Λίγο μετά τα μεσάνυχτα της Ανάστασης, στην ελληνική επαρχία. Ανάμεσα σε ευχές για αγάπη, σε φιλιά και φωνές, αρχίζει το «πανηγύρι». Δεν μιλάμε για τα βεγγαλικά, αλλά για ένα άλλο έθιμο που ξεκινά από τα βάθη της σκοτεινής ελληνικής ιστορίας και συνεχίζεται μέχρι σήμερα: Μιλάμε για το κάψιμο του «Οβριού» -εκ του Εβραίου-, ένα ανθρωπόμορφο ομοίωμα από ξερά χόρτα, κλαδιά και αγκάθια (αστιβές, όπως τα λένε σε συγκεκριμένες περιοχές), σαν σκιάχτρο το οποίο παριστάνει τον Ιούδα.
Ο πρώτος συμβολισμός είναι προφανής: Το έθιμο έχει ως σκοπό να παρουσιάσει την τιμωρία του Ιούδα από τον λαό, διότι πρόδωσε τον Ιησού όπως όλοι ξέρουμε. Και κάπου εκεί αρχίζουν τα προβλήματα.Η καύση του σκιάχτρου ανάγεται στο παρελθόν. Είναι παγανιστική πρακτική - κάποτε έκαιγαν ανθρώπινα ομοιώματα που αντιπροσώπευαν τις εποχές του χρόνου. Μόνο που στη συγκεκριμένη παράδοση, εμφανίζονται ζητήματα ρατσισμού, θαμμένου παρελθόντος, αντισημιτισμού και μίσους.
Όσοι επιμένουν στη διατήρηση του γκροτέσκου εθίμου επικαλούνται δύο επιχειρήματα. Αφενός, λένε, πρόκειται για παράδοση, για ένα παμπάλαιο έθιμο. Και κατά δεύτερο λόγο δεν πρόκειται εδώ για Εβραίους, αλλά για τον Ιούδα, ο οποίος έτυχε να είναι Εβραίος. Κατά συνέπεια, στο πρόσωπό του δεν τιμωρούνται οι ομοεθνείς του αλλά οι «προδότες». Το πρώτο σκέλος του επιχειρήματος καταρρίπτεται από το ότι τα έθιμα δεν είναι ιερά, το αντίθετο, ορισμένα είναι ανατριχιαστικά. Όσο για το δεύτερο;
Όλα τα χαρακτηριστικά που υποτίθεται ότι αποδίδουν στον προδότη, φιλάργυρο και τιποτένιο Ιούδα είναι εκείνα που συνοδεύουν την εικόνα του Εβραίου στη ρητορική του αντισημιτισμού.
Ας μη γελιόμαστε, αυτός που υφίσταται όλα αυτά είναι ο Εβραίος-Ιούδας. Όλα τα χαρακτηριστικά που υποτίθεται ότι αποδίδουν στον προδότη, φιλάργυρο και τιποτένιο Ιούδα είναι εκείνα που συνοδεύουν την εικόνα του Εβραίου στη ρητορική του αντισημιτισμού. Αν ούτε το παραπάνω μπορεί να πείσει για τη σχέση της «καύσης του Ιούδα» με τον αντισημιτισμό, έρχεται και η ιστορία: το γεγονός ότι μετά από το ξέσπασμα των αντιεβραικών ταραχών, με πολλούς νεκρούς στην Κέρκυρα στις 2/4/1891 παραμονές του Πάσχα, έσπευσε η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος να εκδώσει ειδική εγκύκλιο στις 12/4/1891 με παραινέσεις για κατάργηση του συγκεκριμένου εθίμου. Είκοσι χρόνια μετά, η Ιερά Σύνοδος επανήλθε, προφανώς επειδή δεν υπήρχε κάποια ανταπόκριση, με νέα εγκύκλιό της στις 10/5/1910 που φέρει τον τίτλο «Περί ανάγκης εξαλείψεως του εθίμου της κατά το Αγιον Πάσχα περιφοράς και καύσεως ομοιώματος του προδότου Ιούδα». Ενώ ακολούθησαν και άλλες, μέχρι που η Εκκλησία σταμάτησε την προσπάθεια το 1918. Επίσημα, παραμένει κατά του εθίμου.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Το κάψιμο του Ιούδα στην Εύβοια.Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, το έθιμο κρατάει καλά με μικρές παραλλαγές. Στην Πέτρα της Λέσβου γεμίζουν έναν Οβριό με άχυρα, του βάζουν μπροστά πανέρια κρεμασμένα με σκοινιά, μπουκάλια πλαστικά, πατσαβούρες και λένε «Ο Οβριγιός μι τα πανέργια». Τον πηγαίνουν από την εκκλησία, τον βάζουν σε μια γωνία με ένα τσιγάρο στο στόμα τον ντουφεκίζουν και μετά βάζουν τη φωτιά. Στα Τελώνια της Λέσβου, τη Μεγάλη Παρασκευή, «καίγανε τ’ Οβριού τα γένια». Ενώ στην περιφέρεια Μετρών και Αθύρων της Αν. Θράκης, τα παιδιά κατασκεύαζαν τον Οβριό από κουρέλια, παραγεμισμένα με άχυρα και τον περιέφεραν από πόρτα σε πόρτα για να ζητιανέψει προσανάμματα, με τα οποία θα τον κάψουν τη νύχτα της Μεγ. Παρασκευής κατά την περιφορά του Επιταφίου.
Από την αρχή του εθίμου, τα νεότερα αγόρια του χωριού ανέβαιναν στα βουνά και μάζευαν τις «αστιβές», τις φόρτωναν πάνω στις κρεβατές (παλιά ράντζα) και τις μετέφεραν στο εξωτερικό μέρος της εκκλησίας ώστε να ξεραθούν για κάποιες μέρες. Στη Μυτιλήνη, λίγες μέρες πριν την Ανάσταση, τις πήγαιναν έξω από τη εκκλησία του Άγιου Κωνσταντίνου. Εκεί, στο Μεϊντάν (όπως λέγεται η περιοχή που στήνεται ο Οβριός) έκαναν έναν μεγάλο λόφο από τα αγκάθια και στην κορυφή του έβαζαν ένα σκιάχτρο το οποίο ντύνουν με παλιά ρούχα, τοποθετούν για κεφάλι μια ζωγραφισμένη κολοκύθα με μάτια, μύτη και για να γελάσουμε ακόμα περισσότερο, τα τελευταία χρόνια, βάζουν και κάποιο ξύλο στο σημείο που θα βρισκόταν το «μόριο» του υποτιθέμενου Εβραίου.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Το κάψιμο του Ιούδα στην Λέσβο.Παλιότερα, στη Χίο, έκαιγαν τον Οβριό τη Λαμπροδευτέρα, ενώ οι γυναίκες έλεγαν «ε και νάταν αληθινός!». Στη Μάδυτο, τη Λαμπροτρίτη, αφού γύριζαν τα παιδιά τον Ιούδα στους δρόμους, χτυπούσαν το σήμαντρο από την εκκλησιά και ο κόσμος τους έδινε κόκκινα αυγά και χρήματα. Κατόπιν καίγανε όλοι μαζί το σκιάχτρο σε φωτιά, που ήταν αναμμένη από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, στον εκκλησιαστικό αυλόγυρο. Στην Κύπρο, το ίδιο. Στην Κεφαλονιά, το Μεγάλο Σάββατο πυροβολούσαν προς τον «Οβριό» και τα παιδιά τραγουδούσαν σχετικό τραγουδάκι που πείραζε τους Εβραίους.Ένας από τους κορυφαίους Ιούδες, καίγεται κάθε χρόνο στους Νέους Επιβάτες, του Δήμου Θερμαϊκού. Μόλις περάσει ο επιτάφιος αρχίζουν οι «διαμαρτυρίες» των χριστιανών προς τον μισητό τους εχθρό. Το πλήθος τραγουδάει χοροπηδώντας κυκλικά γύρω από τον φλεγόμενο Οβριό, με συνεχώς αυξανόμενη ένταση:
Κεράτσα, Κεράτσα, Κεράτσα Κληματσίδα,
Να κάψουμε τον Οβριό, που πουλεί τα μήλα,
Επάνω στη γκαμήλα.
Οβριός τ’ ορνίθι το ‘κλεψε, μες το βρακί του το ‘βαλε
Για του γέρου τα μιστά, που πελέκα τα καρφιά.
Νο του, νο του χέζω το νουνό του
Γάρο του γάρο του, χέζω το τσιγάρο του
Μπούκι μπούκι του, χέζω το τσιμπούκι του.
Οβριός πουλεί μαχαίρια, να κοπούν τα δυό του χέρια.
Οβριός πουλεί μετάξι, σαν τον διάολο να πετάξει.
Οβριός πουλεί ψαλίδια, να κοπούν τα δυο τ’ τ’ αρχίδια.
Πάνε όλ’ στ’ ανάθεμα, πάνε και στ’ ανάσκελα”
Οι στίχοι είναι σαφείς και αρκούν για δηλητηριάσουνι τα παιδιά με το αίσθημα του ρατσισμού και του αντισημιτισμού.
Πριν από λίγα χρόνια, τον Ιανουάριο του 2015, είχε πραγματοποιηθεί μια εντυπωσιακή έρευνα από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και υπό την αιγίδα της βρετανικής προεδρίας της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA), που διαπίστωνε ανησυχητική αύξηση του αντισημιτισμού και απόψεων που υποτιμούν ή αρνούνται το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάιο του 2014 είχε δημοσιευτεί παγκόσμια έρευνα της αμερικανικής οργάνωσης Anti Defamation League, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια σε αντισημιτισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών με ποσοστό 69%.Σε μια χώρα που ακόμα δεν έχει αντιμετωπίσει με θάρρος το σκοτεινό παρελθόν της σε ότι αφορά τον αντισημιτισμό, καλό θα ήταν να σκεφτούμε δυο φορές πριν μιλήσουμε για μια απλά παράδοση. Τίποτα δεν είναι απλό, όταν περιέχει κάψιμο ομοιωμάτων με άμεσο συσχετισμό την εθνικότητα που μοιάζουν επικίνδυνα με τις τελετές της Κου Κλουξ Κλαν.Α, και ασφαλώς υπάρχει μια πολιτική δύναμη που θεωρεί πως το κάψιμο πρέπει να μη σταματήσει: Είναι η Χρυσή Αυγή.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίοNewsletterμας.
Με την εγγραφή σας στο newsletter του VICE συμφωνείτε να λαμβάνετε ηλεκτρονικά ενημερώσεις που αφορούν το VICE, οι οποίες ορισμένες φορές ενδέχεται να περιλαμβάνουν διαφημιστικό ή/και χορηγούμενο περιεχόμενο.
