Dat er meer wilde dieren in de stad opduiken is geen goed teken

Een paar dagen nadat Milaan in lockdown ging, stuurde een vriend een foto van een gigantische pad die hij zag toen hij terugliep van de supermarkt. De pad leek zich totaal op zijn gemak te voelen op de stoep. Normaal gesproken is het niet onmogelijk om dieren in Milaan tegen te komen – in en rondom de grachten kun je eenden, vissen en reigers vinden – maar we waren verrast door de vanzelfsprekendheid waarmee die pad daar ineens zat.

In de weken die volgden verschenen er van over de hele wereld enthousiaste nieuwsberichten dat er steeds meer dieren te zien waren in grote steden, nu er figuurlijk gezien verder geen hond op straat loopt. In de Japanse stad Nara lopen herten op straat, het Thaise Lopburi kreeg bezoek van talloze aapjes en in de kanalen van Venetië zouden dolfijnen zwemmen – zouden, want dat bleek later helemaal niet te kloppen, wat ook geldt voor veel andere viralberichten over dieren die de stad komen veroveren. Het beeld van de terugkeer naar de natuur werd gevierd als troost in deze donkere tijden. En vervolgens werd het ook nogal belachelijk gemaakt, door memes over dinosaurussen, badeendjes en de Teletubbies die zich ‘eindelijk weer’ in de stad durfden te wagen.

Het idee dat er meer dieren in de stad vertoeven klinkt misschien leuk en gezellig, maar in werkelijkheid ligt het toch wat ingewikkelder. Voor de dieren die afhankelijk zijn van mensen is het leven er juist alleen maar zwaarder op geworden. Die lieve hertjes die door Japan struinden worden bijvoorbeeld meestal gevoerd door toeristen, maar vanwege social distancing zijn ze nu genoodzaakt om nog dieper in de stad te trekken omdat ze geen voedsel kunnen vinden. Dit gaat ook op voor dieren waarvan we wat minder op hol slaan als ze in de stad komen, zoals duiven. Ook zij zijn afhankelijk van toeristen, net als de aapjes in Thailand en zeemeeuwen in havensteden. En ratten, muizen en vossen die door het vuilnis snuffelen, of op komen dagen als de marktkraampjes worden afgebroken.

“Dieren houden constant in de gaten welke risico’s en mogelijkheden er spelen als ze naar een bepaald gebied trekken,” legt Menno Schilthuizen uit. Hij is een evolutiebioloog en wetenschapper aan de Universiteit Leiden. “Meestal worden ze daar bij steden van weerhouden door mensen, maar zodra we uit zicht zijn komen ze al snel tevoorschijn.”

Schilthuizen is gespecialiseerd in de relatie tussen dieren en steden, en onderzoekt hoe stadsdieren zich ontwikkelen ten opzichte van hun wilde tegenhangers. Hij zegt dat dit veel sneller te onderzoeken is sinds lockdown is ingetreden. “Ik heb in mijn eigen omgeving ook veranderingen gezien in de activiteit van vogels.” Wel denkt Schilthuizen dat dit soort veranderingen makkelijk weer kunnen terugdraaien zodra de crisis voorbij is.

De meeste epidemieën en pandemieën van de afgelopen decennia, zoals hiv, ebola en SARS, zijn overgedragen van dier op mens, en COVID-19 vormt daar geen uitzondering op. Van dit type coronavirus wordt vermoed dat het oorspronkelijk van vleermuizen kwam, vervolgens oversloeg op een Javaans schubdier en daarna op een mens. Beide dieren werden op een markt in Wuhan verkocht, waar zeldzame dieren ter plekke worden geslacht en gekocht door rijke klanten. Deskundigen denken dat hoe meer mensen zich bemoeien met wilde dieren en hun natuurlijke habitat bedreigen, hoe groter het risico op een volgende pandemie is.

Veel mensen zien deze toestand als voorproefje van de apocalyps die uitbreekt als we de klimaatcrisis niet op tijd kunnen beteugelen. Catastrofaal noodweer en nieuwe pandemieën “zullen steeds vaker voorkomen als onze onhoudbare activiteiten ook steeds meer van de natuur gaan vragen”, legt Schilthuizen uit.

Het woord apocalyps komt van het Griekse apokálypsis, wat ‘openbaring’ betekent. Onze eigen openbaring moet toch echt vanuit onszelf komen – de natuur kan niet ineens op magische wijze terugveren en de mensen verlossen van alle ingewikkelde problemen die ze zelf hebben veroorzaakt. Maar de crisis heeft ook laten zien dat veel van de maatregelen die nodig zijn om de natuur te laten overleven, ook nodig zijn om een andere ramp te voorkomen. Nu moeten we ons er nog naar gedragen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Italië .