«Η Μαφία και Σκοτώνει και Επενδύει» - Ο Ιταλός Δημοσιογράφος που Κάλυψε τον Πόλεμο Κατά της Μαφίας

Στα τέλη Μαΐου, μετά την πέμπτη μαφιόζικη δολοφονία σε διάστημα 50 ημερών, ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης εξέδωσε μια μεγάλη γραπτή ανακοίνωση. Ανέφερε ότι η Ελλάδα δεν έγινε ξαφνικά χώρα με μειωμένη ασφάλεια για τους πολίτες και ότι το κράτος είναι σε πόλεμο με το οργανωμένο έγκλημα. Υπήρχε ένα ιδιαίτερο απόσπασμα στην ανακοίνωση: «Το οργανωμένο έγκλημα δεν έχει ιδεολογικές αναφορές, αλλά έχει πολύ χρήμα και έχει αρχίσει εδώ και καιρό να το νομιμοποιεί σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Εάν έτσι εισέλθει στους θεσμούς, θα έχουμε ζήτημα κανονικής μαφίας». Ήταν η πρώτη φορά που αρμόδιος υπουργός μιλούσε τόσο ανοιχτά για τον κίνδυνο διάβρωσης των θεσμών.

Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, ο Χρυσοχοΐδης είχε καταθέσει στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου μια αστυνομική έκθεση 100 σελίδων, στην οποία καταγράφονται πρόσωπα και χτυπήματα της Greek mafia. Στόχος του υπουργείου είναι να τεθούν στο ίδιο κάδρο οι εγκληματικές ενέργειες των τελευταίων ετών κι επίσης να οριστεί ειδικός εισαγγελέας που θα επιβλέπει τις υπηρεσίες δίωξης του οργανωμένου εγκλήματος. Η «Καθημερινή» περιέγραψε την πρωτοβουλία Χρυσοχοΐδη ως την κήρυξη της ελληνικής εκδοχής μιας επιχείρησης «Καθαρά Χέρια», όπως έμεινε στην ιστορία η ιταλική επιχείρηση των ιταλικών Αρχών (“Mani Pulite”) κατά της μαφίας, τη δεκαετία του ‘90. Επιπλέον, ο Έλληνας υπουργός σχεδιάζει να επισκεφθεί τη Ρώμη για συζητήσεις με τους επικεφαλής των anti-mafia υπηρεσιών.

Το VICE μίλησε με τον Leo Sisti, Ιταλό ερευνητή δημοσιογράφο του L’ Espresso και μέλος του ICIJ, της διεθνούς ομάδας δημοσιογράφων, μεταξύ άλλων, πίσω από την υπόθεση των Panama Papers. Ο Sisti είχε καλύψει από την πρώτη γραμμή στα ιταλικά 90s την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια». Υπάρχουν ομοιότητες με τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα; Κι επίσης, τι πρέπει να διδαχθούν οι ελληνικές Αρχές από το ιταλικό παράδειγμα;

VICE: Θεωρείτε την έκφραση «ελληνική επιχείρηση Καθαρά Χέρια» μαξιμαλισμό ή υπερβολή των ΜΜΕ;
Leo Sisti: H «επιχείρηση Καθαρά Χέρια» στην Ιταλία ξεκίνησε ως μια τεράστια έρευνα με στόχο την καταπολέμηση της διαφθοράς και, εκ του αποτελέσματος, την απομάκρυνση της παλιάς πολιτικής τάξης από την εξουσία, στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Στις 17 Φεβρουαρίου 1992, ο επιχειρηματίας Luca Magni, έχοντας στο τσέπη του σακακιού ένα στιλό με μικροκάμερα, συνάντησε τον Mario Chiesa, στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και διευθυντή τότε του Pio Albergo Trivulzio, ιστορικού κέντρου αποκατάστασης ηλικιωμένων στο Μιλάνο. Ο επιχειρηματίας παρέδωσε χρήματα, που είχαν νωρίτερα προσημειωθεί από έναν νεαρό τότε εισαγγελέα, τον Antonio Di Pietrο. Ο Chiesa δεν έμεινε ευχαριστημένος. «Είναι όλα εδώ;» ρώτησε, ανοίγοντας τον φάκελο που περιείχε μόνο επτά εκατομμύρια λίρες, αντί για 14 εκατ., δηλαδή το 10% της προμήθειας 140 εκατ. που είχε συμφωνηθεί. Λίγα λεπτά αργότερα, αστυνομικοί έκαναν έφοδο στο γραφείο. «Τα χρήματα είναι δικά μου», ισχυρίστηκε ο Chiesa. «Όχι, τα χρήματα είναι δικά μας (σσ: των Ιταλών πολιτών)». Το παραπάνω γεγονός σηματοδότησε την έναρξη της επιχείρησης «Καθαρά Χέρια».

