Nederlanders over het moment waarop ze in actie kwamen tegen racisme

Het afgelopen jaar lijkt er sprake van een soort stroomversnelling: van een parlementair debat over institutioneel racisme tot een lange lijst aan zwarte blokjes en van #BlackLivesMatter-hashtags op Instagram tot brede belangstelling voor de oproep om van Keti Koti nationale vrije dag te maken. Er is veel meer aandacht voor het activisme van de antiracisme-beweging. 

De Black Lives Matter-demonstraties zijn daarvan een grote katalysator geweest. Wereldwijd werd BLM een van de grootste mensenrechtenbewegingen in de geschiedenis, voor de demonstraties kwamen mensen massaal op de been. De opkomst voor de BLM-demonstratie in Rotterdam was bijvoorbeeld enorm: de hele Erasmusbrug stond vol demonstranten die zich met bordjes en spandoeken uitspraken tegen racisme en politiegeweld. De demonstraties hadden niet alleen effect op het racisme-debat in Nederland, maar ook op het algehele besef van de kracht van demonstraties. 

Voor veel van de mensen die vorig jaar op de barricades stonden, was dat hun eerste keer. Wat maakte dat ze zich toen wel aansloten bij een demonstratie, en waarom deden ze dat eerder niet? En is dat nu blijvend veranderd? We spraken drie verschillende mensen die vorig jaar voor het eerst de straat opgingen over hun ervaringen tijdens de demonstratie, over de angst die ze moesten overwinnen, over black awakening en over hoe ze nu tegenover activisme staan.

Joandi woont in Utrecht en promoveert aan de Universiteit voor de Humanistiek, waar ze onderzoek doet naar hoe de Holocaust en het slavernijverleden in het onderwijs behandeld worden. “De vraag die ik stel is: hoe gaan wij om met sensitieve onderwerpen? Je ziet in beide gevallen dat ze eigenlijk ondergesneeuwd worden. Als het om de Holocaust gaat hebben we het over Anne Frank, maar als we het moeten hebben over daderschap is het stil. Net zoals het bij het slavernijverleden steeds over handel gaat, maar eigenlijk weinig over het racisme wat daaraan ten grondslag ligt.”

Joandi is geadopteerd en groeide op in Nieuwegein. Hoewel ze er eerst huiverig voor was om als activist gezien te worden, gaat ze nu door een ware black awakening. “Eerst wilde ik zo graag zijn zoals iedereen, het feit dat ik zwart ben zou er niet toe moeten doen. Maar ik merkte dat mijn kleur toch als eerste wordt gezien, en ik kwam tot de conclusie dat dat helemaal niet erg is. Deze identiteit is niet minder waard. Ik ben anders, en dat mag gezien en gewaardeerd worden. Dat wil ik vooral ook aan mijn dochters meegeven, voor hen ben ik toch naar de demonstraties gegaan.”

“Ik merkte dat ik nog steeds een academica ben, en dus heel erg observerend bij de demonstratie stond. Ik vond het nog steeds ongemakkelijk om mijn vuist omhoog te doen, bijvoorbeeld, maar ik voelde toch een saamhorigheid. Op een gegeven moment zag ik een kind op de schouders die een bordje vasthield waarop stond “Ik wil naar het vwo, mag dat?”. Toen dacht ik: dat kind was ik, mijn dochters hadden dat kind kunnen zijn. Mijn moeder moest ervoor vechten dat ik naar het vwo kon, terwijl ik daarvoor wel de capaciteiten had. Ik werd er emotioneel van toen ik zag dat dat nog steeds speelt.” Joandi merkt dat haar instelling blijvend is veranderd, en dat ze er niet meer voor terugdeinst om naar demonstraties te gaan. “Ik ben steeds activistischer geworden. Na de demonstratie in Utrecht ben ik ook naar die in Amsterdam Zuidoost gegaan.”

Daan ging voor het eerst naar de Black Lives Matter-demonstratie in Rotterdam, met z’n vriendin en nog een paar andere mensen. Daan is jurist en werkt veel met maatschappelijke organisaties. Dat hij dit keer wel deelnam aan een demonstratie kwam volgens hem door een combinatie van factoren. “Ik heb eerder overwogen om tegen Zwarte Piet te demonstreren, maar ik vond dat eng vanwege de gewelddadige manier waarop ik activisten bejegend zag worden. Tegelijkertijd ben ik een witte man, dus dat voelde laf. Er was momentum, dat voelde je heel erg. Ik voelde gewoon in mijn vezels dat er nu een statement tegen racisme gemaakt moest worden. Gelukkig kon ik speciaal voor de demonstratie vrij krijgen van mijn leidinggevende, die het ook erg belangrijk vond.”

