. Η γειτονιά παλεύεται».

Ωστόσο δεν του αρέσουν κάποια πράγματα που βλέπει στο δρόμο. «Αν έχεις τα μάτια σου ανοιχτά, βλέπεις χοντρό εμπόριο αλλά και καβγάδες των μεταναστών μεταξύ τους. Η αλήθεια είναι ότι επιθέσεις σε κόσμο για να ληστέψουν ή κάτι παρόμοιο δεν έχω δει. Πρέπει να στραβοκοιτάξεις για να σου κάνουν κάτι. Πάντως συμβαίνουν σκηνικά στα οποία θα έπρεπε να επεμβαίνει η Αστυνομία και δεν το κάνει», σημείωσε.

«Κατά τα άλλα οι Έλληνες είναι σαν τα ποντίκια. Υπάρχουν αλλά δεν τους βλέπεις. Μόνο το Πάσχα στην εκκλησία τους βλέπεις μαζεμένους», συνέχισε. «Το πρόβλημα δεν είναι ασφάλειας αλλά… μου λείπει να βγω έξω και να βρω και "δικούς μου", αυτής της χώρας, όχι μόνο άλλους», είπε με παράπονο: «Οι μετανάστες δεν ενοχλούν αλλά θα ήθελα η ταυτότητα της χώρας μου να υπάρχει στη γειτονιά», είπε, συμπυκνώνοντας τη σκέψη του.

Ο Νίκος και η Μιράντα δε σκέφτονται να εγκαταλείψουν την περιοχή, εκτός αν βρεθεί κάποια σπουδαία εναλλακτική. Δεν αποκλείουν μάλιστα, αν το επιτρέψουν τα οικονομικά τους, να κάνουν κι ένα παιδί που θα μεγαλώσει στα Κάτω Πατήσια.

Δεν είναι μόνο ο Νίκος που μου μίλησε για «χοντρό» εμπόριο ναρκωτικών ουσιών στην περιοχή. Κι εγώ έχω δει αρκετές φορές «ύποπτα» πανάκριβα αυτοκίνητα σε μια τόσο υποβαθμισμένη περιοχή, να έρχονται και να φεύγουν. Ωστόσο περπατώντας δε βλέπεις τοξικοεξαρτημένους στους δρόμους ή δεκάδες σύριγγες πεταμένες, όπως συμβαίνει σε άλλες περιοχές.

Για μια πιο τεκμηριωμένη εικόνα της χρήσης ουσιών στα Κάτω Πατήσια, απευθύνθηκα στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) που διατηρεί δύο δομές του στην περιοχή. Μου έδωσαν τα παρακάτω συγκριτικά στοιχεία (2000 με 2014) με την επιφύλαξη πως αφορούν στα άτομα που έχουν δηλώσει μόνιμη κατοικία τα Κάτω Πατήσια κι άρα ενδεχομένως να μην καλύπτουν όλες τις περιπτώσεις.

Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει η στασιμότητα στον αριθμό των χρηστών ουσιών που απευθύνθηκαν στο ΚΕΘΕΑ, ανάμεσα στις χρονιές 2000 και 2014 και η σταθερή αν και μειωμένη «κυριαρχία» της ηρωίνης, ως ουσία εξάρτησης. Η σημαντική διαφοροποίηση εντοπίζεται στην αύξηση του μέσου όρου ηλικίας των χρηστών ενώ εντύπωση προκαλεί και το ιδιαίτερο χαμηλό ποσοστό αλλοδαπών που απευθύνονται στις δομές του ΚΕΘΕΑ, σε μια περιοχή όπως τα Κάτω Πατήσια.

Ρώτησα τον επικεφαλής του τμήματος Έρευνας του ΚΕΘΕΑ, Γεράσιμο Παπαναστασάτο, να μου δώσει μια ερμηνεία γι' αυτό. «Τα προηγούμενα χρόνια, από το 2008 ως και το 2013 ίσως, με την άνοδο της Χρυσής Αυγής, είχε δημιουργηθεί ένα φοβικό κλίμα για τους ανθρώπους αυτούς που διαμόρφωσε συνθήκες δυσπιστίας προς τις δομές. Αυτό όμως δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, στις περισσότερες χώρες είναι δύσκολο», εξήγησε.