Μεταξύ 1992 και 1994, περισσότεροι από 1.300 πολιτικοί, επιχειρηματίες και μεσάζοντες καταδικάστηκαν για διαφθορά, ενώ μόλις το 5-6% απαλλάχθηκαν εξαιτίας παραγραφών λόγω πέρατος του χρόνου τέλεσης - ή καλύτερα, λόγω της σπατάλης χρόνου στη διαδικασία. Οι παραπάνω αριθμοί αφορούν μόνο την έρευνα στο Μιλάνο, αλλά γρήγορα η έρευνα εξαπλώθηκε από το Τορίνο ως τη Νάπολη και αλλού. Μια καινούρια έννοια επινοήθηκε: “Tangentopolis” (από το ιταλικό tangente-δωροδοκία). Οι ιταλικές εταιρείες δεν ήταν πλέον σε θέση να αποκρύψουν βρώμικα χρήματα σε φορολογικούς παραδείσους. Τα χρήματα δεν ήταν πλέον διαθέσιμα.

Σχετικά με την ερώτησή σας, η έκφραση «ελληνική επιχείρηση Καθαρά Χέρια», έστω δανεισμένη από την ιταλική της έννοια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί, όχι ως υπερβολή των ΜΜΕ, αλλά ως ένα εργαλείο για την εξάρθρωση εγκληματικών πράξεων, από τη διαφθορά ως το οργανωμένο έγκλημα. Ωστόσο, για να έχει επιτυχία χρειάζεται μία υπερταξική συστράτευση από όλο το φάσμα της κοινωνίας: από τις Αρχές ως τους πολιτικούς, από τη μεσαία ως την εργατική τάξη, από τους διανοούμενους ως τα συνδικάτα. Στην Ιταλία διαφάνηκε ένα φως στην άκρη του τούνελ μόλις στα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Όμως, ήταν μόνο μία ελπίδα. Σύντομα, η επιχειρηματική κοινότητα αποφάσισε να επιστρέψει στις παλιές συνήθειες. Σήμερα, η διαφθορά είναι ένα μόνιμο πρόβλημα για τις διωκτικές Αρχές.

Καλύψατε την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια» καθ’ όλη τη δεκαετία του ΄90. Ποιες είναι οι βασικές διαφορές με τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα, σε ό,τι αφορά το οργανωμένο έγκλημα και τη διαφθορά;
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ξέσπασε η επιχείρηση «Καθαρά Χέρια», οι πολίτες είχαν βαρεθεί με τους πολιτικούς που ήταν εθισμένοι στο μοίρασμα των «λαφύρων» από μπίζνες, δωροδοκίες και εξουσία. Τα κρατικά αποθέματα είχαν λεηλατηθεί και το 1992 το ιταλικό δημόσιο χρέος είχε εκτοξευθεί στο 118%, ταυτόχρονα με υπέρογκα δημοσιονομικά ελλείματα. Εκείνη την περίοδο, μία νέα τραγωδία βύθισε την Ιταλία στο σκοτάδι. Οι Giovanni Falcone και Paolo Borsellino, δύο Σικελοί δικαστές, αληθινοί σταυροφόροι κατά της μαφίας, δολοφονήθηκαν σε βομβιστικές επιθέσεις, μαζί με τους σωματοφύλακές τους.

