Een horrorwinter in het ‘Guantanamo Bay van Europa’

De gevangenen doen hun best om zich zo goed mogelijk op de winter voor te bereiden. De bewakers – die voor de Koerden werken, die het gebied in bezit hebben – hebben lakens uitgedeeld, die de vrouwen aan hun tenten hebben vastgenaaid. Ze hebben ook wat kooktoestellen gekregen, maar mogen die niet ’s nachts aan laten staan vanwege brandgevaar. Ze zoeken schoeisel, alles waarmee ze hun voeten ook maar een beetje warm kunnen houden is prima, zolang er maar geen gaten in zitten. In de zomer doen ze hun best om niet uit te drogen, in de winter is het vooral zaak om geen bronchitis te krijgen of onderkoeld te raken.

Marc*, een gepensioneerde man uit de omgeving van Parijs, heeft een schoondochter en vier kleinkinderen die hun derde winter doorbrengen in Al Roj. “Sinds ze daar vastzitten voelen ze zich al ziek, de een na de ander,” zegt hij. “Het houdt nooit op, soms is het echt heel ernstig.” Marc is lid van het Collectif des Familles Unies, een organisatie die Franse gedetineerden die vastzitten in Irak of Syrië herenigt met hun familie. “Mijn zesjarige kleinzoon is de kwetsbaarste van het stel. Eens in de zoveel tijd valt hij flauw of droogt hij uit. En als dat ’s nachts gebeurt, wanneer de kleine kliniek in het kamp gesloten is, moet je wachten tot de volgende ochtend.” Maar soms is de volgende ochtend simpelweg te laat.

Marcs kleinzoon houdt nog altijd stug vol, maar er zijn ook veel vrouwen en kinderen overleden in Al Roj, net als in het kamp Al Hol, dat iets zuidelijker ligt. Tot dusver gaat dat om minstens negen Europese kinderen van nog niet eens drie jaar oud, die stierven aan uitdroging, ondervoeding of oorlogsverwondingen – een eenjarig Frans kind is bijvoorbeeld overreden door een militair voertuig. Dat staat in Europe’s Guantanamo, een rapport dat de mensenrechtenorganisatie Rights and Security International (RSI) onlangs uitbracht over de omstandigheden waarin duizenden gevangenen leven. Daar zitten rond de 230 Europese vrouwen en 640 Europese kinderen bij, die volgens het rapport hoognodig gerepatrieerd moeten worden door hun thuisland.

“Net als gevangenen in Guantanamo Bay, zijn deze vrouwen en kinderen overgeleverd aan omstandigheden die internationaal als wreed, onmenselijk en vernederend worden geclassificeerd,” aldus de auteurs. De mensen in het kamp zitten volgens hen “onwettig” vast, omdat er geen juridische basis is en totale willekeur heerst. Bovendien doen de bewakers dingen die nogal naar marteling neigen. 

In het rapport wordt uitgelegd hoe vrouwelijke gevangenen wekenlang in krappe cellen hebben vastgezeten met hun kinderen. “Ik ken een Belgische vrouw die een maand afgezonderd heeft gezeten met haar vijfjarige dochter,” vertelt een vrouw die vastzat in Al Hol. “Ze zaten in het donker, in een kamer die ongeveer zo groot was als een toilet.” Andere vrouwen zijn zelfs afgezonderd van hun kinderen, die zichzelf maar moesten zien te redden. Eén van de vrouwen moest volgens het rapport nog borstvoeding geven.

Naast de vrijheidsbeperkingen vindt er continu geweld plaats. Bewakers staan erom bekend dat ze soms op gevangenen schieten – tijdens een demonstratie bij Al Hol bijvoorbeeld – en ze fysiek te mishandelen. De onderzoekers van RSI denken dat dit deels ook komt door conflicten tussen gevangenen: sommigen staan achter de ideologie van IS staan, anderen juist niet. “Er was een keer een Russische vrouw die mijn dochter met een mes bedreigde,” herinnert een Franse gevangene zich. “Een andere vrouw noemde mijn dochter een ‘ongelovige’ en duwde haar op de grond, alleen omdat ze een puppy in haar armen had.”

Nog verontrustender is dat er ook vrouwen in het kamp zitten die voor eigen rechter spelen. Ze straffen hun medegevangenen die de wetten van de Islam anders interpreteren. In Al Hol werd bijvoorbeeld een Europese vrouw afgeranseld door een groep vrouwen omdat ze met een mannelijke medewerker had gesproken. Een veertienjarig meisje uit Azerbeidzjan zou gewurgd zijn omdat ze haar gezicht niet genoeg bedekt had.

Marc krijgt af en toe updates van zijn kleinkinderen in de vorm van ingesproken berichten, foto’s van hun tekeningen en soms een geschreven boodschap. De manier waarop de omstandigheden in het rapport worden omschreven, herkent hij maar al te goed. Wat hem betreft maakt het verslag ook duidelijk dat de verantwoordelijkheid bij de EU-lidstaten ligt. “Europese landen hebben als enige de mogelijkheid om de gevangenschap van hun staatsburgers te beëindigen,” aldus het rapport. Vervolgens wordt opgeroepen om de vrouwen en kinderen te repatriëren – de vrouwen zodat ze in Europa naar de rechter kunnen, en de kinderen zodat er voor ze gezorgd kan worden en ze een normaal leven kunnen leiden.

In december 2020 haalden Duitsland en Finland vrouwen en kinderen terug uit Syrië, maar veel andere Europese landen zijn een stuk passiever. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Lord Ahmad zei op 16 november dat de risico’s van mensen die naar Syrië zijn afgereisd “het best in het buitenland kunnen worden beheerst”.

Frankrijk heeft 28 kinderen gerepatrieerd sinds maart 2019. Het proces om kinderen terug te halen zit ingewikkeld in elkaar, maar de prioriteit lijkt te liggen bij de jongste en kwetsbaarste kinderen, met name wezen. Een van de gerepatrieerde kinderen was een meisje met een ernstige hartaandoening, die anders waarschijnlijk binnen een paar dagen was overleden.

Het wordt per zaak bekeken. “Er zitten zestienjarige meisjes in het kamp die wees zijn, en erheen waren gebracht toen ze maximaal tien of twaalf waren,” zegt een onderzoeker die er zelf is geweest. “Ze zijn dubbel slachtoffer. Ze hebben er nooit voor gekozen om naar Syrië te gaan, en omdat ze zestien zijn mogen ze nu ook niet meer terug hun land in.”

Begin 2019 onthulde de Franse krant Libération dat de Franse regering op het punt stond om alle Franse gevangenen uit Noordoost-Syrië terug te halen. Toen uit peilingen bleek dat de publieke opinie hier erg tegen gekant was, werd het plan niet doorgezet. 

Wat de families en hun advocaten betreft, is repatriëring de enige acceptabele oplossing. Maar er zit weinig schot in de zaak. “Het gebrek aan actie is duidelijk opzettelijk,” zegt Emmanuel Daoud, een advocaat die een vrouw bijstaat die darmkanker heeft, en momenteel met haar vier kinderen vastzit in Al Roj. “Ze worden aan hun lot overgelaten.” Het Collectif des Familles Unies deelt die mening: “Het enige obstakel is nog dat het politiek mogelijk moet zijn.”

Totdat het zover is, moeten mensen als Marc het doen met foto’s van hun kleinkinderen. Op sommige foto’s zijn kleine vliegtuigjes getekend, waarmee ze ooit hopelijk terug zouden kunnen vliegen naar huis. Maar wanneer, weet niemand.

*Naam is veranderd.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Frankrijk.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram