Μια Καθηγήτρια Ρητορικής Εξηγεί πώς να Κερδίσεις σε μια Online Διαφωνία

Τι κάνεις, αν δεν αγαπάς τον εαυτό σου; Τσακώνεσαι με έναν άγνωστο στα social media. Όμως, υπάρχουν μερικές φορές που όσο κι αν το θέλεις, δεν μπορείς να αφήσεις κάτι που θεωρείς λάθος χωρίς να το αμφισβητήσεις - και αν μπεις σε αυτό το τριπάκι, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος.

Η Elisabetta Matelli είναι καθηγήτρια κλασικής Ρητορικής στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνο. Μίλησα μαζί της, για να μάθω γιατί τα διαδικτυακά troll είναι τόσο αποτελεσματικά, πώς να αντιμετωπίσεις τη ρητορική μίσους και αν είναι cool, σε περίπτωση που όλα τα άλλα δεν πετύχουν, να πεις σε κάποιον να πάει να γαμηθεί.

VICE: Ως ειδική στη ρητορική, γιατί πιστεύετε ότι οι άνθρωποι συχνά μιλούν με ρητά και γνωμικά;
Elisabetta: Η ιδέα των ρητών και των γνωμικών ανάγεται στους Αρχαίους Έλληνες της Σικελίας. Εκείνη την εποχή, υπήρχε μια αυξανόμενη πίεση να αντικαταστήσει η δημοκρατία τις επικρατούσες μοναρχίες και δικτατορίες. Η διαφορά με το σήμερα, όμως, είναι ότι εκείνα τα ρητά δημιουργήθηκαν για τη διάδοση της σοφίας - ρητά όπως «γνώθι σαυτόν», «γελάει καλύτερα, όποιος γελάει τελευταίος» κ.α. Αυτές οι εκφράσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολλές καταστάσεις και στόχο έχουν να κάνουν πιο ισχυρά τα συμπεράσματά μας, επειδή συνοψίζουν ο,τιδήποτε θέμα μόλις συζητήσαμε. Τα ρητά είχαν στόχο να είναι σχήματα λόγου, που όλοι αναγνώριζαν και είχαν μεγαλύτερη αξία από τον συνηθισμένο λόγο.

Τι άλλαξε;
Σε μεγάλο βαθμό, η σύγχρονη κουλτούρα έχει χαμηλώσει με κάποιο τρόπο το επίπεδο σοφίας, καθώς αρκεί κάποιος διάσημος να πει μια πιασάρικη φράση, για να την επαναλάβουν πολλοί. Το πρόβλημα που έχουμε τώρα είναι με τους ανθρώπους στους οποίους δίνουμε κύρος και αξία. Στο παρελθόν, μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε την αξία κάποιου - παραθέταμε τα λόγια ενός φιλοσόφου ή ενός μεγάλου ποιητή, ξέροντας ότι ήταν κοντά στην αλήθεια. Σήμερα, συχνά δεν αμφισβητούμε αν ορισμένες φράσεις είναι αληθινές. Είμαστε μάρτυρες της πτώσης στην αναγνώριση της κοινωνικής αξίας.

VICE Video: Oh my Gods!

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Τι κάνει ένα ρητό πετυχημένο;
Δεν αρκεί να προέρχεται από κάποιον που θεωρείται αυθεντία, αλλά πρέπει να είναι καθολικό και διαχρονικό.