Αποδυναμωμένη από τη διαφθορά και τη μαφία, η Ιταλική δημοκρατία βρισκόταν σε κίνδυνο. Το αφεντικό της Cosa Nostra, ο Totò Riina, ο οποίος αργότερα καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη ως εγκέφαλος για το αιματοκύλισμα, καυχιόταν γιατί είχε αναγκάσει το κράτος να έρθει σε συμφωνία με τη μαφία. Είπε: «Το κράτος πηγαίνει μπροστά. Για να έχουμε ειρήνη, πρέπει να κάνουμε πόλεμο». Μετά από αυτό, ο Riina έστειλε τα «αιτήματά» του (τα αποκαλούμενα “papello”) σε έναν Σικελό πολιτικό με ισχυρές διασυνδέσεις, πρώην δήμαρχο του Παλέρμο, ο οποίος αργότερα καταδικάστηκε για συνεργασία με τη μαφία. Ήταν μία λίστα με νομικά μέτρα για την ευμενέστερη ποινική μεταχείριση των μαφιόζων, όπως η κατάργηση της «σκληρής φυλακής» για αυτούς και η παύση των ευεργετημάτων για μαφιόζους που γίνονταν πληροφοριοδότες της Αστυνομίας. Έναν χρόνο αργότερα, η βία της μαφίας κλιμακώθηκε με τέσσερις ασυνήθιστες βομβιστικές επιθέσεις εναντίον γκαλερί τέχνης και εκκλησιών, με δέκα νεκρούς και περισσότερους από 15 τραυματίες.

Μία ακόμη απειλή για τη δημοκρατία ήταν ένα περιστατικό που συνέβη στον τότε πρωθυπουργό Carlo Azeglio Ciampi. Εκείνες τις δραματικές ώρες συνειδητοποίησε ότι ένα γενικό μπλακάουτ στις τηλεπικοινωνίες του Palazzo Chigi, έδρα της ιταλικής κυβέρνησης, είχε μπλοκάρει τα σταθερά τηλέφωνα. Τρία χρόνια μετά, το 1996, ο Ciampi έγραψε σε ένα βιβλίο ότι φοβόταν ένα πραξικόπημα. Είναι γεγονός ότι οι υποκινητές των τραγικών πολιτικών καταστάσεων δεν εντοπίστηκαν ποτέ. Ο αδερφός του Borsellino αγωνίστηκε σταθερά για να φτάσει στην αλήθεια.

VICE Video: Η Hip-Hop Κουλτούρα

Ποιες δομές των διωκτικών Αρχών είχαν δημιουργηθεί τότε;
Ο δικαστής Falcone, το 1991, προσπάθησε να φτιάξει ένα ειδικό σώμα δίωξης της μαφίας, την Direzione Nazionale Antimafia e Terrorismo (DNA). Ήλπιζε ότι θα γινόταν ο πρώτος γενικός εισαγγελέας που θα διηύθυνε την παραπάνω υπηρεσία, αλλά ηττήθηκε και έφυγε από το Παλέρμο, όταν αποδέχτηκε μια πρόταση από τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε. Η DNA είναι η κεντρική υπηρεσία για τη συνεργασία όλων των ερευνών κατά του οργανωμένου εγκλήματος, που διεξάγουν τα γραφεία των εισαγγελέων σε 26 Εφετεία σε όλη την Ιταλία. Στην Ελλάδα υπάρχει η Υποδιεύθυνση Πληροφοριών της Αστυνομίας, που επιδιώκει αντίστοιχη δράση.

Ακολουθώντας το παράδειγμα των ιταλικών Αρχών, πώς θα μπορούσε η Ελληνική Αστυνομία και οι δικαστικές Αρχές να προσεγγίσουν το πρόβλημα;
Στην Ιταλία τα γραφεία των εισαγγελέων που ερευνούν το οργανωμένο έγκλημα ανταλλάσσουν δεδομένα και πληροφορίες. Οι Έλληνες εισαγγελείς μπορούν να ακολουθήσουν την ίδια στρατηγική.

