Μαρτυρίες Κλειτοριδεκτομής στο Κέντρο της Αθήνας

Η πρακτική είναι πέρα για πέρα σκληρή, ανεξαρτήτως αν διαβάζεις γι’ αυτήν στη λογοτεχνία, σε επιστημονικές μελέτες ή σε δημοσιεύματα, αν τη βλέπεις στο θέατρο ή τον κινηματογράφο. Το κορίτσι, ακόμα ανήλικο, ακινητοποιείται, συνήθως από γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίες κρατούν τα πόδια της ανοιχτά. Ο ακρωτηριασμός της κλειτορίδας, όπως αναφέρει και η Διεθνής Αμνηστία, μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας σπασμένο γυαλί, καπάκι κονσέρβας, ψαλίδι, ξυραφάκι ή κάποιο άλλου είδους εργαλείο. Στην περίπτωση του αγκτηριασμού, χρησιμοποιούνται αγκάθια ή ράμματα, για να συγκρατήσουν τις πλευρές των μεγάλων χειλών ενωμένες, ενώ τα πόδια του κοριτσιού μπορεί να κρατηθούν δεμένα μέχρι και σαράντα μέρες. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να εφαρμοστεί αντισηπτική πούδρα ή διάφορες αλοιφές που περιέχουν βότανα, γάλα, αυγά, στάχτες ή κοπριά, οι οποίες πιστεύεται ότι βοηθούν στην επούλωση.

Μιλάμε πάντα για τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM – Female Genital Mutilation) ευρέως γνωστό ως κλειτοριδεκτομή, ο οποίος μεταξύ άλλων μπορεί να γίνει και με το Αγκάθι της Ακακίας, κάτι που έδωσε και τον τίτλο της παράστασης που παίζεται αυτήν την περίοδο σε ένα μικρό θέατρο στο κέντρο της Αθήνας και πραγματεύεται το συγκεκριμένο ζήτημα. Ένα ζήτημα που δεν χωρά ερωτηματικά, αν σκεφτεί κανείς ότι αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κοριτσιών και των γυναικών, πραγματοποιείται σε ανήλικες χωρίς τη δυνατότητα αυτοδιάθεσης του σώματός τους κυρίως για θρησκευτικούς ή εθιμοτυπικούς λόγους και προκαλεί σοβαρά προβλήματα σωματικής, αλλά και ψυχικής υγείας.

Πριν από περίπου έναν χρόνο είχε έρθει στο φως της δημοσιότητας η είδηση ότι η πρακτική εφαρμόστηκε και στην Ελλάδα, αλλά ασφαλώς πίσω από τον υποκριτικό ενδιαφέρον για τα γυναικεία δικαιώματα κρυβόταν ο ρατσισμός απέναντι στους πρόσφυγες. Αυτή ήταν και η αφορμή για το θεατρικό, στο οποίο βλέπουμε ιστορίες κοριτσιών βασισμένες σε πραγματικές μαρτυρίες να δραματοποιούνται στη σκηνή. Ο Φίλιππος Ζαρφειάδης που έγραψε το έργο με τους όρους του θεάτρου-ντοκιμαντέρ εξηγεί πώς προσέγγισε το θέμα, για να ανέβει το έργο επί σκηνής.

VICE: Παρακολουθώντας την παράσταση, βλέπουμε ότι δύο νέοι ηθοποιοί αποφασίζουν να ανεβάσουν ένα έργο για την κλειτοριδεκτομή, με αφορμή ένα δημοσίευμα. Εσύ πώς αποφάσισες να καταπιαστείς με το συγκεκριμένο θέμα; Φίλιππος Ζαρφειάδης: Πάντοτε με συγκινούσε το θέμα της βίας -σε οποιαδήποτε μορφή της- που αφήνει το ανεξίτηλο σημάδι της στη ζωή ενός ανθρώπου, είτε στην ψυχή του είτε στο σώμα του. Η πρακτική της κλειτοριδεκτομής είναι μια πράξη βίας, που μάλιστα σημαδεύει τις γυναίκες αυτές τόσο στην ψυχή τους, όσο και στο σώμα τους. Γνώριζα την πρακτική της κλειτοριδεκτομής εδώ και πάρα πολλά χρόνια, μέσα από τα αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα της Waris Dirie, αλλά η απόφαση για να καταπιαστώ με αυτό το θέμα μέσα από το θέατρο πάρθηκε ένα καλοκαίρι, όταν έγιναν πραγματικές καταγγελίες από ΜΚΟ για παράνομη εφαρμογή της πρακτικής σε προσφυγικό καταυλισμό της Αθήνας. Ήμουν πια σίγουρος πως πρέπει να είμαστε όλοι ενήμεροι και να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει.