Τα Κάτω Πατήσια είναι μια περιοχή που αν μη τι άλλο προσφέρει φθηνή κατοικία. Η περιοχή είναι γεμάτη από πολυκατοικίες που στην πλειοψηφία τους υψώθηκαν τη δεκαετία του '60, στο πλαίσιο της «αντιπαροχής», αντικαθιστώντας τα παλιά μεγάλα σπίτια του 19ου αιώνα και του μεσοπολέμου. Η εγκατάλειψη των Κάτω Πατησίων από μεγάλο μέρος των μικροαστών την περασμένη δεκαετία αύξησε κατακόρυφα την προσφορά και έριξε τις τιμές.

Ο Νίκος Λεωτσαράκος, πολιτικός μηχανικός και μεσίτης στην περιοχή μου είπε πως, σε σχέση με το 2000, οι τιμές πώλησης διαμερισμάτων έχουν πέσει κατά περίπου 60% στις παλιές πολυκατοικίες και 40% στις νεόδμητες, πολλές από τις οποίες ρημάζουν άδειες εδώ και μία δεκαετία. Έτσι τώρα μπορεί κάποιος να αγοράσει ένα παλιό διαμέρισμα στα Κάτω Πατήσια με περίπου 300 ευρώ το τετραγωνικό, και ένα καινούριο με 900 ευρώ. Πάρα πολύ φθηνά δηλαδή σε σχέση με άλλες περιοχές.

Παρά τις πολύ χαμηλές τιμές, η ζήτηση δεν έχει αυξηθεί καθώς όσοι έχουν χρήματα δεν προτιμούν την περιοχή για ιδιοκατοίκηση αλλά ούτε και για εκμετάλλευση. Σε πολλές πολυκατοικίες, τα μισά και πλέον διαμερίσματα παραμένουν άδεια, χωρίς μάλιστα οι είσοδοι να είναι γεμάτες από ενοικιαστήρια – πωλητήρια.

Λίγοι άνθρωποι ξέρουν τα Κάτω Πατήσια όσο ο Βασίλης Μπακογιάννης. Μένει στην περιοχή από το 1958, σχεδόν όλη του τη ζωή και από νεαρός συμμετέχει στα κοινά. Μάλιστα από το 2010 είναι ενεργό μέλος της συλλογικότητας «Πλατεία Καλλιγά». Πρόκειται για μια ομάδα κατοίκων όλων των ηλικιών, Ελλήνων και μεταναστών, η οποία διοργανώνει δράσεις που «προάγουν την κοινωνική συνοχή, την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, τον πολιτισμό, την ασφάλεια και την οικονομική ανάκαμψη της περιοχής», όπως γράφουν στο site τους.

Τον συνάντησα στο κατάστημα που έχει με τη σύζυγό του στην περιοχή και παράλληλα με την κουβέντα, μου έδειχνε κομμάτια του αρχείου που διατηρεί εδώ και δεκαετίες. «Τα Κάτω Πατήσια είναι κοντά στο κέντρο, με καλή κάλυψη από τις αστικές συγκοινωνίες αλλά ταυτόχρονα έχουν πολυκατοικίες με πολλά υπόγεια διαμερίσματα. Για τους λόγους αυτούς «προσφέρονταν» για την εγκατάσταση φτωχών μεταναστών που έψαχναν εργασία και όσο το δυνατόν φθηνή κατοικία», μου λέει.

Όσο για τη συνύπαρξη των ντόπιων κατοίκων με τους μετανάστες, η οποία δεν ήταν πάντα, κι ούτε είναι ακριβώς, αρμονική, ο κ. Μπακογιάννης συνδέει τις δυσκολίες αυτές με τη γενικότερη οικονομική κρίση. «Όσο επιδεινωνόταν η οικονομική κατάσταση των Ελλήνων, όλο και περισσότερο αρκετούς, τους ενοχλούσαν οι μετανάστες», παρατηρεί. «Βρήκαμε "κατώτερους" για να νομίσουμε πως είμαστε "ανώτεροι", χωρίς όμως να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τους εαυτούς μας», λέει.

