Kazachstanen in Nederland volgen de onrust in het land op afstand

Wat is het doel van een protest? Soms gewoon elkaar ondersteunen in onzekere tijden, bleek gisteren bij het solidariteitsprotest voor Kazachstan in Den Haag. We spraken een paar van de aanwezigen over hoe het is om op afstand en in grote onzekerheid met geliefden mee te leven.

Hoe kan een land in vredestijd schijnbaar vanuit het niets zo snel richting geweld escaleren? Dat is een vraag die vele Kazachstanen, zeker ook in het buitenland, bezighoudt. Het geweld en de chaos die vorige week in Kazachstan plaatsvonden zijn nog altijd in nevelen gehuld. 

Veel vragen zijn nog onbeantwoord: hoe kon een vreedzaam protest tegen de verdubbeling van de lpg-prijs, een goedkope brandstof die veel wordt gebruikt door Kazachstanen, in zoveel geweld en chaos eindigen? In het westen van het land namen arbeiders 2 januari het initiatief voor vreedzame protesten tegen de verhoogde prijzen, die voor velen een directe bedreiging van het levensonderhoud betekenen. Al snel ontstonden in steden door heel Kazachstan solidariteitsprotesten waarin ook een roep om democratische hervormingen begon te klinken. In met name Almaty leek het protest te worden gekaapt door tot op heden onbekende partijen, die zich ook tegen de politie richtten. De overheid spreekt van “terroristen”, maar wie daar precies mee wordt bedoeld, is onduidelijk. Doordat het internet in vrijwel geheel Kazachstan, een zeer gedigitaliseerd land, werd afgesloten, kwam er niet of nauwelijks nieuws van onafhankelijke media ter plekke. Er werd voor het hele land een noodtoestand afgekondigd. 

Voor verreweg de meeste Kazachstanen in binnen- en buitenland is het een angstaanjagende tijd. Zo verscheen het bericht dat president Tokajev zou hebben verordonneerd om zonder waarschuwing op scherp te schieten. Vanwege de internetblokkade waren veel Kazachstanen buiten het land zelf bang dat hun dierbaren die boodschap niet zou hebben doorgekregen en zich dan toch nog op straat zouden begeven. Van een boel activisten van het eerste uur, vakbondsleiders en gewone mensen is nog altijd onduidelijk wat er met ze is gebeurd. Volgens de autoriteiten zijn er deze week 164 mensen omgekomen bij de ongeregeldheden en zijn meer dan 5000 mensen opgepakt. Maar wie het zijn, wie er vastzitten en waarom, dat is allemaal nog onduidelijk, al worden er genoeg analyses op losgelaten.

Het is voor een Nederlandse jongen als ik makkelijk om dergelijk nieuws over onrust ergens op social media voorbij te zien komen en het voor kennis aan te nemen, zonder verder stil te staan bij de consequenties die zulke onrust voor de bevolking heeft. Maar het toeval wil dat de persoon met wie ik lief en leed deel een Kazachs-Nederlandse is, en dat ik iemand een week lang koortsachtig contact zag proberen te krijgen met familie, alleen verlicht door het bleke schijnsel van haar smartphone, en daarom misschien bovengemiddeld geïnteresseerd ben in de ontwikkelingen daar.

Toen er gisteren een solidariteitsactie in Den Haag werd georganiseerd, ging ik er dan ook mee naartoe, om een beeld te krijgen van hoe het voor andere Kazachstanen in Nederland is om op afstand mee te moeten leven met gebeurtenissen in het moederland. Wat er gisteren in Den Haag gebeurde, voelde meer als elkaar een hart onder de riem steken dan een gericht politiek protest. Zo’n vijftig mensen waren bijeen om met elkaar vlaggen op te houden, appels op de grond te leggen (appels zijn het symbool van Almaty, de grootste en zwaarst getroffen stad van het land), een gedicht voor te dragen en het volkslied te zingen. Een vrouw schoof de miniatuur-landsvlaggetjes omhoog op het kleine stokje waaraan ze bevestigd zaten. Ontroerende gebaren in onzekere tijden.

Ik sprak enkele van de aanwezigen om te vragen hoe zij deze periode ervaren.

Adina is een twintiger die naar Nederland is gekomen om een master Educational Science and Technology te volgen. “Ik was de afgelopen week kapot van het nieuws,” vertelt ze. “Ik kon vanuit Nederland niet helpen. Mijn familie en ik komen uit Astana, de hoofdstad van Kazachstan. De afgelopen week kon ik ze twee uur per dag bereiken, van 5 uur ’s ochtends tot 7 uur ’s ochtends. Dat is wanneer ze het internet daar aanzetten. Dan belde ik mijn moeder, en hoewel ze zegt dat ze veilig is, was ik eigenlijk non-stop aan het huilen.”

Ze pauzeert omdat ze ook nu moet huilen. “Sorry hoor,” zegt ze. “Het is gewoon zo frustrerend en uitzichtloos. Ze zeggen dat we een democratie hebben in Kazachstan, maar het voelt nu als een leugen. Hoeveel mensen hebben gelogen? Ik ben nooit echt een politiek mens geweest, maar ik ben hier vandaag naartoe gekomen omdat ik me zo hulpeloos voel. Het voelt alsof mensen gestraft zijn omdat ze zich hebben uitgesproken voor politieke verandering. Ik zie nu even echt geen uitweg, geen toekomst.”

Madina, een tolk die zeven jaar in Nederland woont, vertelt dat ze uit Amsterdam naar Den Haag is gekomen om solidair te zijn met de vreedzame protesteerders in Kazachstan. 

