Waarom we ons onverminderd kwaad moeten maken over fossiele subsidies

Zaterdag proberen er weer duizenden montere klimaatactivisten de tunnelbak van de A12 in te kruipen om de weg te blokkeren en zo het afschaffen van fossiele subsidies te eisen. Over die subsidies is de laatste tijd veel te doen geweest: zo bleken ze een stuk hoger te zijn dan gedacht. 

Hier volgt wat doodsaaie uitleg, maar het is belangrijk te weten hoe het zit: fossiele subsidies zijn regelingen die zorgen voor belastingvoordeel voor de fossiele industrie. Grote energiegebruikers betalen bijvoorbeeld minder energiebelasting, en de luchtvaart hoeft geen accijns te betalen. De bedoeling van deze regelingen (meer dan 31) is om consumenten en bedrijven te beschermen tegen hoge prijzen. Dat is ergens een sympathieke gedachte natuurlijk, maar het zorgt er ook voor dat de allervervuilendste bedrijven en industrieën ongehinderd door kunnen gaan met het vernaggelen van ons klimaat, met een heleboel rampspoed en ellende tot gevolg. Het voortbestaan van deze subsidies is een herinnering aan het feit dat je als welwillende burger niets kunt beginnen tegen systematische klimaatverwoesting: in de minuut dat jij een vegaburger naar binnen werkt, geeft de overheid 71000 euro belastingvoordeel cadeau aan de fossiele industrie.

Hier zijn nog zes redenen om je onverminderd kwaad te blijven maken om fossiele subsidies:

Pas in 2020, lang nadat de eerste klimaatdoelen waren gesteld, ploos de overheid een aantal belastingmaatregelen uit die het gebruik van fossiele brandstoffen (aardgas, aardolie en kolen) stimuleren of goedkoper maken, in een poging uit te rekenen hoeveel geld daar eigenlijk aan op ging. Ze kwam uit op een bedrag van 4,5 miljard euro per jaar. Maar oeps! Vier regelingen waren niet meegenomen, waaronder de grootste subsidiepost, namelijk energiebelasting. Alman Metten, economisch onderzoeker en ex-Europarlementariër, deed wél een poging om een totaalplaatje te schetsen en kwam afgelopen maart uit op een bedrag van 30 miljard euro per jaar. Volgens onderzoek van milieuorganisaties is het bedrag jaarlijks zelfs 37,5 miljard euro – wat gelijk staat aan 4 procent van de Nederlandse economie. De grootste kortingen en subsidies zijn voor de energiebelasting (grote bedrijven betalen relatief weinig belasting per eenheid energie), scheepvaart, fossiele energieopwekking en de luchtvaart. 

Hoewel er veel onduidelijk is geweest over of deze cijfers nou wel of niet kloppen, zei minister Jetten van Klimaat en Energie deze week in de Tweede Kamer dat deze laatste cijfers hem ‘bekend voorkomen’. “Het kabinet bevestigt de nieuwste inschatting van milieuorganisaties dat bedrijven op jaarbasis 37,5 miljard minder kwijt zijn aan energiebelasting dan huishoudens voor hetzelfde verbruik,” aldus het FD.

Het doel van het kabinet is om voor 2030 onze uitstoot met 55 procent te verminderen vergeleken met 1990. Maar de 37,5 miljard euro die het gebruik van fossiele brandstoffen aantrekkelijk maakt, is veel meer geld dan beschikbaar is gesteld voor het klimaatfonds. Sterker, hét klimaat- en transitiefonds, dat dus moet helpen om de energietransitie in gang te zetten en de allesomvattende klimaatdoelen te halen, gaat om 35 miljard verdeeld over 10 jaar. 10 JAAR. Dat verschil is kolossaal, en hartstikke krom.

Wereldleiders waren het er twee jaar geleden tijdens de klimaattop in Glasgow nog over eens dat de 'inefficiënte subsidies’ voor fossiele brandstoffen moeten worden afgeschaft. 

Maar de afgelopen twee jaar zijn juist alle fossiele subsidie-records verbroken. Volgens een studie van het Internationaal Monetair Fonds van afgelopen augustus is het wereldwijde totaal van fossiele subsidies afgelopen jaar gestegen naar 7 biljoen dollar (6,5 biljoen euro), en krijgen fossiele bedrijven 12 miljoen euro per minuut aan belastingvoordelen, subsidies en kortingen. Hierover zegt de VN-organisatie: “Terwijl de wereld moeizaam probeert de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden celsius, en delen van Azië, Europa en de Verenigde Staten kampen met extreme hitte, zijn de bedragen van subsidies voor olie, steenkool en aardgas op dit moment meer dan het dubbele van wat overheden jaarlijks uitgeven aan onderwijs.” 

Hoewel de bedoeling is van fossiele subsidies om de consument te beschermen, en daarmee juist ook de mensen met een minder dikke portemonnee, verzilveren in verhouding juist de vermogende huishoudens de voordelen. De Europese Commissie zegt hierover: “Fossiele subsidies kosten de belastingbetaler veel geld, evenals de overheid, en komen niet noodzakelijk ten goede aan de doelgroep. Ze slagen er vaak niet in hun belangrijkste doelstelling te verwezenlijken: in plaats van de armste huishoudens te ondersteunen, werken ze regressief, want de meeste voordelen komen ten goede aan de rijkste huishoudens.” 

Want: welvarende huishoudens gebruiken nou eenmaal meer brandstof. En hoe meer je verbruikt, hoe meer je profiteert.

Maar hier zit het pijnpunt: de rekening van het afschaffen van de subsidies wordt neergelegd bij de consument. Prijzen van brandstoffen, maar bijvoorbeeld ook tomaten, zouden duurder kunnen worden. Daar gaan de armste huishoudens natuurlijk het meest van voelen, wordt gezegd door tegenstanders van het afschaffen van de subsidies. 

De oplossing? Een deel van de inkomsten die voortvloeien uit het hervormen van dit systeem, namelijk vier biljoen, kan prima worden gebruikt om juist de arme en kwetsbare huishoudens te compenseren. Op deze manier kan het afschaffen van de subsidies ook inkomensongelijkheid tegengaan, aldus het IMF. 

Afgelopen januari trok het College voor de Rechten van de Mens aan de bel, nadat tientallen klimaatactivisten werden gearresteerd tijdens een A12-demonstratie. Volgens het College  horen tijdelijke verkeersblokkades gewoon bij het demonstratierecht. Sommige activisten werden nog vóór de demonstratie in de kraag gegrepen door de politie, en kregen onterecht een gebiedsverbod. Andere activisten kregen dwangsommen opgelegd na demonstraties. Er ontstond hommeles over de inperking van het demonstratierecht, en over hoe onevenredig hard klimaatactivisten werden aangepakt, vooral vergeleken met de boerenprotesten. In augustus werd een aantal activisten veroordeeld voor opruiing, omdat ze mensen op sociale media opriepen om de demonstratie bij te wonen. 

Investico en de Groene Amsterdammer deden een half jaar lang onderzoek naar de stand van het demonstratierecht in Nederland. Een aantal van hun conclusies: “Gemeenten stellen knellende eisen aan demonstraties, wie als demonstrant een ID-bewijs toont wordt opgezocht in het politiesysteem, net als diens ouders en kinderen, er wordt vaker ingegrepen door burgemeesters én meer geweld gebruikt.”

Wie deze etterende puist enorm graag wil laten groeien, is de lobby van de fossiele industrie. Die is groot en invloedrijk, en heeft een flinke vinger in de pap bij de overheid. Onderzoek laat zien dat Shell sinds het Parijsakkoord van 2015 al honderden miljoenen heeft uitgegeven aan lobby om klimaatbeleid te vertragen of te ondermijnen. En dat kunnen ze blijven doen, gezien hun recordwinst van 36 miljard euro van vorig jaar (ha, dat is ongeveer hetzelfde bedrag als wat de fossiele industrie jaarlijks aan belastingvoordeel geniet, en wat de Nederlandse overheid wil uitgeven aan het Klimaatfonds de komende tien jaar!). De wereld is een dorre, dorre plek.

Maar dat deprimerende gegeven hoeft natuurlijk niet te betekenen dat we bij de pakken neer gaan zitten. Als er iets is dat kan helpen tegen overweldigend onrecht, dan is het massale verontwaardiging en protest. 

Op dit moment is het zo ingericht dat het loont om flink te vervuilen. Dat maakt natuurlijk dat geen enkele grootverbruiker zin heeft om de boel om te gooien en op duurzame voet verder te gaan.

Wat zou er gebeuren als die perverse prikkel van de fossiele subsidie verdwijnt? Niet alleen komen er miljarden vrij die kunnen bijdragen aan de energietransitie en aan compensatie voor armere huishoudens kunnen worden besteed – het zou waarschijnlijk ook betekenen dat grote vervuilers eindelijk de noodzaak voelen om te kappen met de uitstoot van schadelijke gassen en te investeren in schone energie. En dat geeft niet alleen hoop op een mooiere toekomst, het zou – in een wereld waarin miljoenen mensen getroffen worden door klimaatrampen en luchtvervuiling – direct talloze levens schelen.