Έτσι Κυλούσε η Ζωή στη Σοβιετική Ένωση

Γνωρίζουμε πολλά για την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης: ξέρουμε ότι πρόσφερε ανεπτυγμένα συστήματα υγείας, παιδείας και δημόσιων μεταφορών, την ώρα που φυλάκιζε όσους τολμούσαν να αμφισβητήσουν το μονοπώλιο της εξουσίας. Κανείς δεν φοβόταν να μείνει στον δρόμο, όμως πολλοί φοβούνταν τη στιγμή που οι Αρχές θα τους χτυπήσουν την πόρτα.

Μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πτυχές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων που την έζησαν, πολλές από τις οποίες έμειναν άγνωστες σε όσους έζησαν από την άλλη πλευρά του Σιδηρούν Παραπετάσματος. Με αφορμή τη συμπλήρωση 28 χρόνων από την ημέρα που μπήκε τέλος στο μονοπώλιο της κομμουνιστικής εξουσίας στην ΕΣΣΔ, παρουσιάζουμε δέκα παράξενες συνήθειες της σοβιετικής κοινωνίας.

«Νιε νάντα», δηλαδή «δεν χρειάζεται». Αυτή ήταν η πρώτη κουβέντα που έλεγε ένας ταξιτζής σε όποιον έμπαινε στο ταξί και έψαχνε να βάλει τη ζώνη ασφαλείας - και αυτό, επειδή στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, το να φοράς ζώνη μάλλον σήμαινε ότι υποτιμάς και δεν εμπιστεύεσαι τον οδηγό. Ήταν σαν μια προσβολή στις οδηγικές του ικανότητες.

Οι περισσότεροι ξένοι δίσκοι ήταν απαγορευμένοι στη Σοβιετική Ένωση, αφού θεωρούνταν μορφή προπαγάνδας της καπιταλιστικής Δύσης που ήθελε να διαβρώσει τις αρχές των Σοβιετικών. Η κρατική προπαγάνδα δεν φαίνεται πως έπειθε ιδιαίτερα τους πολίτες, που διψούσαν για jazz και rock ’n’ roll. Το αποτέλεσμα ήταν τα άλμπουμ των Beatles και άλλων διάσημων συγκροτημάτων από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να κυκλοφορούν παράνομα στη μαύρη αγορά, σε πολύ υψηλές τιμές. Η ζήτηση αυτών των δίσκων ήταν τόσο μεγάλη, που ούτε η μαύρη αγορά δεν μπορούσε να καλύψει τη ζήτηση. Αυτό, οδήγησε τους λαθρέμπορους σε μια φοβερή πατέντα: ξεκίνησαν να γράφουν ολόκληρους δίσκους σε νοσοκομειακές ακτινογραφίες ακτίνων Χ. Οι περισσότερες από αυτές ήταν ακτινογραφίες θώρακος, ως εκ τούτου το παραπάνω φαινόμενο ονομάστηκε «μουσική στους θώρακες». Η τεχνική ήταν η εξής: οι λαθρέμποροι έκοβαν τις ακτινογραφίες κυκλικά, στο μέγεθος δίσκων επτά ιντσών και μετά έγραφαν πάνω σε αυτούς τα τραγούδια, με τη βοήθεια γραμμόφωνου και άλλων συσκευών. Παρότι η ποιότητά τους ήταν πολύ χαμηλή -μετά από δέκα φορές ακρόασης, αχρηστεύονταν- οι «δίσκοι θώρακος» είχαν δύο βασικά πλεονεκτήματα: πρώτον, ήταν πολύ φτηνοί, αφού κόστιζαν ένα με δύο ρούβλια, την ώρα που ένας κανονικός δίσκος βινυλίου έφτανε τα 80 ρούβλια, όσο δηλαδή ήταν και το μηνιάτικο. Δεύτερον, ήταν μαλακοί και διπλώνονταν εύκολα, κάτι που σημαίνει ότι κάποιος μπορούσε να τους μεταφέρει κρυφά μέσα στο μανίκι του.

Η φωτογραφία ήταν ένα από τα πιο διαδεδομένα χόμπι ανάμεσα στους νέους της Σοβιετικής Ένωσης, ωστόσο οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να εμφανίσουν τις φωτογραφίες τους σε κανονικό φωτογραφείο. Γι’ αυτόν τον λόγο, πολλοί ερασιτέχνες φωτογράφοι έπαιρναν την απόφαση να φτιάξουν αυτοσχέδια εμφανιστήρια στο μπάνιο τους, εξοπλίζοντάς τα σταδιακά με όλα τα απαραίτητα, ένα από τα οποία ήταν και το χαρακτηριστικό κόκκινο φως για την εμφάνιση των φωτογραφιών. Μέχρι σήμερα, η φωτογραφία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μέσα για τη διήγηση και την κατανόηση της καθημερινότητας στη σοβιετική κοινωνία.

H ΕΣΣΔ πρόλαβε να ζήσει τα βιντεοπαιχνίδια. Σίγουρα, δεν έφτασαν ποτέ τα επίπεδα του καπιταλιστικού Atari, ωστόσο τα σοβιετικά βιντεοπαιχνίδια αποτέλεσαν ένα χόμπι για τους νέους τη δεκαετία του ’80, με τη θεματολογία των παιχνιδιών να κινείται κυρίως μεταξύ πολέμου και χόκεϊ. Φυσικά, το γνωστότερο σοβιετικό παιχνίδι που κατέκτησε τον κόσμο ήταν το Tetris, που δημιουργήθηκε το 1984 από την Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ.