Οι μαρτυρίες που ακούμε στο έργο είναι αρκετά σκληρές. Πώς έγινε η επιλογή; Κάνατε κάποιες συνεντεύξεις;
Έπεσα με τα μούτρα στην έρευνα όλο αυτό το διάστημα, καθώς έγραφα το έργο. Δεν σου κρύβω, μάλιστα, πως ακόμη και τώρα ανακαλύπτω συνεχώς κείμενα που δεν τα γνώριζα ή που δεν τα είχα διαβάσει. Επειδή η πρακτική της κλειτοριδεκτομής είναι αρκετά μακριά από τη δυτική κουλτούρα, ήξερα ότι έπρεπε να διαβάσω πολύ. Για αυτό ερεύνησα διαφορετικές μεταξύ τους πηγές, που εκτείνονται από πτυχιακές εργασίες του πανεπιστημίου, αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα και στατιστικές έρευνες των Διεθνών Οργανισμών, έως ντοκιμαντέρ, ταινίες και βίντεο από συνέδρια, στα οποία γυναίκες εξομολογούνται την ιστορία τους. Δεν περιορίστηκα, όμως, μόνο στην πρακτική αυτή καθεαυτή: Έπρεπε να ψάξω για την εικόνα του Άλλου και πώς αυτή παρουσιάζεται στην Τέχνη. Ήθελα να αποφύγω με κάθε τρόπο την αναπαραγωγή στερεοτυπικών προτύπων για τους «απολίτιστους» και «βάρβαρους» μουσουλμάνους ή τους πρωτόγονους Αφρικανούς και να αποτρέψω την πρόκληση ενός ναρκισσιστικού οίκτου για τον θεατή. Ένα βράδυ βρέθηκα σε μια παρέα και καθώς τους μιλούσα για το θέμα της παράστασης που ετοίμαζα, με πλησίασε ένας άνδρας και μου είπε πως στον ίδιο είχε γίνει περιτομή και πως επίσης είχε σχέσεις με μια κοπέλα που της είχαν κάνει κλειτοριδεκτομή. Μου είπε πως δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα: Για τον άνδρα είναι θέμα υγείας, ενώ για τη γυναίκα είναι θέμα ομορφιάς. Η τελευταία του φράση νομίζω κρύβει μια μεγάλη αλήθεια για το πώς θέλει η κοινωνία τον άνδρα και πώς τη γυναίκα. Ήταν μια σοκαριστική αλήθεια.

«Τρεις φορές πονάει η αγάπη: μία όταν σε κόβουν, μία όταν παντρεύεσαι και μία όταν γεννάς»: Ποια είναι η ιστορία αυτής της φράσης;
Η φράση αυτή αποτελεί γνωμικό της Σομαλίας για την κλειτοριδεκτομή. Αυτή η φράση με βοήθησε και με ενέπνευσε όχι μόνο στο γράψιμο του έργου, αλλά και στη σκηνοθεσία του. Είναι μια φράση που περικλείει μια μεγάλη αλήθεια για το πώς βιώνουν οι γυναίκες την πρακτική της κλειτοριδεκτομής όχι μόνο κατά τη διάρκεια, αλλά και σε όλες τις φάσεις της ζωής τους. Ο πόνος δεν υπάρχει μόνο κατά τη διάρκεια της επέμβασης -«όταν σε κόβουν»-, αλλά παραμένει πιστός συνοδοιπόρος τους στη συνέχεια. Στην πρώτη νύχτα του γάμου τους -«όταν παντρεύεσαι»- ο άνδρας κόβει ξανά τη γυναίκα, καθώς τις περισσότερες φορές έχει απομείνει μια μικρή ουλή στα γεννητικά όργανά της. Τέλος, κατά τη διάρκεια του τοκετού -«όταν γεννάς»-, η γυναίκα αντιμετωπίζει επιπλοκές εξαιτίας της βλάβης που της έχει προκληθεί, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην μπορεί να γεννηθεί φυσιολογικά το μωρό.

Η Make Up Artist που Εξαφανίζει τον Εαυτό της

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Ερευνώντας για να γράψετε το έργο, τι είναι αυτό που σας έκανε περισσότερη εντύπωση γύρω από το ζήτημα;
Το ότι σε πολλές χώρες, κυρίως της υποσαχάριας Αφρικής, οι γυναίκες είναι αυτές που συνεχίζουν την πρακτική της κλειτοριδεκτομής, ασφαλώς με τη σιωπηλή συγκατάθεση των ανδρών. Συνήθως η γιαγιά, η πεθερά, η μητέρα είναι αυτές που επιμένουν να ακρωτηριάσουν το κορίτσι της οικογένειας με το που γεννηθεί. Παραμένουν εγκλωβισμένες σε απαρχαιωμένες αντιλήψεις, στη συνέχιση μιας παράδοσης που μόνο πόνο μπορεί να φέρει. Αυτές, όμως, δεν το βλέπουν έτσι. Ένα κορίτσι που δεν έχει ακρωτηριαστεί δεν θα μπορέσει να παντρευτεί, θα καταλήξει να γίνει παρίας, μια δακτυλοδεικτούμενη, ένα άτομο που δεν σέβεται τους γονείς του και τις παραδόσεις της φυλής. Ακόμη και να θέλει ένα κορίτσι να πει όχι, πώς να το κάνει; Να στραφεί ενάντια στην ίδια του την οικογένεια; Στην ίδια του τη φυλή; Στην ίδια του την ταυτότητα;