Ας πούμε ότι δύο ηθοποιοί συζητούν για ένα αμφιλεγόμενο θέμα, όπως η μετανάστευση και ο ένας λέει, «Να κάτσουν σπίτια τους, έρχονται και μας παίρνουν τις δουλειές μας». Ποια θα ήταν μια καλή απάντηση σε κάτι τέτοιο;
Η γενική υπόθεση σε μια διαφωνία είναι ότι και εγώ και εσύ θεωρούμε ότι κατέχουμε μια αλήθεια που στηρίζουμε σε ένα λογικό και συναισθηματικό επίπεδο. Την πιστεύουμε τόσο πολύ, που είμαστε διατεθειμένοι να τσακωθούμε γι' αυτή. Αλλά πρέπει να σκεφτούμε και την πρόθεση: διαφωνούμε για να κερδίσουμε και να δείξουμε στον άλλον ότι είμαστε ανώτεροι ή για να αναζητήσουμε μαζί μια αλήθεια, που είναι υπεράνω της συλλογικής μας κατανόησης; Μια αποτελεσματική πειστική ρητορική προκύπτει όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να λύσουν ειλικρινά μια διαφωνία, διαφορετικά είναι απλώς τσακωμός - κάτι που βλέπουμε υπερβολικά εύκολα στην κοινωνία μας.

Εγώ θα προσπαθούσα να χρησιμοποιήσω μια εμφατική προσέγγιση - έναν τρόπο να καταλάβω καλύτερα τους φόβους του άλλου. Ουσιαστικά, αν θέλω να σε αντικρούσω, δεν αρκεί να πω το αντίθετο. Πρέπει να ψάξω να βρω την κυρίαρχη λογική. Είναι σαν να ψάχνω στην κοινή μας γνώση και να ανακαλύπτω ότι η αλήθεια είναι κάπου στα μισά αυτού που πιστεύεις εσύ και εγώ.

Άρα, πρέπει να ρωτήσω τον άλλον ποιοι φόβοι τον έκαναν να πιστέψει ότι οι μετανάστες θα μας πάρουν τις δουλειές;
Δεν θα μιλούσα ανοιχτά για φόβους, επειδή μπορεί να γινόταν αμυντικός. Θα προσπαθούσα να καταλάβω το κίνητρό του, ρωτώντας γιατί πιστεύει κάτι τέτοιο. Αν εξηγήσει ότι είναι άνεργος και ότι ανησυχεί πως θα χάσει ευκαιρίες εργασίας, τότε αυτό είναι κάτι που πρέπει να το σκεφτείς. Αν δεν λάβεις υπόψη αυτή την εμπειρία, κινδυνεύεις να απλουστεύσεις την πραγματικότητά του και δεν θα μπορέσεις να ενισχύσεις το επιχείρημά σου και να φτάσεις σε μια κοινή λύση.

Τι γίνεται, αν καταλάβω ότι είναι απλός ξενοφοβικός;
Σε αυτήν την περίπτωση, θα παρουσίαζα γεγονότα και στοιχεία, για να λογικέψω τον άλλον. Αλλά και πάλι, θα έπρεπε να καταλάβω τη ρίζα της ξενοφοβίας. Αν είναι μια παράλογη παρόρμηση, θα έπρεπε να φτάσω στην εμπειρία που την πυροδότησε. Αυτήν τη στιγμή γίνεται πολύς λόγος για τους νεοναζί. Όπως με όλες τις ιδεολογίες, ο νεοναζισμός πηγάζει από την κοινωνική ανασφάλεια και κρύβει σημάδια της - οι άνθρωποι ακολουθούν την ιδεολογία, επειδή βρίσκουν κάτι έτοιμο να καταπιούν και νομίζουν ότι θα κερδίσουν ασφάλεια.

Πόσο σημαντική είναι η σωματική εγγύτητα ανάμεσα στους δύο συνομιλητές;
Η επικοινωνία δεν είναι μόνο λεκτική, μπορεί να είναι και μη λεκτική. Γενικά λοιπόν, η έκβαση ενός διαλόγου, όπου δεν χρειάζεται να υπάρχει ένας απόλυτος νικητής, είναι πιο πιθανό να είναι θετική, αν τα λέμε πίνοντας καφέ δίπλα-δίπλα και όχι σε ένα στούντιο τηλεόρασης, όπου η απόσταση είναι σκόπιμα μεγάλη ή στο ίντερνετ, όπου δεν βλέπουμε ο ένας τον άλλον.

