Δέκα Πράγματα που Μάλλον Δεν Γνωρίζεις για το Σύμπαν και την Αστροφυσική

«Ζούμε πιάνω σε μία μπλε μπίλια που αιωρείται στο κενό, ανάμεσα σε δορυφόρους, μαύρες τρύπες, πλανήτες, μετεωρίτες και τρισεκατομμύρια γαλαξίες. Και οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ελάχιστα για όσα μας περιβάλλουν. Ίσως γιατί το σύμπαν μοιάζει εξαιρετικά πολύπλοκο».

Η Δρ Ελένη Βαρδουλάκη, αστροφυσικός, δημιουργός περιεχομένου και επικοινωνιολόγος της επιστήμης, εδώ και αρκετά χρόνια, έχει βάλει στόχο να κάνει την επιστημονική γνώση ελκυστική και προσβάσιμη σε όλους. Με πολύ χιούμορ κι ένα συγγραφικό λόγο απλό και κατανοητό, στο νέο της βιβλίο «Το Σύμπαν στο Τσεπάκι σου» παίρνει τον αναγνώστη από το χέρι σε ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο.

Την απόφαση να γράψει αυτό το βιβλίο εκλαϊκευμένης αστροφυσικής την πήρε λίγο ανορθόδοξα. «Δεν ξύπνησα μια μέρα και είπα “θα γράψω ένα βιβλίο’’ - αν και ο πατέρας μου, 20 χρόνια τώρα, μου έλεγε να το κάνω. Η όλη φάση άρχισε με την εκλαΐκευση, με άρθρα για το ευρύ κοινό και βίντεο στο YouTube που εξηγούν με απλά λόγια ανακαλύψεις στην αστροφυσική. Κάποια στιγμή αποφάσισα να τα συγκεντρώσω όλα μαζί, για να αναδείξω την προσφορά της αστροφυσικής στην καθημερινή ζωή».

Η Ελένη Βαρδουλάκη έχει εργαστεί ως ερευνήτρια σε πολλές χώρες του κόσμου, ανάμεσά τους η Αγγλία και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αυτήν τη στιγμή συνεχίζει το ερευνητικό της έργο στο γερμανικό ινστιτούτο TLS Tautenburg, ένα αστεροσκοπείο μέσα στο δάσος, στην περιοχή της Θουριγγίας.

Η ίδια πιστεύει βαθιά ότι η αστροφυσική δεν είναι μόνο μια επιστήμη για λίγους, αλλά αντίθετα επιστρέφει πάρα πολλά στην κοινωνία μας και μας ταξιδεύει σε κόσμους μαγικούς. «Η αστροφυσική είναι μια επιστήμη συναρπαστική, χρήσιμη και βαθιά υπαρξιακή, που δίνει απαντήσεις για το παρελθόν και λύσεις για το παρόν».

Με αφορμή τις 28 αυτοτελείς ιστορίες του βιβλίου, ζητήσαμε από την Ελένη Βαρδουλάκη να μας «συστήσει» το σύμπαν και να μας «ξεναγήσει» μέσα σ’ αυτό. «Ελάτε λοιπόν να σας πω μερικά πράγματα που μάλλον δεν γνωρίζατε για το σύμπαν και την αστροφυσική».

Ο πλανήτης Άρης κάποτε είχε ατμόσφαιρα και νερό στην επιφάνειά του. Ήταν μια άλλη Γη, όπως μας λένε οι μελέτες μας. Αλλά έχασε την ατμόσφαιρά του, η οποία διέφυγε στο διάστημα και το νερό το ρούφηξε η πορώδης επιφάνειά του. Το νερό στον Άρη πλέον είναι παγωμένο κάτω από την επιφάνειά του και μας παίζει κρυφτούλι. Η δε ατμόσφαιρά του είναι πολύ λεπτή και δεν είναι κατάλληλη για να ζει ο άνθρωπος.

Για να μπορέσουμε λοιπόν να εποικίσουμε τον Άρη, να τον κάνουμε μια δεύτερη Γη, πρέπει να μετατρέψουμε την τωρινή ατμόσφαιρα σε κάτι που μπορούμε να αναπνεύσουμε. Δυστυχώς κάτι τέτοιο μπορεί να πάρει και χιλιάδες χρόνια και δεν λύνει όλα μας τα προβλήματα. Βλέπετε, ο Άρης δεν έχει την ίδια βαρύτητα με τη Γη.

Στον Άρη η ζυγαριά μάς δείχνει πιο ελαφρείς, αλλά το πώς επηρεάζει αυτό τα οστά και τους μύες μας δεν το ξέρουμε ακόμα. Οπότε έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για την εποίκιση του Άρη. Το ξέρουμε και γι’ αυτό πάμε πρώτα στη Σελήνη να αποκτήσουμε την τεχνογνωσία του πώς να ζήσουμε σε συνθήκες εκτός Γης και πώς να αυτοσυντηρηθούμε.

Το wifi δημιουργήθηκε από αστροφυσικούς στην Αυστραλία. Ω ναι! Επειδή αυτοί οι αστροφυσικοί ήθελαν να μεταφέρουν τα δεδομένα τους ασύρματα από τον ένα υπολογιστή στον άλλο, σήμερα έχουμε wifi παντού. Και δεν μπορούμε να διανοηθούμε την καθημερινότητα μας χωρίς αυτό. Αλλά δεν είναι μόνο το wifi.

Οι εφαρμογές της έρευνας στην αστροφυσική είναι πολλές και πολύ σημαντικές. Χάρη στην αστροφυσική δημιουργήθηκαν και οι κεραμικές κουζίνες, έχουμε μικρές κάμερες στα κινητά να βγάζουμε σέλφι, έχουμε το δίκτυο GPS και δεν χάνουμε τον δρόμο μας, έχουμε τη μαγνητική τομογραφία να σώζει ζωές και άλλα πολλά.

Η ατμόσφαιρα της Γης είναι μια διαστημική ασπίδα. Μας προστατεύει από πάρα πολλά: κοσμική ακτινοβολία, μετεωρίτες και μετεωρόλιθους, καθώς και από τις ακραίες μεταβολές στη θερμοκρασία από μέρα σε νύχτα. Αυτή η ασπίδα προστατεύει τη ζωή πάνω στη Γη. Ενώ ο Άρης βρίσκεται σε μια περιοχή του ηλιακού συστήματος που ευνοεί τη ζωή, γνωστή ως ζώνη βιωσιμότητας, οι τωρινές συνθήκες του δε την ευνοούν. Για παράδειγμα, στον Άρη η θερμοκρασία τη νύχτα είναι -128 βαθμοί Κελσίου και τη μέρα 27 βαθμοί Κελσίου. Αυτές οι μεταβολές θερμοκρασίας μέσα σε μια μόνο μέρα είναι ακραίες για τη διατήρηση της ζωής όπως την ξέρουμε.

Το ηλιακό μας σύστημα έχει ηλικία 4,5 δισεκατομμύρια έτη. Ο Ήλιος μας κάνει μια περιστροφή γύρω από τον Γαλαξία κάθε 230 εκατομμύρια χρόνια. Για να καταλάβετε, ένας μέσος άνθρωπος στη Γη ζει περίπου 80 χρόνια. Οπότε, δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει τον γύρο του γαλαξία όσο είναι πάνω στη Γη.

Τα αστέρια, όπως ο Ήλιος μας, είναι πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας. Είναι τεράστιες μάζες υδρογόνου που καίνε το υδρογόνο σε ήλιο και απελευθερώνουν την ενέργεια αυτή στο περιβάλλον τους. Αυτή είναι η ενέργεια που θερμαίνει και τη Γη μας.

