Ο «Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων»: Μια Μυστηριώδης Ιστορία Ανακάλυψης στην Ελλάδα

Βρισκόμαστε στο μακρινό 1959 και οι κάτοικοι των Πετραλώνων -όχι της αθηναϊκής συνοικίας, αλλά του χωριού που βρίσκεται περίπου 60 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Θεσσαλονίκης- σκάβουν μία τρύπα στο όρος Κατσίκα, όπως ήταν γνωστό στην περιοχή, με σκοπό να δημιουργήσουν ένα χρήσιμο για τις αγροτικές δουλειές, πηγάδι.

Χωρίς να το γνωρίζουν -περίπου έναν χρόνο αργότερα- το τελευταίο τους χτύπημα στο έδαφος θα άνοιγε μία τρύπα στην κορυφή ενός σπηλαίου -το οποίο είχε καλυφτεί με φυσικό τρόπο μέσα στους αιώνες- και παράλληλα θα ξεκινούσε μια ιδιαίτερη ιστορία γεμάτη μυστήριο, πολιτικές και επιστημονικές διαμάχες.

Με την κατάρρευση της κορυφής ανακαλύφθηκε το λεγόμενο «Σπήλαιο των Πετραλώνων».

Μέσα σε αυτό βρέθηκε ένα κρανίο κολλημένο και καλυμμένο από έναν σταλαγμίτη, περίπου στα 23 εκατοστά πάνω από το έδαφος, ενώ λίγο πιο βαθιά υπήρχε και ο σκελετός του.

Αυτά τα απομεινάρια είναι σήμερα γνωστά ως ο «Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων», ή όπως τον ονόμασαν οι φίλοι μας οι Ευρωπαίοι “Archanthropus europaeus petralonieusis”. Το κρανίο πήγε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια έφυγε για τη Γερμανία.

Εκεί ανέλαβε να το μελετήσει ο Γερμανός καθηγητής ανθρωπολογίας Emil Breitinger. Αυτός, στο 7ο Συνέδριο Ανθρωπολογίας, που πραγματοποιήθηκε το 1964 στη Μόσχα, ανέφερε ότι υπολογίζει την ηλικία του στα 70.000 έτη και παρότι σε παγκόσμιο επίπεδο δεν αποτελεί εύρημα μεγάλης σημασίας, παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι βρέθηκε στην Ελλάδα - η οποία θεωρείτο «νεκρή» περιοχή για την ανθρωπολογία.

Ένας από τους ανθρώπους που εξέτασε επίσης το εύρημα και το σπήλαιο ήταν και ο Έλληνας Ανθρωπολόγος, Άρης Πουλιανός - ο οποίος είχε παρευρεθεί και στο προαναφερθέν συνέδριο. Αυτός είχε μία πολύ διαφορετική άποψη από τον Γερμανό συνάδελφό του. Υποστήριξε πως ο σκελετός έχει ηλικία κοντά στα 750.000 έτη. Οι ισχυρισμοί του τάραξαν τα «νερά» στον επιστημονικό κόσμο.

Αν ίσχυε αυτό, τα απομεινάρια ανθρώπου που έχουν βρεθεί στην Αφρική θα συνέχιζαν να είναι τα παλαιότερα, αφού μετράνε 3,75 εκατομμύρια χρόνια, όμως τα δεδομένα θα άλλαζαν για τον ευρωπαϊκό χώρο.

Ο «Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης», ο οποίος (η γνάθος του δηλαδή), ανακαλύφθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1907 στη Γερμανία, δεν θα αποτελούσε πια τον αρχαιότερο Ευρωπαιοειδή άνθρωπο.

Παράλληλα, θα ξεκινούσε μια νέα συζήτηση σχετικά με το αν ολόκληρο το ανθρώπινο είδος κατάγεται αποκλειστικά από την Αφρική.  

Ο ίδιος ο Πουλιανός δήλωνε, σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times, που κυκλοφόρησε το 1996:

«Η Νοτιοδυτική Ευρώπη θα πρέπει να εισαχθεί στη ζώνη της ανάπτυξης του ανθρώπινου είδους. Η σκέψη μας μέχρι στιγμής είναι επικεντρωμένη στην Αφρική. Προσωπικά, ζητάω απλά να ανοίξουμε λίγο την περιοχή της εξέλιξής του. Πιστεύω στον Πολυκεντρισμό. Είναι δύσκολο πλέον να σκέφτομαι μόνο την Αφρική. Για χρόνια σκεφτόμουν κι εγώ έτσι. Πλέον, βάσει των δεδομένων, αναγκάζομαι να αλλάξω γνώμη. Στην επιστήμη δεν μπορείς να είσαι πεισματάρης».