Επομένως, θεωρείτε την ενοποίηση όλων των υποθέσεων σε έναν φάκελο, ως μία σωστή κίνηση;
Όχι, επειδή η συνεργασία είναι μόνο ένα πράγμα. Αντί γι’ αυτό, η ενοποίηση σε έναν φάκελο θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο τεράστιας δύναμης στα χέρια ενός, σε μια κατάσταση, θεωρητικά, εκτός ελέγχου. Το ιταλικό μοντέλο της υπηρεσίας DNA είναι πολύ καλύτερο.

Υπάρχει η γνωστή φράση «ακολούθα το χρήμα-follow the money». Τι σημαίνει αυτό πρακτικά όταν διώκεις το οργανωμένο έγκλημα;
Στην Ιταλία ο δικαστής Falcone ήταν ο εμπνευστής του κανόνα «ακολούθα το χρήμα». Το μοντέλο εργασίας του σε θέματα μαφίας αντιγράφηκε από το FBI στις ΗΠΑ, όπου βρέθηκε πολλές φορές αναπτύσσοντας πολύτιμες διασυνδέσεις και πετυχαίνοντας σημαντικά αποτελέσματα σε θέματα συνεργασίας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν ο Louis Freeh ήταν ομοσπονδιακός εισαγγελέας στη Νέα Υόρκη, συνατήθηκε πολλές φορές με τον Falcone, ερευνώντας μια πολύ γνωστή υπόθεση, το “Pizza connection”, με την εμπλοκή της οικογένειας Bonanno και άλλων. Αργότερα, το 1993, ο Freeh έγινε διευθυντής του FBI. Θέλησε να τιμήσει τον Falcone και είπε ότι στο προαύλιο της Ακαδημίας του FBI θα έπρεπε να αναγερθεί ένας ανδριάντας του.

«Ακολούθα το χρήμα» σημαίνει ότι ένας εισαγγελέας πρέπει να ερευνήσει όλες τις πτυχές μιας ιστορίας, από την οποία μπορεί να προκύψουν ύποπτοι με βάση την προέλευση του πλούτου τους, κρυμμένου και διάσπαρτου σε εκατοντάδες οφσόρ εταιρείες με έδρα φορολογικούς παραδείσους. Οι Ιταλοί εισαγγελείς έστειλαν αιτήματα δικαστικής συνδρομής στις ξένες Αρχές. Με άλλα λόγια, ζήτησαν έγγραφα και πληροφορίες που συνήθως τηρούν οι τράπεζες. Με τη σειρά τους, οι ξένες Αρχές δικαιούνται να ζητήσουν δεδομένα από τράπεζες, μεσάζοντες και δικηγορικά γραφεία. Στο παρελθόν, ειδικά στη σχέση μεταξύ Ιταλίας και Ελβετίας, ήταν δύσκολο και περίπλοκο να πειστούν οι ελβετικές Αρχές να διαθέσουν τέτοια έγγραφα. Συχνά, ήταν χάσιμο χρόνο. Έτσι, οι ύποπτοι τη γλίτωναν. Αλλά σήμερα τα πράγματα αλλάζουν. Εξαιτίας της συμφωνίας OECD (Tax Information Exchange Agreements, TIEA), είναι εφικτό ένα κράτος να ξεκινήσει τη συνεργασία και την παροχή εγγράφων.

