Το Μεγάλο Προσκύνημα των Τούρκων στο Σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Η Sevim Ersoy, τραπεζική υπάλληλος από τη Σμύρνη, κρατούσε μια τουρκική σημαία και είχε καρφιτσωμένη στο πέτο μία κονκάρδα με τη φωτογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ. Κοντοστάθηκε για να φωτογραφηθεί δίπλα στην είσοδο του σπιτιού στη Θεσσαλονίκη όπου γεννήθηκε ο ιδρυτής του κοσμικού τουρκικού κράτους κι έπειτα περίμενε για ώρα στην ουρά, ώστε να περάσει στο κτίριο που λειτουργεί τα τελευταία χρόνια ως μουσείο, στον ίδιο περίβολο με το τουρκικό προξενείο. «Για μένα ο Κεμάλ είναι ο πιο σημαντικός ηγέτης στον κόσμο. Μας έδωσε δικαιώματα και οργάνωσε το σύγχρονο τουρκικό κράτος», είπε η Ersoy. Η ίδια ταξίδεψε με γκρουπ τουριστών που έφθασαν από τη Σμύρνη στη Θεσσαλονίκη με τρία λεωφορεία. Τις προηγούμενες μέρες επισκέφθηκαν την Καβάλα και την Ξάνθη, όμως την Πέμπτη, ανήμερα της επετείου θανάτου του Κεμάλ, βρίσκονταν από νωρίς στη Θεσσαλονίκη.

Δεκάδες τουριστικά λεωφορεία έκαναν μανούβρες στην Αγίου Δημητρίου. Έως και 2.000 Τούρκοι, όπως υπολογίζουν τουριστικοί πράκτορες, επισκέφθηκαν το ιστορικά φορτισμένο γι' αυτούς κτίριο. Πολλοί φορούσαν μπλουζάκια με τη μορφή του Κεμάλ και το έτος που πέθανε, το 1938, με το τελευταίο ψηφίο οριζόντια σε ένδειξη πένθους. Οργανωμένα γκρουπ και εκδρομές σχολείων περίμεναν τη σειρά τους για να περάσουν στον περίβολο. Χορωδίες μαθητών με ομοιόμορφα ρούχα τραγουδούσαν πατριωτικά τραγούδια. Ορισμένοι κρατούσαν σημαίες και πλακάτ, έπιναν ζεστό τσάι από το γειτονικό καφέ προς 0,50 ευρώ το πλαστικό ποτηράκι και ούζο προς 3 ευρώ. Τραβούσαν σέλφι και παρακολουθούσαν σε δύο μεγάλες οθόνες την εκδήλωση στο εσωτερικό του προαυλίου.

Κάτω από το μπαλκόνι του σημαιοστολισμένου κτιρίου το κρατικό TRT Haber είχε στήσει ζωντανή σύνδεση. Στον ίδιο χώρο υπήρχαν επίσης βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος AKP, εκπρόσωποι τουρκικών επιμελητηρίων και αστυνομικοί με πολιτικά. Στις 9 όλοι οι Τούρκοι επισκέπτες, μέσα και έξω από κτίριο, τραγούδησαν έναν ύμνο κι αμέσως μετά, στις 9 και πέντε, ώρα θανάτου του Κεμάλ, σίγησαν για δύο λεπτά. Το κλίμα ήταν πάντως λιγότερο πανηγυρικό σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονιές (πέρυσι οι επισκέπτες είχαν φθάσει τις 3.500) πιθανόν γιατί τα γεγονότα του καλοκαιριού με την απόπειρα πραξικοπήματος είναι πολύ φρέσκα. Κι επιπλέον, δεν πρέπει να θεωρείται ασύνδετο το γεγονός ότι οι Κεμαλιστές στη γειτονική χώρα βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα της ισλαμικής διακυβέρνησης Ερντογάν.

Ο Κεμάλ γεννήθηκε το 1881 και πέρασε τα πρώτα επτά χρόνια της ζωής του στο κτίριο που σώζεται σήμερα σε άριστη κατάσταση στην πλευρά της οδού Αποστόλου Παύλου, το κάθετο στενάκι επί της Αγίου Δημητρίου. Το κτίριο ανακαινίστηκε μετά το 2012 και άνοιξε στο κοινό ως μουσείο. Εκτός από το κιτς κέρινο ομοίωμα του Κεμάλ, στους τρεις ορόφους εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα του ίδιου και της οικογένειάς του.

Η Elif Deveci, Μηχανικός από τη Ραιδεστό (στα τουρκικά Tekirdag) επισκεπτόταν για δεύτερη φορά το σπίτι του Κεμάλ. «Συνοδεύω την κόρη μου, που θα τραγουδήσει με τη χορωδία του σχολείου. Η σημερινή μέρα είναι πολύ σημαντική για εμάς κι επίσης μου αρέσει πολύ η Θεσσαλονίκη», είπε, κρατώντας μία σημαία. H Hulya Akaslan, καθηγήτρια Αγγλικών σε ιδιωτικό σχολείο της πόλης Corlu, ένιωθε συγκινημένη. «Δεν μπορώ να περιγράψω τα συναισθήματα που έχω. Είναι η τέταρτη φορά που κάνω αυτήν την εκδρομή και προσπαθώ κάθε φορά να μεταφέρω στους μαθητές μου το ιστορικό βάρος του Κεμάλ για την σύγχρονη Τουρκία. Είναι ο αναμορφωτής του κοσμικού μας κράτους», είπε. Το δικό της γκρουπ θα συνέχιζε την τριήμερη εκδρομή στο Μοναστήρι (Μπίτολα) της ΠΓΔΜ πριν επιστρέψει στην Τουρκία, φορτωμένο με αναμνηστικά σουβενίρ και τοπικά εδέσματα. Και για τον Mehmet Orpak, Τούρκο φοιτητή Erasmus στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, ο Κεμάλ έχει ακαδημαϊκό ενδιαφέρον πέραν του συναισθηματικού φορτίου.

Για τη Θεσσαλονίκη όλο αυτό μεταφράζεται σε τουριστικά έσοδα. Το "Selanik kokusu" («Άρωμα Θεσσαλονίκης») είναι μια ανάσα για την τουριστική αγορά στον Βορρά. Και δεν ήταν καθόλου αυτονόητο μέχρι το 2010. Με την εκλογή Μπουτάρη στον Δήμο εκείνη τη χρονιά, μία ομάδα επαγγελματιών στον τουριστικό κλάδο άρχισε να εργάζεται για την προσέλκυση Τούρκων τουριστών στη Θεσσαλονίκη. «Μέχρι τότε, κάθε χρόνο στην επέτειο θανάτου του Κεμάλ συγκεντρώνονταν 30-40 άτομα στο τουρκικό προξενείο, διπλωματικοί υπάλληλοι και μέλη των οικογενειών τους», μου είπε την προηγούμενη μέρα ο Στέφανος Χατζημανώλης, τουριστικός πράκτορας στη Θεσσαλονίκη, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη και στέλεχος σήμερα του Ελληνο-Τουρκικού Επιμελητηρίου Βορείου Ελλάδος. «Συμμετείχαμε σε εκθέσεις στην Τουρκία με στοχευμένη διαφημιστική καμπάνια της πόλης ως τουριστικής ατραξιόν. Πολύ γρήγορα, οι επισκέπτες στην επέτειο θανάτου του Κεμάλ έφτασαν τους 1.000, ενώ πέρυσι ξεπεράσαμε τους 3.000 επισκέπτες», πρόσθεσε ο Χατζημανώλης. Η συζήτηση στο τηλέφωνο διακόπηκε για να μιλήσει στην άλλη γραμμή με τον συνοδό ενός γκρουπ, που ταξίδευε οδικώς από την Τουρκία στη Θεσσαλονίκη. Έπρεπε να κανονιστούν οι τελευταίες λεπτομέρειες για φαγητό και ψώνια. Μαθαίνουμε ότι οι επισκέψεις των Τούρκων στην πόλη κορυφώνονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή, καθώς συμπίπτουν τρεις σημαντικές γι' αυτούς αργίες – το Κουρμπάν Μπαϊράμ, η ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου και ο θάνατος του Κεμάλ στις 10 Νοεμβρίου. «Κατά τις τρεις αυτές αργίες αναμένεται να επισκεφθούν τη Θεσσαλονίκη περισσότεροι από 10.000 Τούρκοι», περιέγραψε ο τουριστικός πράκτορας.

Τούρκοι τουρίστες επισκέπτονται όλο τον χρόνο την πόλη. Σύμφωνα με τα στατιστικά της Ένωσης Ξενοδόχων Θεσσαλονίκης, το 2015 οι Τούρκοι ήταν δεύτεροι σε διανυκτερεύσεις (77.662) μετά τους Κύπριους (120.500) που έρχονται όμως για δουλειά ή σπουδές. Τρίτοι σε αριθμό διανυκτερεύσεων την προηγούμενη χρονιά ήταν οι Αμερικάνοι τουρίστες (72.311). Να σημειωθεί ότι για κάθε Τούρκο τουρίστα πρέπει να υπολογίζονται κατά μέσο όρο δύο διανυκτερεύσεις στη Θεσσαλονίκη, επομένως οι επισκέπτες ανέρχονται στο μισό των παραπάνω αριθμών. Οι Τούρκοι παρέμειναν στη δεύτερη θέση των ξένων τουριστών και το πρώτο οκτάμηνο του 2016 (55.973 διανυκτερεύσεις), παρά τα γεγονότα του πραξικοπήματος τον Ιούλιο.

Οι περισσότεροι ταξιδεύουν από την Κωνσταντινούπολη, την Αδριανούπολη και περιοχές της Ανατολικής Θράκης. Κάποιοι έχουν δεσμούς και καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη και γι' αυτούς η συγκίνηση είναι μεγαλύτερη από τον ενθουσιασμό για τον Κεμάλ. Μία οδική εκδρομή με διανυκτέρευση κοστίζει γύρω στα 80-100 ευρώ κι έπειτα χρειάζονται άλλα τόσα για την έκδοση βίζας. Οι ταξιδιώτες από τη Σμύρνη θα πληρώσουν περί τα 230 ευρώ. Λιγότεροι έρχονται αεροπορικώς, καθώς η πτήση Θεσσαλονίκη - Σμύρνη δεν απέδωσε και διακόπηκε. Πτήσεις από την Κωνσταντινούπολη υπάρχουν δύο καθημερινά, όμως επιλέγεται το φθηνότερο οδικό πακέτο. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το 2015 επισκέφθηκαν όλη την Ελλάδα συνολικά 1.153.046 Τούρκοι τουρίστες. Η συντριπτική τους πλειονότητα (1.003.061 άτομα) ταξίδεψαν οδικώς, μέσω του Τελωνείου των Κήπων και την ασφαλή Εγνατία Οδό.

Ο αντιδήμαρχος Τουρισμού Θεσσαλονίκης Σπύρος Πέγκας, επισημαίνει την αύξηση 260% στον αριθμό Τούρκων τουριστών που σημειώθηκε μεταξύ 2010-2013. «Υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη δυναμική» λέει ο ίδιος. Οι τοπικές Αρχές επιμένουν στην ανάγκη της ανάδειξης των οθωμανικών μνημείων της πόλης. «Στο επιχείρημα του Υπουργείου Πολιτισμού ότι τα μνημεία παραμένουν κλειστά επειδή υπάρχουν ελλείψεις σε προσωπικό, προτείναμε να διαθέσουμε υπαλλήλους του Δήμου Θεσσαλονίκης, χωρίς όμως ανταπόκριση», λέει ο Πέγκας. Όμως, στον Βορρά ακόμη λειτουργεί το θυμικό. Υπάρχουν συχνά ακόμη και σήμερα αντιδράσεις για την ανάδειξη οθωμανικών μνημείων στη Θεσσαλονίκη. «Το Μπέη Χαμάμ τυχαίνει να είναι φέτος ανοιχτό για μία έκθεση. Το Μπεζεστένι είναι κλειστό. Μόνο το Αλατζά Ιμαρέτ λειτουργεί για εκθέσεις κι εκδηλώσεις», λέει ο τουριστικός πράκτορας κ. Χατζημανώλης. Πολλά οθωμανικά μνημεία στην πόλη παραμένουν ξεχασμένα στη λήθη. Ενδεικτικά, στο πρώην στρατόπεδο του Παύλου Μελά υπάρχει τέμενος γνωστό μόνο στις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.

Για τη χτυπημένη από την κρίση τοπική οικονομία, οι Τούρκοι θεωρούνται καλοφαγάδες και καλοπληρωτές. "Sizi sevgiyle bekliyoruz", δηλαδή «σας περιμένουμε με αγάπη», γράφουν κάρτες που μοιράζουν κατά καιρούς ιδιοκτήτες εστιατορίων στους επισκέπτες. «Το πρώτο πράγμα που θα κάνουν μόλις έρθουν είναι να κλείσουν τραπέζι για το βράδυ σε καλό εστιατόριο στο κέντρο. Θα φάνε ψάρι και θα παραγγείλουν καλό κρασί», λένε. Αλλά μέχρι εκεί. Επαγγελματίες του τουρισμού που μίλησαν στο VICE συμφωνούν ότι, παρά τους ενθαρρυντικούς αριθμούς, δεν φαίνεται ακόμηνα έχει «ωριμάσει» η τουριστική παρουσία Τούρκων στην πόλη. Δεν θα κινηθούν εκτός της λεγόμενης στενής πυρίκαυστης ζώνης του κέντρου. Δεν θα παρατείνουν τον χρόνο παραμονής τους και σπάνια θα ταξιδέψουν σε κοντινές πόλεις. Πόσο μάλλον να μιλήσουμε για σύνδεση των γειτονικών Βαλκανικών χωρών με τη Θεσσαλονίκη κι επίσης την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη.

Περισσότερα από το VICE

Ρωτήσαμε Νέους στον Δρόμο τι Πιστεύουν για τη Νίκη του Τραμπ

Η Άποψη Ενός Καθηγητή Πανεπιστημίου για το τι Σημαίνει η Εκλογή του Τραμπ για την Ελλάδα

Ο Άνθρωπος που Έγραψε το «Black Mirror» Φοβάται