Πέρα από τις μαρτυρίες γυναικών, κάποια στιγμή βλέπουμε επί σκηνής το debate μεταξύ ενός δημοσιογράφου και μιας γυναίκας που είναι υπέρ της κλειτοριδεκτομής. Για ποιον λόγο εντάξατε το συγκεκριμένο απόσπασμα; Πιστεύετε ότι μπορεί το θέμα της κλειτοριδεκτομής να μένει ανοιχτό σε συζήτηση;
Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι επίσης μια πραγματική συνέντευξη, του BBC. Από άποψης θεατρικής φόρμας, στην παράσταση χρησιμοποίησα πολλά εργαλεία του Θεάτρου Ντοκουμέντο, καθώς το θέμα του έργου δεν αποτελεί προϊόν φαντασίας, αλλά μια σκληρή πραγματικότητα του σήμερα. Έτσι, ήθελα να εντάξω συνεντεύξεις, αποσπάσματα εφημερίδων, ραδιοφωνικές ομιλίες. Το συγκεκριμένο απόσπασμα έρχεται σε άμεση σχέση με αυτό που σου έλεγα προηγουμένως. Μια γυναίκα ισχυρίζεται ότι οι ακτιβιστές έχουν δημιουργήσει λανθασμένα μια διαστρεβλωμένη εικόνα γύρω από την πρακτική αυτή. Οι ίδιες οι γυναίκες δεν βιώνουν την κλειτοριδεκτομή ως ακρωτηριασμό, αλλά ως ένα κομμάτι της παράδοσής τους. Στο τέλος, μάλιστα, διερωτάται πώς είναι δυνατό μια κοινωνία να κάνει περιτομή στα αγόρια και να αντιδρά στην «ανάλογη», κατά την άποψή της, περιτομή στα κορίτσια. Είναι μια σκληρή άποψη, αλλά είναι και αυτή μια άποψη, η οποία μάλιστα διατυπώθηκε από μια γυναίκα και μάλιστα δικηγόρο και μάλιστα Αφρικανή. Γιατί να την κρύψω; Ακόμη και εγώ σήμερα δεν έχω καταλήξει σε πολλά πράγματα που συμβαίνουν γύρω από την πρακτική αυτή. Για ένα πράγμα είμαι μόνο βέβαιος, ότι δεν υπάρχουν αναμφίλεκτες απαντήσεις για καμία ερώτηση. Για αυτό κιόλας επιμένω, όταν μιλώ για την παράσταση, να χρησιμοποιώ τον όρο «προσέγγιση». Πολλές φορές αξίζει μόνο και μόνο να θέτεις τα ερωτήματα, ακόμη και όταν ξέρεις ότι δεν υπάρχει σωστή απάντηση. Να σημειώσω ότι η παράσταση στρέφεται εναντίον αυτής της πρακτικής, αλλά σε καμία περίπτωση εναντίον των ανθρώπων αυτών. «Η ίδια γυναίκα που κράταγε σφιχτά τα χέρια της αδελφής μου, όταν την κόβανε, είναι η ίδια γυναίκα που κράταγε σφιχτά τα χέρια της αδελφής μου και ξενυχτούσε στο προσκεφάλι της, όταν ψηνότανε στον πυρετό και χάιδευε απαλά τα μάγουλά της, τα μαλλιά της. Είναι η ίδια γυναίκα»: Πρόσθεσα τη φράση αυτή του έργου, επειδή ήθελα να είμαι ξεκάθαρος. Οι άνθρωποι αυτοί αγαπάνε όσο τίποτα άλλο τις οικογένειές τους και για αυτόν τον λόγο πολλές φορές οι γυναίκες φοβούνται να μιλήσουν ανοιχτά. Να στραφούν ενάντια σε ποιον; Στη μητέρα τους; Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Τι μήνυμα, τελικά, θέλετε να περάσετε στους θεατές μέσα από το συγκεκριμένο έργο; Κανένα μήνυμα! Όσο περίεργο και αν ακούγεται αυτό. Ήθελα μόνο να μιλήσω μέσα από το θέατρο για πράγματα που με στενοχωρούν. Ήθελα να πω ένα μεγάλο «όχι» στην καταπίεση, στην έμφυλη βία και ένα μεγάλο «ναι» στη χαρά της ζωής, στη χαρά του έρωτα. Το μήνυμα του έργου το ξέρει ο κάθε θεατής ξεχωριστά.

Περισσότερες πληροφορίες για το Αγκάθι της Ακακίας, εδώ.

Περισσότερα από το VICE

Ποιο Eίναι το Πρώτο Πράγμα που Σκέφτεσαι Όταν Ακούς τη Λέξη «Σεξ» & «Φεμινισμός»;

Η Βόμβα Μολότοφ σε 135 Σελίδες

Ένας Νιγηριανός Γάμος αλά Ελληνικά στην Πλατεία Αμερικής