Over reparaties voor het slavernijverleden wordt al heel lang gesproken

Toen koning Willem-Alexander vanonder een druipnatte paraplu zijn excuses aan voor het slavernijverleden van Nederland, was dat een historisch moment: nog nooit eerder sprak een vorst dergelijke excuses uit. De spijtbetuiging van de koning werd overwegend positief ontvangen. “Het opent de deur naar gesprekken over herstel en reparaties,” zei Mitchell Esajas in een panelgesprek tijdens het Keti Koti-festival op Museumplein. 

De reden dat staatshoofden en regeringen vaak terughoudend zijn met excuses voor onrecht en misdrijven uit het verleden, is dat er consequenties aan verbonden zijn. Want wie excuses uitspreekt, erkent dat er iets goed te maken is. In het beste geval zijn excuses daarom een begin van een periode van reparatie en herstel – en als het daarbij gaat om ruim driehonderd jaar slavernij, is er natuurlijk enorm veel werk te verrichten. De 200 miljoen euro die het kabinet daarvoor heeft vrijgemaakt zijn volgens diverse activisten niet genoeg: zij willen dat er wordt nagedacht over hoe de ongelijkheid die door slavernij in onze maatschappij gesleten is, daadwerkelijk kan worden opgeheven. 

Tijdens de traditionele Bigi Spikri-optocht naar de herdenking in het Oosterpark liep daarom een groep activisten mee, onder het motto ‘Geen Heling Zonder Herstel’. Ze droegen borden met daarop teksten als: “Wij hebben recht op herstelbetalingen voor 300 jaar kolonialisme” – een tekst die in de jaren zeventig ook al op spandoeken stond – en de namen van mensen die zich tegen de slavernij verzetten, zoals Tula, Ma Pansa en Sablika. 

Op 8 juli opent een expositie in The Black Archives in Amsterdam die het gesprek over herstel moet helpen aanzwengelen, over verzwegen gebeurtenissen rond het einde van de slavernij. “Dit jaar herdenken we de afschaffing van de slavernij, maar hoe vond dat nou daadwerkelijk plaats?”, zegt onderzoeker en productiecoördinator Nikita Krouwel tegen VICE. Om daar een beter beeld van te krijgen is onderzoek naar de parlementaire debatten die werden gevoerd in de aanloop naar de afschaffing van de slavernij geraadpleegd, maar ook onderzoek naar het veelzijdige verzet van tot slaaf gemaakte Afrikanen. “Dat politieke proces is één onderdeel, maar we bevragen en analyseren dat door ook andere verhalen erbij te betrekken,” zegt Krouwel. “Verhalen over verzet in Curaçao, in Sint-Maarten, in Suriname. Daarmee willen we laten zien: de afschaffing van de slavernij kwam er niet zomaar. Het was niet alleen een handtekening die werd gezet onder een wet, maar ook de strijd van tot slaaf gemaakten. Het idee van de afschaffing begon niet bij politici, daar vochten tot slaaf gemaakten altijd al voor.”

Kennis van het verleden is nodig om een goed gesprek over toekomstig herstel te voeren, legt Krouwel uit. “Als we het hebben over heling en herstel in Nederland, dan lijkt dat vrij abstract, omdat we het daar nog niet veel over hebben gehad. Mensen hebben er misschien nog niet veel kennis over, ze hebben het vocabulaire er nog niet voor, omdat het nooit deel is geweest van het algemene debat,” zegt Krouwel, waarbij ze benadrukt dat er binnen activistische gemeenschappen al wèl heel lang nagedacht wordt over reparaties. “Al sinds de afschaffing van de slavernij zijn er nazaten van tot slaaf gemaakten die vragen om erkenning, om excuses en om herstel. Maar die verhalen hebben vaak geen aandacht gekregen in het publieke debat, of het zijn gesprekken die vooral binnen de gemeenschap werden gevoerd. Wij hebben een groot archief, dus wij kwamen die verhalen al snel tegen. Bijvoorbeeld een foto uit de jaren zeventig, waarop te zien is dat de Surinaamse gemeenschap het heeft over herstelbetalingen. Door dat te laten zien, geef je mensen de mogelijkheid om na te denken over hoe heling en herstel eruit kan zien.” 

Het idee voor de tentoonstelling ontstond toen Mark Rutte vorig jaar nationale excuses voor het slavernijverleden uitsprak, waarbij hij zei dat er “geen punt, maar een komma” achter dat verleden stond (naar een uitspraak van kunstenaar Serana Angelista, die ook aan de tentoonstelling bijdraagt). “Hij had het niet over herstel, maar wel over die komma. Er moest dus iets komen, maar wat dat was bleef vrij vaag. Er is nog niet echt een plan. Voor ons is het belangrijk om dat gesprek te gaan voeren, over wat er na de erkenning en de excuses moet gebeuren. We moeten kijken naar hoe we kunnen herstellen wat er in het verleden is verstoord en gebroken, dan pas kan er sprake zijn van heling.” 

Luciano de Boterman was bij de Bigi Spikri-optocht en maakte foto’s: