«Γίναμε Ακτιβιστές από Ντροπή» - Μιλήσαμε με τους Εθελοντές της Ειδομένης

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Η Ειδομένη εκείνη την εποχή δεν ήταν παρά μία κουκίδα στον χάρτη, ένα μικρό χωριουδάκι 100 γερόντων δίπλα στα σύνορα. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι θα εξελισσόταν σε σύμβολο της μεγαλύτερης προσφυγικής κρίσης στην Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο – τους επόμενους 18 μήνες σχεδόν 1.000.000 άνθρωποι πέρασαν από ένα κομμάτι 30 μέτρων γης στην Ειδομένη προς τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Πριν ακόμη ξεσπάσει το μαζικό προσφυγικό κύμα, ο Βασίλης Τσαρτσάνης και μια χούφτα φίλοι και συγχωριανοί του από το Πολύκαστρο και τη γύρω περιοχή, δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Δεν είχαν καμία εμπειρία από εθελοντικές οργανώσεις ή ακτιβισμό. «Γίναμε ακτιβιστές από ντροπή για όσα συνέβαιναν έξω από την αυλή μας», λένε σήμερα οι άνθρωποι που έτρεξαν στην Ειδομένη πριν από όλους, όταν οι πρόσφυγες περνούσαν τα σύνορα σαν σκιές και γύριζαν πίσω στο ελληνικό έδαφος χτυπημένοι βαριά από την αστυνομία της ΠΓΔΜ. Οι εθελοντές παραμέλησαν τις οικογένειες και τις δουλειές τους. Άρχισαν να μαγειρεύουν στα σπίτια τους, να συγκεντρώνουν προμήθειες και ρούχα και να βρίσκονται καθημερινά στην οριογραμμή. Οι ίδιοι μετέφεραν με τα αυτοκίνητά τους -και με τον φόβο να συλληφθούν - πρόσφυγες στο τοπικό Κέντρο Υγείας, οι οποίοι υπέφεραν από τις καιρικές συνθήκες και τις συμμορίες των διακινητών.

Οι εθελοντές πήγαν στην Ειδομένη πολύ πριν στήσουν μεγάλα κοντέινερ οι διεθνείς ΜΚΟ. Έφυγαν, όπως λένε, όταν κατάλαβαν ότι «κάποιοι είχαν συμφέρον να διατηρηθεί η ντροπή» της τεντόπολης των χιλιάδων ανθρώπων, που ζούσαν για μήνες στον λασπότοπο δίπλα στα σύνορα. Η ανταποκρίτρια της Le Monde έγραψε ότι η ομάδα των απλών ανθρώπων που συσπειρώθηκαν γύρω από τον Τσαρτσάνη «διέσωσαν την αξιοπρέπεια της Ευρώπης». Αυτές είναι οι μαρτυρίες των σιωπηλών ηρώων της Ειδομένης, όπως τις ξεδίπλωσαν σε μια συναισθηματικά φορτισμένη εκδήλωση το βράδυ της Παρασκευής στη Θεσσαλονίκη.

Οι άνθρωποι στα χωριά μας είναι βαθιά συντηρητικοί. Είναι όμως οι περισσότεροι πρόσφυγες. Η δική μου οικογένεια είχε έρθει από την Ορντού του Πόντου. Κανείς δεν είχε εμπειρία από εθελοντικές οργανώσεις ή ακτιβισμό. Γίναμε ακτιβιστές γιατί ντραπήκαμε. Και είμαι πολύ περήφανος που δεν σημειώθηκε στα δικά μας χωριά κανένα κρούσμα ρατσιστικής βίας. Όταν πήγαμε για πρώτη φορά στην Ειδομένη, δεν υπήρχε φράχτης. Μόνο άνθρωποι κρυμμένοι στους αγρούς, που περνούσαν τα σύνορα σαν σκιές. Διαπιστώσαμε γρήγορα ότι συμμορίες Σκοπιανών διακινητών έλεγχαν το πέρασμα. Χτυπούσαν και λήστευαν τους πρόσφυγες, τους κρατούσαν ομήρους σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. Σε αυτήν τη χώρα έπρεπε να πληρώσεις δύο φορές τη μαφία - μία για να μπεις και μία για να σε αφήσουν να βγεις βόρεια προς τη Σερβία. Εκτός από την προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας, έπρεπε να κάνουμε γνωστή σε όλο τον κόσμο αυτήν την κτηνωδία, μιλώντας σε διεθνή μίντια και πολιτικούς από την Ευρώπη.