Κάπου εδώ θα πρέπει να παραθέσουμε και ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, που ίσως και να προκάλεσε την αντιπαράθεση των δύο επιστημόνων. Ο Breitinger ήταν υποστηρικτής του κόμματος των Ναζί και είχε κατηγορηθεί στην πορεία της ζωής του για συσχέτιση της ανθρωπολογίας με την Άρια Φυλή, αλλά και για ψυχικά πειράματα για λογαριασμό των Ναζί. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι έσπευσε να παρουσιάσει την εκδοχή του για να μη χαλάσει το αφήγημα του «Ανθρώπου της Χαϊδελβέργης». Ωστόσο, αυτή είναι απλά μια υπόθεση.

Βέβαια, ο Άρης Πουλιανός βρήκε μεγαλύτερη αντίσταση εντός της Ελλάδας. Όντας ο επικεφαλής της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος και με την άδεια του ΚΑΣ, πραγματοποίησε έρευνες στο σπήλαιο. Παράλληλα, σπατάλησε μέρος της περιουσίας του για να το φωταγωγήσει, να το κάνει επισκέψιμο και να δημιουργήσει ένα μικρό μουσείο.   

Ωστόσο, τα αποτελέσματα που έφερε στην επιφάνεια θορύβησαν τους υπόλοιπους Έλληνες επιστήμονες, οι οποίοι οκτώ χρόνια νωρίτερα είχαν υπολογήσει την ηλικία του σκελετού στα 200.000 χρόνια. Μάλιστα, αμφέβαλαν ότι το σπήλαιο κατοικούνταν και θεωρούσαν ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος βρέθηκε εκεί κατά τύχη.

Τότε, ξεκίνησε μια δικαστική διαμάχη που κράτησε για χρόνια. Το «μενού» περιλάμβανε δηλώσεις σε εφημερίδες, αντικρουόμενες απόψεις και μηνύσεις. Από τη μια πλευρά ο Πουλιανός και από την άλλη, δημοσιογράφοι, γεωλόγοι και καθηγητές πανεπιστημίου.

Το 1983, ο ανθρωπολόγος και οι συνεργάτες του εκδιώχθηκαν με τη βία από το σπήλαιο των Πετραλώνων. Φαίνεται ότι η έρευνά του είχε θορυβήσει και το Υπουργείο Πολιτισμού, που ήθελε την ησυχία του και έτσι αποφάσισε να μην ανανεώσει την άδεια που είχε δώσει στην «Ανθρωπολογική Εταιρεία». Όπως αναφέρεται και σε ένα επεισόδιο του The Conspiracy Club Podcast, ανά διαστήματα, συγκεκριμένες κυβερνήσεις του έδιναν ξανά περιορισμένη πρόσβαση.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι το 1977 η σπουδαία σκηνοθέτιδα Λίλα Κουρκουλάκου -ένα από τα πιο γνωστά της δημιουργήματα ήταν το «Νησί της Σιωπής»- είχε γυρίσει για λογαριασμό της ΥΕΝΕΔ ένα ντοκιμαντέρ για το σπήλαιο, αλλά και τον Πουλιανό. Το φιλμ θα προβαλλόταν στο «3ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Ανθρωπολογίας», όμως σύμφωνα με δημοσιεύματα στο Διαδίκτυο απαγορεύτηκε. «Η ΥΕΝΕΔ Φοβήθηκε τον Αρχάνθρωπο», «Απαράδεκτη η απαγόρευση της ταινίας του Αρχανθρώπου», έγραφαν τα ΜΜΕ της εποχής.  

Η ταινία σχεδόν εξαφανίστηκε και μόλις τα τελευταία χρόνια έχει ανέβει στο YouTube. Δεν μπόρεσα ωστόσο να επιβεβαιώσω αν έπαιξε ποτέ στην τηλεόραση ή σε κάποια άλλη τελετή.

Ο Πουλιανός μπήκε ξανά στο σπήλαιο με την ιδιότητα του ανθρωπολόγου το 1997, όταν κατάφερε και πάλι να πάρει άδεια. Βέβαια, όπως ανέφερε, όντας απογοητευμένος, κάποια ευρήματα είχαν εξαφανιστεί χωρίς να γνωρίζει κανείς πού μπορεί να πήγαν.  