“Voor de meeste mensen die demonstreerden was het nooit de bedoeling om een ‘revolutie’ te beginnen, ze wilden gewoon op een vreedzame manier gehoord worden. Kazachstan is per definitie een vreedzaam land. Misschien hebben ze te veel geslikt, want gasprijzen die in een keer met 100 procent verhoogd worden, dat gaat niet. De elite heeft het te ver gepusht, denk ik. Nu moeten ze wel naar het volk luisteren, want zoals het vroeger ging, gaat het nu niet meer. Mensen zijn het zat dat hun mening niet gehoord wordt. Er moet politieke hervorming komen, een systeemverandering. Je kan niet blijven stelen van een bevolking.”

Madina heeft ook een bijzonder roerige week gehad. “Mijn moeder is in Almaty, maar ik heb haar voor het eerst in de zeven jaar dat ik in Nederland ben niet zomaar kunnen bellen. Deze week lukte het alleen door hulp van andere familie daar, die ik wel kon bereiken. Zij waren in een andere stad, maar hadden mij op speaker gezet en de telefoon naast een telefoon gelegd waarop mijn moeder op speaker stond. Zo kon ik haar dan toch horen. Ze heeft genoeg te eten zei ze, en de winkel bij haar in de buurt is ook weer open. Toch kan ik me maar moeilijk concentreren op werk. Ik heb mijn moeder trouwens ook niet verteld van de ergste dingen die ik heb gehoord, de ergste dingen die ik online heb gezien. Je wil dierbare mensen toch ook behoeden voor paniek.” 

Wat dat betreft heeft ze ook nog advies voor mensen die ook solidair willen zijn: “Als je iets deelt, zorg dan dat je hebt gecheckt of die bron onafhankelijk, betrouwbaar en deskundig is.”

Nadat ik Madina sprak werd een tekst voorgelezen waarin solidariteit werd uitgesproken met de vreedzame protesteerders in Kazachstan. De tekst werd in het Russisch, het Engels, het Nederlands en het Kazachs voorgelezen, en werd gevolgd door een gedicht van Mukaghali Makatayev. Daarna zongen de aanwezigen het Kazachse volkslied. Een van de zangers kon het niet afmaken omdat ze in tranen uitbrak.

Die zanger was Asselya, een tolk uit Almaty, die 14 jaar geleden naar Nederland kwam. “Ik zou half januari bij mijn ouders op bezoek gaan in Kazachstan, omdat mijn vader nu heel slecht is,” zegt ze. “Zijn bloeddruk is erg hoog, hij heeft medicijnen nodig. Mijn moeder is aan het dementeren. Mijn broer heeft zaterdag de hele dag met de auto rondgereden op zoek naar medicijnen voor mijn vader, maar we waren erg bang dat mijn broer iets zou overkomen, omdat het onduidelijk was of je op straat mocht zijn.” 

Wanneer ze naar Kazachstan kan reizen is maar de vraag. De tranen staan haar het hele gesprek op het gezicht. “Voor het gevoel is het gebrek aan informatie het ergste. Als er onrust is, als er geschoten wordt, en je weet niet hoe het met de mensen die je liefhebt gaat, dan voelt dat zo verschrikkelijk machteloos. Maar ook dat alles zo kan omslaan. Van de ene op de andere dag is alles anders.”

Wat haar ook verdrietig maakt is dat ze het gevoel heeft dat andere krachten van de situatie gebruik maken om van Kazachstan te profiteren. “Kazachstan voelt voor mij nu aan als een gewond dier, dat desalniettemin als een stuk vlees tussen een roedel wolven wordt gegooid. Zoveel mensen in het buitenland hebben nu interesse, zoveel macht en invloed lijkt nu nog meer tot het land te zijn aangetrokken. Dat maakt de uitkomst van deze onrust ook zo onvoorspelbaar.” Ze zucht. “Als mensen van de ene op de andere dag niet meer aan brood of melk kunnen komen in je land. Als je opeens niet meer met je vrienden kan spreken. Wat is dat? Hoe kan dat?”

Een van de organisatoren van de bijeenkomst, Tina (30), volgt een master Urban Planning aan de Erasmus Universiteit. “Dus ik ga Almaty weer opbouwen als dit achter de rug is,” zegt ze ironisch. Maar iets serieuzer verzucht ze dat ze niet meer weet wie ze moet vertrouwen, omdat de informatievoorziening in en uit het land zo pover is. “Onafhankelijke media zijn daar geblokkeerd, dus we weten gewoon niet goed meer wat we moeten geloven.” Toch leverde de situatie ook mooie acties op van onderlinge hulp en solidariteit. “Ik zat in een Telegram-groep met andere Kazachen die elkaar hielpen boodschappen bij familieleden te krijgen. Als de een was afgesloten van het internet lukte het een ander misschien wel om het bericht te versturen.”

In Kazachstan is vandaag een dag van nationale rouw afgeroepen. Er zijn op dit moment ontwikkelingen aan de gang die onzeker maken en die nog niet zijn afgelopen. Wat er precies gebeurt en waarom moet zich nog uitwijzen, maar wat wel duidelijk is is dat in tijden van onzekerheid samenkomst, samen zingen, je uitspreken in solidariteit, en dan na afloop de appels meenemen om later op te eten nooit verkeerd zijn. 

* Vanwege de onzekere situatie in Kazachstan, zijn de achternamen van de geïnterviewden weggelaten. De volledige namen zijn bekend bij de redactie.