Είπα ότι δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό το δράμα δίπλα μας. Κάθε εβδομάδα οι πρόσφυγες γίνονταν ολοένα και περισσότεροι. Είμαστε άνθρωποι και το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν να βοηθήσουμε. Πηγαίναμε φαγητό σε ανθρώπους που κρύβονταν στο δάσος, τους φωνάζαμε και έβγαιναν από τα δέντρα. Δεν θα βγάλουμε ποτέ από μέσα μας αυτές τις εικόνες. Δεν φοβήθηκα ποτέ, είδα όμως τον φόβο στα μάτια των ανθρώπων.

Θυμάμαι το βράδυ που με πήρε τηλέφωνο ο Βασίλης. Γιορτάζαμε τα γενέθλια ενός φίλου και με ρώτησε: «Πειράζει να σας χαλάσω τα γενέθλια; Πρέπει όμως να βρω ρούχα». Τρέξαμε όλοι από την πρώτη στιγμή να βοηθήσουμε. Ζήσαμε σκληρά πράγματα, πολλές φορές έκλαιγα μόνη μέσα στο αυτοκίνητο, όμως την άλλη μέρα ήμασταν όλοι δυνατοί και ξανά δίπλα στους ανθρώπους που χρειάζονταν βοήθεια.

Εργάζομαι στο τελωνείο των Ευζώνων. Ακούγαμε πυροβολισμούς από Καλάσνικοφ μεταξύ αντίπαλων συμμοριών διακινητών που δρούσαν στον κάμπο έξω από τη Γευγελή. Είχα μεγάλη αγωνία και φόβο για όσα συνέβαιναν δίπλα μας. Εμείς ήμασταν στην ασφάλεια των γραφείων μας, όμως οι πρόσφυγες είχαν τον φόβο στα μάτια τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ έναν μεγάλο σε ηλικία άντρα, που μου ζήτησε να τον μεταφέρω στο Κέντρο Υγείας, κάπου στα τέλη του 2013. Δεν μπορούσα να τον αφήσω στον δρόμο. Οδηγούσα και πήρα τηλέφωνο έναν φίλο μου για να του μιλάω στη διαδρομή.

Έχω ένα μικρό ξενοδοχείο, δεν μπορούσα να αφήσω ανθρώπους στο κρύο, χτυπημένους και φοβισμένους. Από τους περισσότερους δεν ζήτησα ποτέ χρήματα. Φοβόμασταν κι εμείς, στην αρχή δεν γνωρίζαμε αν μπορούσαμε να τους φιλοξενήσουμε, όμως τους προσφέραμε στέγη. Δεν ξέρω τι θα γινόταν διαφορετικά. Αργότερα η Αστυνομία μας έφερνε οικογένειες με μικρά παιδιά μέσα στο κρύο. Δουλεύαμε 16 ώρες, φθάσαμε όλοι στα όριά μας. Κάθε μέρα έκλαιγα με το δράμα που έβλεπα να εκτυλίσσεται. Το πιο δύσκολο ήταν η προσωπική επαφή με τους πρόσφυγες, καθώς ο καθένας ήθελε να μου πει τη δική του ιστορία. Δεν μπορούσα να το αντέξω ψυχολογικά.