Παρότι βρισκόταν σε μεγάλη ηλικία συμμετείχε ενεργά σε σχετικά συνέδρια, έχοντας πάντα το Υπουργείο Πολιτισμού απέναντί του. Μάλιστα, το 2010 -όταν ήταν 86 ετών- παραβρέθηκε στο «Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Ανθρωπολογίας». Το Υπουργείο Εξωτερικών, σε αντίθεση με το ΥΠΠΟ, απέστειλε και κάποια έγγραφα που είχε ζητήσει.

Έναν χρόνο αργότερα του απαγορεύτηκε ξανά -και για τελευταία φορά- η είσοδος στο σπήλαιο, το οποίο, μαζί με το μουσείο που ίδρυσε, είχαν πλέον περάσει στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού. Όπως αναφέρεται σε δημοσιεύματα, οι έρευνές του θεωρήθηκαν και επίσημα «αιρετικές», ενώ σε κανένα σημείο του μουσείου δεν αναγράφεται το όνομά του, παρότι έβαλε το λιθαράκι του ώστε να δημιουργηθεί.

Το σπήλαιο έπαψε να είναι επισκέψιμο το 2018 λόγω φθοράς, όμως με έργα που ξεκίνησαν την επόμενη χρονιά και σύμφωνα με τη σημερινή Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, θα ανοίξει και πάλι για το κοινό μέσα στο καλοκαίρι του 2023.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι μέσα στα χρόνια έχουν βρεθεί ακόμη πιο αρχαία λείψανα και στοιχεία ανθρώπινης παρουσίας που ξεπερνάνε τα 1,5 εκατομμύρια χρόνια -σε χώρες όπως είναι η Ιταλία και η Γεωργία. Ωστόσο, ο «Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων» παραμένει ένα σημαντικότατο εύρημα για τον Ελλαδικό χώρο.

Και μπορεί οι επιστήμονες σήμερα να διαφωνούν ακόμη με τον Άρη Πουλιανό, όμως η άποψή του πως το σπήλαιο κατοικούνταν επιβεβαιώθηκε. Σε δηλώσεις που είχε κάνει πριν από λίγα χρόνια ο προϊστάμενος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, Ανδρέας Ντάρλας, είχε αναφέρει ότι η ανθρώπινη παρουσία στο σπήλαιο μπορεί να μετρούσε και χιλιάδες χρόνια.

Επίσης είπε, «δεν ξέρουμε πότε ακριβώς χρονολογείται το κρανίο, διότι δεν βρέθηκε στο πλαίσιο έρευνας, ώστε να τεκμηριωθεί επιστημονικά», λέγοντας ουσιαστικά ότι τα ευρήματα τεκμηριώνονται με σύγχρονο τρόπο για πρώτη φορά.

Μένει λοιπόν να δούμε αν θα μάθουμε ποτέ την προέλευση του «Ανθρώπου των Πετραλώνων», η οποία καλύπτεται όλα αυτά τα χρόνια από ένα πέπλο μυστηρίου και διαμάχης.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που κατάφερα να συλλέξω, ο Άρης Πουλιανός «έφυγε» από τη ζωή το 2021 σε ηλικία 97 ετών, χωρίς η είδηση να συγκινήσει κρατικούς φορείς ή τον επιστημονικό κόσμο. Μάλιστα, μέσα στο 2022 πέθανε στα 65 του και ο γιος του, Νίκος, ο οποίος είχε ακολουθήσει τα «χνάρια» του πατέρα του.

Ακόμη και λάθος να ήταν η θεωρία του φαντάζει άδικο το γεγονός ότι δεν μνημονεύτηκε από κανέναν.

Βέβαια, έχει αφήσει πίσω του βιβλιογραφία, μια αυτοβιογραφία και κάποιες συνεντεύξεις, όπως αυτή που μπορεί να βρει κανείς στο αρχείο της ΕΡΤ από επεισόδιο της εκπομπής «Αλήθεια, Ποιος Είστε…», το οποίο ήταν αφιερωμένο σε αυτόν.

Όπως και να ’χει, άφησε πίσω του μια άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία. Είτε συμφωνεί κάποιος μαζί του, είτε όχι.

Ακολουθήστε τον Αντώνη Κωνσταντάρα στο Ιnstagram.

Περισσότερα από το VICE

Ο Αγώνας Δρόμου του Παναγιώτη από την Ηρωίνη στον Μαραθώνιο

«Δούλεψα σε Studio με Μεξικανούς Gangster» - Ο Joza Είναι Νομάς Tattoo Artist

Γιατί Αποκαλούμε «Μαϊμού» τις Απομιμήσεις Γνωστών Προϊόντων;

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.