Κάποιοι λένε ότι «η μαφία δεν σκοτώνει, αλλά επενδύει». Συμφωνείτε; Και αν ναι, πόσο ολισθηρό είναι αυτό και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Η άποψή μου είναι ότι μαφία και σκοτώνει και επενδύει. Εξαρτάται από το αν η διάρθωσή της είναι κάθετη ή σε σχήμα πυραμίδας. Η σικελική μαφία, ειδικά σε ορισμένες πόλεις όπως το Παλέρμο, είναι οργανωμένη με βάση τα “mandamenti”, δηλαδή τις περιοχές ελέγχου, που είναι φτιαγμένες από οικογένειες, ο αρχηγός των οποίων είναι μέλος της επιτροπής της συγκεκριμένης επαρχίας. Η επιτροπή οργανώνει τις συναντήσεις της Cosa Nostra για τις «οδηγίες δράσης», δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθούν οι εκβιασμοί ή οι δολοφονίες. Επίσης, πώς και πού πρέπει να επενδυθούν τα κέρδη από το εμπόριο ναρκωτικών – ο κλάδος των κατασκευών ήταν πάντα το προτιμώμενο πεδίο της Cosa Nostra, μαζί με τα ξενοδοχεία.

Φυσικά, οι άνθρωποι που ζουν στο Παλέρμο και άλλες πόλεις της Σικελίας είναι πεπεισμένοι ότι «η μαφία δεν σκοτώνει, αλλά επενδύει». Τις δεκαετίες του ‘80 και ‘90, ακριβά ρούχα των μεγαλύτερων φιρμών, από τον Armani ως τον Versace, παρουσιάζονταν σε πολυτελή καταστήματα που ελέγχονταν από τη μαφία. Για παράδειγμα, ο Leoluca Bagarella, κουνιάδος του Riina’s, συνήθιζε να φορά Armani και Versace. Σε συζητήσεις στη φυλακή, γυναίκες μαφιόζων επεδείκνυαν τσάντες, χρυσά δαχτυλίδια, βραχιόλια και περιδέραια αγορασμένα από καταστήματα Bulgari, Cartier ή Louis Vuitton. Ένας από τους τρόπους που ακολούθησαν οι εισαγγελείς και οι δικαστές, ώστε να βάλουν ένα τέρμα σε αυτό το σύστημα –που ισχύει ως σήμερα -ήταν η κατάσχεση των περιουσιών της μαφίας. Αλλά είναι σαν να ψάχνεις βελόνα στα άχυρα. Σε κάθε περίπτωση, οι δικαστές πέτυχαν μια πρόοδο, κατάσχοντας σπίτια και βίλες που ανήκαν στη μαφία και τα οποία ήταν μέρη κοινωνικών εκδηλώσεων.

Ποια είναι η κόκκινη γραμμή μετά την οποία μια ιστορία παύει να είναι κοινή υπόθεση εγκλήματος, αλλά γίνεται βαθύ κοινωνικό πρόβλημα που απειλεί τη δημοκρατία; Πότε αντιλαμβάνεσαι ότι οι θεσμοί έχουν διαβρωθεί;
Όπως είπα και παραπάνω, η Ιταλία βρέθηκε πολλές φορές κοντά στο να περάσει αυτήν την κόκκινη γραμμή. Αλλά στο τέλος το κράτος κέρδισε, έστω και αν ορισμένα μυστήρια συνεχίζουν να περιβάλουν τις δολοφονίες των Falcone και Borsellino σε πολιτικό επίπεδο, τα οποία δεν έχουν αποδειχθεί ως σήμερα.

Εντέλει, τι μπορεί να διδαχθεί η Ελλάδα από το ιταλικό παράδειγμα;
Στην Ιταλία, το πιο σημαντικό ήταν -και ακόμα είναι- η εφαρμογή του “pentiti”, δηλαδή οι άνθρωποι που έγιναν πληροφοριοδότες με αντάλλαγμα ήπιες καταδικαστικές αποφάσεις, είτε σε υποθέσεις διαφθοράς είτε σε υποθέσεις οργανωμένου εγκλήματος.

Ακολουθήστε τον Κώστα Κουκουμάκα στο Twitter.

Περισσότερα από το VICE

Ο «Γρίφος» του Ισπανικού Skunk στην Ηγουμενίτσα

Η Marseaux θα Ήθελε να Δει Περισσότερους Συνομήλικούς της να Ψηφίζουν

Την Τελευταία Φορά που Μπλόκαρε η Διώρυγα του Σουέζ, Σχηματίστηκε μια Ουτοπική Κοινότητα στη Θάλασσα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.