Εσείς τι θα κάνατε, αν ο άλλος απλώς δεν ακούει τη λογική ή λέει κάτι τελείως κλισέ, όπως «γιατί δεν τους παίρνεις σπίτι σου;», επαναλαμβάνοντας ένα τρέχον, αλλά αβάσιμο σλόγκαν;
Θα απαντούσα ότι η μεταναστευτική μας πολιτική δεν απαιτεί από εμένα ή από εκείνον να φιλοξενήσουμε κάποιον πρόσφυγα. Είναι ψευδής λογική. Ρωτάει κάτι σε ένα ανύπαρκτο πλαίσιο. Θα του έλεγα ότι είναι τόσο σχετικό, όσο το να ρωτάω εγώ γιατί οι ελέφαντες δεν κολυμπούν στον ωκεανό.

Αν δω ότι ο άλλος είναι κολλημένος και δεν είναι ανοιχτός σε διάλογο, μπορώ να του πω να πάει να γαμηθεί;
Δεν θα έβριζα, επειδή αυτό σε βάζει σε θέση αδυναμίας. Ο σωστός τρόπος να του πεις να πάει να γαμηθεί, είναι να σταματήσεις να μιλάς και να λήξεις τη συζήτηση.

Έχετε κάποια συμβουλή για όσους θέλουν να μελετήσουν την τέχνη της επιχειρηματολογίας;
Πιστεύω ότι η ρητορική θα έπρεπε να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία, επειδή διδάσκει τα βασικά του πώς να ξεχωρίζεις το ψέμα από την αλήθεια. Ο Αριστοτέλης εξήγησε ότι η εμφάνιση της αλήθειας δεν έχει να κάνει απαραίτητα με τον χειρισμό της, αλλά με την προσπάθειά μας να πλησιάσουμε σε μια αλήθεια που δεν ξέρουμε.

Θα πρότεινα να διαβάσουν τη Ρητορική του Αριστοτέλη και το Instituto Oratoria του Κοϊντιλιανού. Οι πρακτικές τους εφαρμογές βρίσκονται πίσω από μερικές από τις πιο αποτελεσματικές αγορεύσεις στην ιστορία. Πιο πρόσφατο είναι το έργο του Αμερικανού Marshall Rosenberg, που εξηγεί ότι οι λέξεις μπορούν να είναι παράθυρα ή τοίχοι, ανάλογα με τη χρήση τους. Από αυτό μπορούμε να συνάγουμε την εμφατική προσέγγιση, που έχει να κάνει με το να είσαι ανοιχτός απέναντι στον άλλον και όχι να κάνεις κατάχρηση εξουσίας.

Δεν είμαστε κατάλληλα εκπαιδευμένοι σ’ αυτό στην τρέχουσα πολιτισμική μας γλώσσα που θέλει, δόλια, να κάνει κάτι να εμφανίζεται υπέροχο, ενώ δεν είναι όπως φαίνεται. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει χαλάσει από εξαιρετικά κακά παραδείγματα «εμπορικής επικοινωνίας», με την ευρύτερη έννοια. Αν μειώσουμε τη συζήτηση των υπαρξιακά σημαντικών ζητημάτων στο επίπεδο των διαφημίσεων, παγιδευόμαστε σε μια μικρή διάσταση και δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη περιπλοκότητα του παρόντος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο VICE IT.

Περισσότερα από το VICE

Τα Όνειρα Μπορούν να μας Βοηθήσουν να Αντιμετωπίσουμε τη Θλίψη και τον Χωρισμό

Υπάρχει Ένας Όρος για το Μίσος Απέναντι στους Vegan και Λέγεται «Vegaphobia»

Τα Χρονικά Περιθώρια για να Αντιστρέψουμε την Κλιματική Αλλαγή Έχουν Σχεδόν Παρέλθει