Θυμάμαι την πρώτη μέρα που δεχτήκαμε στο σπίτι 15-20 άτομα. Ήταν όλοι παγωμένοι και πεινασμένοι, κάποιοι επίσης είχαν χτυπηθεί. Η αλήθεια είναι ότι δυσκολευτήκαμε όλοι. Δεν θα ξεχάσω έναν άνδρα που μπήκε σε διαφορετικό αυτοκίνητο με τη γυναίκα του κι άρχισε να κλαίει. Μας παρακαλούσε να μην είναι χωριστά, γιατί φοβόταν να τους αφήσει μόνους. Ήταν μία πολύ συγκινητική στιγμή.

Οι πρόσφυγες περνούσαν από το Πολύκαστρο, όμως οι κάτοικοι δεν έβλεπαν όσα συνέβαιναν πιο πάνω. Θυμάμαι μανάδες με μωρά στην αγκαλιά, οικογένειες και ηλικιωμένους να περπατούν χιλιόμετρα. Όσοι έπαιρναν το ΚΤΕΛ πλήρωναν ολόκληρο εισιτήριο, όμως τους κατέβαζαν νωρίτερα στο Αξιοχώρι και συνέχιζαν με τα πόδια. Δεν θα ξεχάσω μία οικογένεια που με σταμάτησε στον δρόμο. Το ένα παιδί της είχε λιποθυμήσει από τη ζέστη. Τους πήρα μαζί μου χωρίς να το σκεφτώ στιγμή.

Μάθαμε ότι κάτι κακό είχε γίνει στη Ειδομένη. Άνθρωποι έρχονταν στην πλατεία, πεινασμένοι και ημιλιπόθυμοι. Διακινητές τους είχαν κλείσει για μέρες σε ένα βαγόνι τρένου. Τρέξαμε με νερά, σάντουιτς και ό,τι άλλο είχαμε. Αυτό που αντικρίσαμε δεν περιγράφεται με λέξεις. Κόβαμε το ψωμί πάνω στα καπό των αυτοκινήτων και κλαίγαμε. Το ίδιο βράδυ είπαμε όλοι αυθόρμητα, «τι κάνουμε αύριο». Ως μάνα και ως άνθρωπος δεν μπορούσα να βλέπω αυτό το δράμα και να μην κάνω τίποτα.

Οι πρόσφυγες περνούσαν έξω από το παράθυρό μας. Η γυναίκα μου έκλαιγε, μοιράζαμε το ψωμί που είχαμε στο τραπέζι. Έχω ένα σπορ δίπορτο αυτοκίνητο, που έγινε φορτηγό. Μπαίναμε στα χωράφια και τις λάσπες, το αμάξι σχεδόν καταστράφηκε αλλά δεν με ένοιαζε. Την πρώτη μέρα που πήγαμε με προμήθειες στο δάσος, δεν είδαμε κανέναν. Όταν κατάλαβαν ότι δεν είμαστε διακινητές ή αστυνομικοί, βγήκαν 150 άτομα από τα δέντρα και μας περικύκλωσαν. Αυτό έγινε η καθημερινότητά μου, δεν ξέρω πού έβρισκα τα πράγματα ή τη βενζίνη. Όταν μας απέκλεισαν οι ΜΚΟ, εμείς πηγαίναμε κάθε βράδυ στις σκηνές και δίναμε γάλα στις οικογένειες με παιδιά. Είμαι άνεργος, όμως αν χρειαστεί θα είμαι ξανά στην πρώτη γραμμή.

Φόβο δεν ένιωσα ποτέ, ακόμη και όταν βρέθηκα μόνη ανάμεσα σε χιλιάδες πρόσφυγες και αστυνομικούς με ασπίδες. Έμαθα τι σημαίνει ανθρωπιά και ισότητα. Έχω τρία παιδιά και κάποια στιγμή το ένα μου είπε, «μόνο οι πρόσφυγες είναι για 'σένα». Την άλλη μέρα το πήρα μαζί μου στην Ειδομένη για να δει τι κάνουμε και μου είπε «μαμά, κάτσε και παραπάνω ώρες εκεί». Οι άνθρωποι στα χωριά μας στάθηκαν σαν βράχος. Κάποια στιγμή, ζήτησα δουλειά σε μεγάλη ΜΚΟ. Όταν έμαθαν ότι είμαι στην συγκεκριμένη ομάδα των εθελοντών, μου είπαν ξεκάθαρα: «Διάλεξε με ποια πλευρά θες να είσαι». Πολλοί δεν ήθελαν να κλείσει η ντροπή της Ειδομένης.