Λόγω της κρατικής λογοκρισίας, πολλά βιβλία της κλασικής παγκόσμιας λογοτεχνίας ήταν απαγορευμένα στην ΕΣΣΔ. Αυτό οδήγησε αρκετούς Σοβιετικούς στο να πάρουν το ρίσκο και να εκδίδουν μόνοι τους όσα βιβλία ήταν απαγορευμένα, κάνοντας οι ίδιοι τις μεταφράσεις και τα αντίτυπα. Αφού κανείς δεν ήξερε ποιοι εξέδιδαν αυτά τα βιβλία, πήραν το όνομα «samizdat», που στα ρώσικα σημαίνει «αυτοεκδιδόμενα».

Για κάποιον μυστηριώδη λόγο, οι κονκάρδες γνώρισαν τη μεγαλύτερη δόξα τους στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, όταν και εκατομμύρια από αυτές απεικόνιζαν τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης και τα στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος. Ακόμη, αν και στους δρόμους δεν υπήρχαν πουθενά διαφημιστικές αφίσες, τη θέση τους είχαν πόστερ μεγάλων διαστάσεων που απεικόνιζαν τον Marx, τον Engels και τον Lenin, σκηνές από νικηφόρες μάχες του Κόκκινου Στρατού και μεγαλειώδη επιτεύγματα των πενταετών πλάνων που εφάρμοζε η ηγεσία για την ανάπτυξη της σοβιετικής οικονομίας.

Η έλλειψη βασικών καταναλωτικών αγαθών στην ΕΣΣΔ και οι αστοχίες των πενταετών πλάνων έκανε πολλούς σοβιετικούς να περνούν πολλές ώρες από την καθημερινότητά τους σε ουρές, για να αγοράσουν τρόφιμα και προϊόντα. Μάλιστα, σε μεγάλα καταστήματα, σχηματίζονταν διαφορετικές ουρές για διαφορετικά αγαθά. Για να αποφευχθεί το χάος, ξεκίνησε να ακολουθείται η πρακτική των ανεπίσημων λιστών, όπου οι πολίτες μπορούσαν να εγγραφούν με το όνομά τους. Στη συνέχεια, οι υπεύθυνοι έγραφαν έναν αριθμό πάνω στην παλάμη τους, ώστε όταν έρθει η σειρά τους, να αγοράσουν το προϊόν που ήθελαν. Αυτό έδινε στους πολίτες τη δυνατότητα να περιμένουν ταυτόχρονα σε πολλές λίστες αναμονής και να αγοράζουν κάποια προϊόντα, προτού έρθει η σειρά τους σε κάποια άλλη λίστα.

Λόγω των περιορισμένων προϊόντων και πρώτων υλών, η ανακύκλωση ήταν εξαιρετικά σημαντική και κρατικά ελεγχόμενη στη Σοβιετική Ένωση. Τα σχολεία συμμετείχαν σε υποχρεωτικούς διαγωνισμούς συλλογής και ανακύκλωσης χαρτιού, ενώ για τους ενήλικες υπήρχε ένα κουπόνι με το οποίο μπορούσαν να πάρουν βιβλία ως αντάλλαγμα του χαρτιού που έδιναν για ανακύκλωση. Για παράδειγμα, αν κάποιος πήγαινε στις Αρχές 20 κιλά ανακυκλώσιμου χαρτιού, μπορούσε να πάρει τα άπαντα του Αλέξανδρου Δουμά. Ακόμη, σπάνια έβρισκε κανείς γυαλί σε σοβιετικούς δρόμους, καθώς ήταν αρκετά κερδοφόρο για τους πολίτες να ανακυκλώνουν γυάλινα αντικείμενα. Για ένα γυάλινο μπουκάλι γάλα, ένας σοβιετικός μπορούσε να πάρει 0,15 ρούβλι, δηλαδή περισσότερο από όσο κόστιζε το ίδιο το γάλα.

VICE Video: Οι Στόχοι των Γερμανικών Μυστικών Υπηρεσιών στην Ελλάδα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

Ένα από τα ιδιαίτερα προϊόντα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν τα αυτοκίνητά της, με γνωστότερα τα Lada, Zil και Volga. Χαρακτηριστικά για το τετράγωνο σχήμα τους, τα σοβιετικά αυτοκίνητα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να αποκτηθούν, αφού η αναμονή των πολιτών της ΕΣΣΔ για την απόκτησή τους μπορούσε να φτάσει και τα πέντε χρόνια.

Πολλά σπίτια στη Σοβιετική Ένωση είχαν στους τοίχους τους χαλιά. Η παράδοση είχε ξεκινήσει πολύ πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, καθώς ήδη από τον 17ο αιώνα ήταν δείγμα πλούτου για τις οικογένειες της τσαρικής Ρωσίας. Η συνήθεια παρέμεινε και στα χρόνια του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, έχοντας ωστόσο πιο πρακτική σημασία: πρώτον, καταπολεμούσαν το ψύχος, δεύτερον, λειτουργούσαν ως ηχομόνωση.

Ακολουθήστε τον Θοδωρή Χονδρόγιαννο στο Facebook, στο Twitter και στο Instagram.

Περισσότερα από το VICE

VICE Chef: Πώς να Σταματήσεις Έναν Καυγά στην Κουζίνα Εστιατορίου

H Απίστευτη Ιστορία του Παιδιού που από τις Φυλακές της Αυλώνας Βρέθηκε στο Πολυτεχνείο

Η Ζωή και ο Θάνατος του Βασίλη Στεφανάκου