“Mijn vriendin heeft Surinaamse roots, zij wilde er zelf heel graag bij zijn. Met haar meegaan deed ik dus ook voor de support, ook al vind ik eigenlijk dat iedereen er had moeten zijn.” Tijdens de demonstratie waren Daan en z’n vrienden wel op hun hoede. “Je merkte dat de politie niet zo blij was met de demonstratie, hun aanwezigheid voelde nogal dreigend. De demonstratie was voor mij een eyeopener over hoe veilig ik mij als witte man in de samenleving voel, iets wat zoveel mensen niet hebben. Ook wist ik niet hoeveel impact dagelijks racisme heeft op mensen, vooral op mijn vriendin. Ik weet ook dat ik dat nooit echt kan weten, als witte Nederlander.”

“Ik dacht eerst: is dat wel aan mij, demonstreren? Maar nu weet ik dat ik er moet zijn, omdat ik zo mijn privilege in kan zetten om het voor de anderen veiliger te maken. De volgende anti-Zwarte Piet-demonstratie wil ik er ook bij zijn. There is power in numbers.”

Jermaine komt uit Rotterdam is sound designer en host. Hij was een van de hosts op het podium bij de Rotterdamse BLM-demonstratie. “Ik bewoog me altijd verre van demonstraties, het risico is er altijd dat je kapot geslagen wordt door de politie. Ik heb rond 2013 gezien hoe Quinsy (Gario, red.) en andere demonstranten echt werden bespuugd, en super grof aangepakt werden door politie. Ik was verbaasd hoe weerzinwekkend de reactie van de samenleving was op anti-Zwarte Piet-demonstranten. Ik had demonstreren nooit echt uitgesloten, maar ik wist wel dat er een grote kans zou zijn dat ik klappen zou vangen als ik dat zou doen. Want als ik er ben, ben ik luid.”

Als hem gevraagd wordt of hij zelf ook ervaringen heeft gehad met politie, lacht hij. “Hoeveel tijd heb je?” Jermaine was twaalf toen hij voor het eerst met de politie te maken kreeg. “Ik kon ‘s nachts mijn fietssleutels niet vinden, en ik was nogal lang voor mijn leeftijd. De politie kwam langs en dacht dat ik een fiets aan het stelen was, ook omdat ik veel ouder leek, en ik werd toen hardhandig opgepakt. Knie in mijn nek, alles.” De overeenkomsten met de arrestatie van George Floyd waren voor hem duidelijk. “Ja man, layers.”

“Toen ik werd gevraagd om te hosten heb ik in eerste instantie nee gezegd, ik voelde me zo niet de persoon daarvoor. Ik was humbled, maar ik wist ook dat ik ineens voor een grote groep mensen zou moeten spreken. Stel dat de politie mij zou herkennen en me bij de eerstvolgende arrestatie nog hardhandiger zou aanpakken? Diezelfde week was er nog een meisje mishandeld door de politie in het Vroesenpark, ik zag dit dus al helemaal fout gaan. Tegelijkertijd vroeg ik me af; zou ik een nabestaande van Floyd in de ogen kunnen aankijken en alsnog nee kunnen zeggen? Toen heb ik het uiteindelijk toch gedaan. Ik voelde een verantwoordelijkheid naar mijn community om het te doen.”

“Uiteindelijk voelde ik de eenheid op de demonstratie zelf, ik zag dat in iedereens ogen. Zo van: aii, we zijn er. Ook voelde het als een goedmakertje voor de keren dat ik er niet ben geweest. Mijn eerste demonstratie, en dan gelijk een host zijn op een podium voor meer dan vijfduizend mensen, in mijn eigen stad. Het was echt een ervaring voor het leven, blijkbaar was het Gods plan dat ik daar moest zijn.” Zijn instelling tegenover activisme en demonstraties is daarna veranderd, vertelt Jermaine. “Dit jaar ben ik ook naar pro-Palestina demonstraties geweest. En ik zou dit ook weer doen.”