Κατοικώ στο τελευταίο σπίτι και όλοι περνούσαν έξω από την αυλή μου. Έβγαινα και πρόσφερα νερό, φαγητό και ό,τι άλλο είχα στο σπίτι. Έρχονταν γκρουπ 80-100 ατόμων. Αργότερα πηγαίναμε με το αυτοκίνητο στο δάσος και μοιράζαμε προμήθειες και ρούχα. Μας κύκλωναν δεκάδες τρομαγμένοι άνθρωποι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια έγκυο γυναίκα, που είχε σακχαρώδη διαβήτη και την αναζητούσαμε στο δάσος και τα χωράφια για να της δώσουμε το φάρμακο που χρειαζόταν.

Αν είσαι άνθρωπος, δεν μπορείς να μείνεις αδιάφορος απέναντι σε τέτοιο δράμα. Ρυθμίζαμε την καθημερινότητα και τις δουλειές μας για να είμαστε δίπλα στους ανθρώπους που είχαν ανάγκη. Είμαι πολύ χαρούμενος που πρόσφερα και νιώθω ευλογημένος που μπόρεσα να το ζήσω όλο αυτό. Να βοηθάς τον συνάνθρωπό σου είναι το απόλυτο.

Είμαι γιατρός στο Κέντρο Υγείας Πολυκάστρου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη μέρα που πήγα να εξετάσω κόσμο στο ξέφωτο, κοντά στα σύνορα. Είδα κεφάλια ανθρώπων να ξεπροβάλουν πίσω από τα δέντρα. Ήμουν πολύ στεναχωρημένη, αλλά έπρεπε να κάνω τη δουλειά μου. Το να βοηθάς ήταν τότε ημιπαράνομο. Η Αστυνομία έκανε ότι δεν μας έβλεπε κι εμείς κάναμε ότι δεν βλέπαμε την Αστυνομία. Ήταν λεπτή η θέση μας, όμως δεν μπορούσα να προσποιηθώ ότι δεν έβλεπα τα δράμα. Πολύς κόσμος  βοηθούσε και αυτό που έμαθα είναι ότι δεν υπάρχουν ρατσιστές και μη, αλλά άνθρωποι που φοβούνται περισσότερο ή λιγότερο. Έφυγα από την Ειδομένη όταν εμφανίστηκαν άνθρωποι που προσπάθησαν να μου υποδείξουν πώς πρέπει να κινούμαι και να κάνω τη δουλειά μου.

Έχουμε έναν μικρό ξενώνα στη Γουμένισσα, όπου από πολύ νωρίς ερχόταν κόσμος και ζητούσε βοήθεια. Στην Ειδομένη είδα τα ανθρώπινα όρια και έμαθα ότι ο άνθρωπος είναι ικανός για το χειρότερο και για το καλύτερο. Αυτό που ζητάμε σήμερα είναι να κλείσουν τα καμπ, όπου παραμένουν εγκλωβισμένοι χιλιάδες άνθρωποι. Έχουμε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα στέγασης σε κανονικά σπίτια και δομές, γιατί το πιο σημαντικό στο τέλος της ημέρας είναι να κλείνει μια πόρτα για κάθε οικογένεια.

Περισσότερα από το VICE

Η Αλβανική Φούντα Περνά στην Ελλάδα με Αυτά τα Μουλάρια

Φόνοι, Ναρκωτικά, Γυναίκες: Οι Έλληνες Ρεμπέτες Ήταν Πολύ Σκληροί για να Πεθάνουν

Αυτή Ίσως Είναι η Μοναδική Φορά που θα Διαβάσεις ότι το Κάπνισμα Κάνει Καλό στην Υγεία