Έχουμε παρατηρήσει περισσότερους από 4.000 εξωπλανήτες, πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Το ηλιακό μας σύστημα έχει οκτώ πλανήτες. Με τα τηλεσκόπια μας προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τι είδους πλανήτες και αστρικά συστήματα υπάρχουν εκτός του δικού μας μέσα στον Γαλαξία μας, και ίσως σύντομα να βρούμε μια άλλη Γη.

Οι Γαλαξίες, σαν τον δικό μας, αποτελούνται από δισεκατομμύρια αστέρια. Αστέρια σαν τον Ήλιο μας και πιο μικρά και πιο μεγάλα, καθώς και από αέριο και σκόνη και σκοτεινή ύλη, μια μορφή ύλης που δε βλέπουμε αλλά ξέρουμε ότι υπάρχει γιατί επηρεάζει την ορατή ύλη.

Με τα τηλεσκόπιά μας -όλα τα τηλεσκόπια, σε Γη και διάστημα- βλέπουμε μόνο το 5% των συστατικών του σύμπαντος. Για να φτιάξουμε ένα σύμπαν θέλουμε 5% ορατή ύλη, ό,τι βλέπουμε και μας περιβάλλει, 27% σκοτεινή ύλη και 68% σκοτεινή ενέργεια. Η σκοτεινή ύλη είναι ο αόρατος σκελετός του σύμπαντος, εκεί που θα κτιστούν όλες οι κοσμικές δομές. Με τον ίδιο τρόπο που το σώμα μας είναι δομημένο πάνω στον σκελετό μας.

Η σκοτεινή ενέργεια είναι ο μεγάλος άγνωστος, αλλά ξέρουμε ότι υπάρχει γιατί κάνει το σύμπαν να διαστέλλεται γρήγορα. Φανταστείτε την σαν τον οδηγό του σύμπαντος που βιάζεται και πατάει το γκάζι να πάει πιο γρήγορα.

Το σύμπαν δημιουργήθηκε από μια Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) πριν 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Από εκείνη τη στιγμή της δημιουργίας του το σύμπαν μας διαστέλλεται και τα τωρινά μας δεδομένα μας λένε ότι θα συνεχίσει να διαστέλλεται. Αν το σύμπαν διαρκούσε ένα χρόνο, με την πρώτη Ιανουαρίου να είναι η Μεγάλη Έκρηξη, τότε η ανθρωπότητα είναι ζωντανή μόνο τα τελευταία 0,23 δευτερόλεπτα της τελευταίας μέρας του χρόνου, της 31ης Δεκεμβρίου.

Οι μαύρες τρύπες είναι τα πιο αινιγματικά αντικείμενα στο σύμπαν. Και πιστεύουμε ότι κάθε γαλαξίας έχει τη μαύρη του τρύπα. Οι μαύρες τρύπες έχουν τεράστια μάζα και ρουφάνε τα πάντα γύρω τους, ακόμα και το ίδιο το φως. Για να βγάλουμε την πρώτη φωτογραφία μιας μαύρης τρύπας έπρεπε να φτιάξουμε ένα εικονικό τηλεσκόπιο στο μέγεθος της Γης.

Αυτό έγινε συνδυάζοντας τις παρατηρήσεις από 8 ραδιοτηλεσκόπια που βρίσκονται σε διάφορες περιοχές στον κόσμο. Έτσι μπορέσαμε να ζουμάρουμε στο κέντρο του γαλαξία Μ87 και να δούμε πως η ύλη γυρνάει γύρω γύρω από τη μαύρη τρύπα πριν χαθεί για πάντα μέσα της. Και αυτή ήταν μόνο η αρχή. Όπως λένε και οι MUSE, ‘‘Βlack holes and Revelations’’.

Ακολουθήστε τη Ντιάννα Βασιλείου στο Instagram

Περισσότερα από το VICE

Εντυπωσιακές Φωτογραφίες της Ελλάδας από Ψηλά

No Fomo Friends: Οι Φίλοι που Βλέπουμε Μία Φορά τον Χρόνο

Οι Σκιαδαρέσες Γουστάρουν το Fun που Πονάει Λίγο στη Ζωή και στη Μουσική

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.