Η συμπεριφορά κάποιων μεταναστών δεν ήταν πάντα υποδειγματική. Όπως μου λέει, συμβαίνουν περιστατικά που δίνουν τροφή στους ξενόφοβους και κάνουν δυσκολότερο το έργο όσων προωθούν στην περιοχή την αρμονική συνύπαρξη όλων με γνώμονα τον ανθρωπισμό, εντάσσοντας φυσικά τον εαυτό του και την «Πλατεία Καλλιγά» μέσα σε αυτούς. «Τα κρούσματα δημιούργησαν αντιπάθειες κι οι αντιπάθειες κρούσματα».

Πού είναι η οργανωμένη Πολιτεία σε όλο αυτό; Ο κ. Μπακογιάννης υπογραμμίζει την απουσία της κρατικής μέριμνας που όφειλε να λειτουργήσει εξισορροπητικά. «Το πολιτικό σύστημα άφησε το πρόβλημα να λυθεί μεταξύ των ανθρώπων», σημείωσε, για να καταλήξει στη θέση που έχει πάρει προσωπικά ως κάτοικος και έμπορος στα Κάτω Πατήσια: «Καταλαβαίνω το πρόβλημα αλλά πιέζω το κράτος, όχι τον άνθρωπο που μένει στη διπλανή πόρτα από μένα, και μάλιστα χωρίς πολλές φορές να το έχει επιλέξει».

Κάθε Σάββατο είχε λαϊκή. Ένα εξάμηνο στη Μιχαήλ Βόδα, ένα στον παράλληλο, στην Αλκαμένους. Η εικόνα πάντως που αντίκρισα τώρα, ελάχιστα μοιάζει με την παιδική ανάμνηση που είχα απ' όταν η μητέρα μου με έπαιρνε μαζί της για τα ψώνια του σπιτιού. Τουλάχιστον όχι από την Αγίου Μελετίου προς τα Πατήσια.

Πάγκοι με ρούχα και αξεσουάρ, σε ορισμένες περιπτώσεις ολόκληρες κατασκευές που θυμίζουν περισσότερο κλειστό κατάστημα παρά λαϊκή αγορά, έχουν αντικαταστήσει τα μανταρίνια και τα ψάρια. Οι έμποροι πουλούν την πραμάτια τους σχεδόν με το κιλό, προσπαθώντας να δελεάσουν χιλιάδες ανθρώπους που περπατούν δυο και τρεις φορές τη λαϊκή, μήπως και εν τω μεταξύ πέσουν οι τιμές.

Αυτό είναι το νόμιμο κομμάτι. Γιατί υπάρχει και η «παραλαϊκή», επί της Μιχαήλ Βόδα, από το σημείο που τελειώνει η νόμιμη, περίπου στο ύψος της οδού Ρόδου. Μπόγοι ανοίγουν και κλείνουν συνεχώς ανάμεσα στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Μια γυναίκα Ρομά πουλά γυναικεία ρούχα, ένας άντρας ελιές από το χωριό του που έχει βάλει σε κεσεδάκια και μια οικογένεια από το Μπαγκλαντές πατάτες.

Περπατώντας προς τα εκεί, βλέπω από μακριά το φάρο ενός περιπολικού της Δημοτικής Αστυνομίας. Πριν φτάσω κοντά, ακούω τη σειρήνα και το περιπολικό φεύγει. Τότε από τα στενά αρχίζουν να τρέχουν άνθρωποι με μπόγους στην πλάτη και τσάντες στα χέρια. Έτρεχαν για να προλάβουν να «στήσουν» προκειμένου να πουλήσουν ό, τι προλάβουν μέχρι να ξαναγυρίσει η Αστυνομία κι αναγκαστούν να μαζέψουν.

Στη δεύτερη βόλτα που κάνω, λίγο αργότερα, πέφτω πάνω στο αντίστροφο σκηνικό. Οι έμποροι αρχίζουν να μαζεύουν κακήν κακώς και σε ένα περίπου λεπτό βλέπω ένα φορτηγάκι του Δήμου να σταματά και να βγαίνουν από μέσα δύο αστυνομικοί. Ο ένας αρχίζει να τρέχει πίσω από κάποια αυτοκίνητα σκυμμένος για να μη γίνει αντιληπτός και αιφνιδιάζει έναν μετανάστη που κρατά ένα μπόγο. Ο άνθρωπος ταράζεται, ο μπόγος πέφτει στο δρόμο κι ο αστυνομικός του ζητά τα χαρτιά του. Εν τω μεταξύ στο σημείο φτάνει το φορτηγάκι του Δήμου και η πραμάτια του άντρα καταλήγει στην καρότσα.

Ο Κώστας μεγάλωσε στην Ελλάδα και η Μέισι στην Αιθιοπία. Γνωρίστηκαν στην Αθήνα και ως ζευγάρι προσπαθούν από το 2011 να χτίσουν μια επιχείρηση που θα τους εξασφαλίζει ένα εισόδημα και παράλληλα θα προωθεί την ιδέα της φιλίας μεταξύ των διαφορετικών λαών και πολιτισμών. Στην αρχή ήταν ένα κατάστημα με αφρικανικά προϊόντα που αναγκάστηκαν τελικά να κλείσουν και ύστερα, με τη στήριξη του ιδιοκτήτη, το καφέ – μπαρ «Mercato». Μια τέτοια πρωτοβουλία μάλλον μοιάζει με φυσιολογική εξέλιξη, σε μια περιοχή με πολλούς Αφρικανούς μετανάστες. Απ' ότι φαίνεται, κάποιοι από τους γείτονες δεν έχουν την ίδια γνώμη.

«Στο καφέ έρχονται αρκετοί Αφρικανοί αλλά και Έλληνες. Όλοι πίνουν τον καφέ ή το ποτό τους και δεν έχει δοθεί ποτέ η παραμικρή αφορμή», μας είπε ο Κώστας. «Παρόλ' αυτά, όπως έγινε και με το «μάρκετ», κάποιοι στη γειτονιά ενοχλούνται από το χρώμα της επιδερμίδας. Στο παρελθόν μάλιστα, κάποιοι είχαν ζωγραφίσει με σπρέι το σήμα της Χρυσής Αυγής στην είσοδο της διπλανής πολυκατοικίας.

Το ζευγάρι έχει καταγγείλει πολλές φορές, και στα ΜΜΕ, αυθαιρεσίες από την πλευρά της Αστυνομίας και συνεχείς επαναλαμβανόμενους ελέγχους από όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. «Στα 40 μου είδα το ελληνικό κράτος να λειτουργεί για πρώτη φορά. Κι αυτή ήταν εναντίον μου», λέει ο Κώστας αγανακτισμένος.

Η Μέισι που ζει εδώ και 25 χρόνια στην Ελλάδα και βοηθά ως μεταφράστρια την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μου μίλησε για τα δρώμενα που θα μπορούσαν να διοργανωθούν με βάση το καφέ και την πλατεία που βρίσκεται απέναντι. Τα «κολλάει» ωστόσο ο φόβος των γειτόνων. «Έχουμε πολλές ιδέες. Ένα φεστιβάλ αφρικανικής μουσικής ή χορού για παράδειγμα. Να κάνουμε αφρικάνικη κουζίνα, από διάφορες χώρες. Ή ακόμα ρούχα και μαλλιά από την Αφρική. Πού να τα κάνουμε; Εδώ καφέ πίνουν οι άνθρωποι, και μας πολεμάνε», είπε με παράπονο.

Όμως το πρόβλημα εντοπίζεται και πάλι στην Πολιτεία. «Τέτοιες εκδηλώσεις έπρεπε να στηρίζονται από το Δήμο. Θα μπορούσαν να γίνουν με δική μας δουλειά αλλά υπό την αιγίδα του και να το παρουσιάσει ως κίνηση προς την ένταξη των μεταναστών και δρώμενο. Δεν το κάνει όμως, λέει η Μέισι που ωστόσο δε σταματά να χαμογελά και να ελπίζει.

Περισσότερρα από το VICE

Η Ελλάδα Καταδικάστηκε Πρώτη Φορά για Υπόθεση Τrafficking

Οι Έλληνες Είναι «Άρρωστοι» με τα Sneakers

Η Goth Κοινότητα της Αθήνας