Milton ging op zijn veertiende werken om de boodschappen te kunnen betalen

In deze aflevering van Vijf Vragen Aan praten we met Milton Moreira Moreno (24), die als kind te maken kreeg met het toeslagenschandaal.

Het toeslagenschandaal is een ingewikkelde en veelomvattende zaak die nog altijd aan het na-etteren is, zowel in de politiek als in de levens van de mensen die erin werden meegesleurd. Waar het kort gezegd op neerkomt: de Belastingdienst voerde vanaf 2013 een buitengewoon hardvochtig fraudebeleid, waarbij mensen die toeslagen ontvingen door de minste of geringste fout als fraudeur konden worden aangemerkt. Dat betekende dat ze meteen alle toeslag die ze ooit ontvangen hadden, en dat waren vaak grote bedragen, moesten terugbetalen. Talloze mensen kwamen daardoor in een eindeloos diepe put van schulden en ellende terecht. Daarbij bleek achteraf dat er ronduit racistische criteria werden gebruikt om het risico op fraude te bepalen – zo werden mensen met een dubbele nationaliteit sneller als fraudeur aangemerkt.

Milton Moreira Moreno (24) kreeg als jonge tiener met het schandaal te maken, toen zijn moeder ten onrechte bestempeld werd als fraudeur en een gigantisch bedrag moest terugbetalen. Wij spraken hem over zijn jeugd, over de politiek en over hoe zijn leven door de Belastingdienst een heel andere richting kreeg.

VICE: Wanneer merkte je dat jullie thuis geldzorgen hadden?
Milton Moreira Moreno: Dat was toen ik twaalf jaar oud was. We kregen een brief thuis, en daar stond in dat we moesten gaan betalen. Nu kan ik het bedrag uitspreken: het was 125.000 euro. En twee jaar later, op mijn veertiende, toen kwam dat er een incasso, om het bedrag te innen. Op zo'n leeftijd, dan denk je van: er klopt iets niet. We waren gewend om alles te krijgen van mijn moeder. De Playstation 2 kwam destijds uit, die kregen wij. Zagen we een trainingspak of schoenen in de winkel, dan kregen we dat. We waren best wel verwend. Maar als er zo'n aanslag komt – mijn moeder wist ook niet meer wat ze moest doen. Emoties komen erbij kijken. En zij probeerde dat voor ons te verbergen. Maar ja, weet je, ik was wel zo ondeugend, ik wilde gewoon weten wat er aan de hand was. Want af en toe hoorde ik mijn moeder huilen en dan dacht ik: dit is niet juist. 

Ik weet niet hoe ik het heb gedaan, maar mijn emoties, die kon ik heel erg inhouden. Als ik op een openbare plek was, dan merkte niemand aan mij dat ik iets te kort kwam of dat ik ergens mee zat. 

Wat voor invloed had dat op je leven?
Je bent het oudste van het gezin, dus dan ga je kijken hoe je je ouders het best kan helpen. In mijn geval heb ik alleen een moeder, dus ik ging kijken hoe ik mijn moeder het best kon helpen. Ik ging oplossingen niet bij andere mensen zoeken. Ik wou het gewoon bij mezelf houden, weet je. Ik schaamde me er ook voor. En dat gaat ten koste van je jeugd, want ik heb besloten om te gaan werken.

Mijn moeder kreeg inkomen, ze werkte daar gewoon hard voor. Maar op een gegeven moment ging zij gewoon alles betalen – haar salaris gaf ze gewoon rechtstreeks aan de incasso, laten we het zo zeggen. En ik heb toen besloten te gaan werken. Ja, ik verdiende niet veel, maar daarvan kun je wel wekelijks de boodschappen doen. Dus zo hebben wij dat een hele lange tijd volgehouden.

Ik werd vroeg volwassen en dat heeft heel veel voordelen gehad. Maar stiekem had ik ook wel een jeugd willen hebben, dat ik gewoon kon genieten als kind.

Beïnvloedt het je leven nog steeds?
Het heeft me wel mijn toekomst gekost, eigenlijk. Want ik ben eerder gestopt met school. Dat zijn allemaal dingen die je het liefst niet wilt, omdat je wilt studeren. Maar ja, helaas is dat er niet van gekomen. Maar ik ben vroeg volwassen geworden, zoals ik zei. En ik ben trots op de man die ik ben geworden vandaag.

Hoe zijn jullie gecompenseerd?
Mijn moeder heeft compensatie gekregen. Maar ja, die compensatie moest ze terugbetalen aan schulden. Zij zat bij de eerste groep. Bij de tweede groep zijn die schulden kwijtgescholden. Dus ja, wat heeft zij gekregen? Eigenlijk niks, want ze moest het meteen terugbetalen.

Ook kinderen hebben compensatie gekregen. Het was 10.000 euro, maar bij mij was dat zo op. Want toen ik ging werken gaf ik mijn salaris aan het huishouden, ik onderhield liever mijn moeder en jongere broertje dan dat ik mijn zorgverzekering ging betalen. Dus je bouwt schulden op. Kijk, we hebben die compensatie gekregen en ik heb mijn schulden ervan betaald. Maar als zij het niet zo hadden gedaan, had ik ook geen schulden gehad. Dus ja. 

Heb je nog vertrouwen in de politiek?
Nee, sowieso niet. Als je de burger zoveel jaren laat zitten, en dan verwacht dat we gaan stemmen… Waarom? Wat kan jij voor ons betekenen? Je hebt zo lang niks voor ons betekend. En je hebt ons in een hoekje gedreven. En nu wil jij dat wij gaan stemmen om jouw partij zetels te geven? Zo werkt dat niet.

Er bleek ook sprake te zijn van institutioneel racisme. Wat deed dat met jou toen dat bekend werd?
Ik kwam daar pas een jaar geleden achter. Ik vond het sowieso al best frappant dat alleen buitenlanders ermee te maken hadden. Er ging wel iets bij mij knagen, zeg maar. Op een gegeven moment dacht: hoe kan het zo zijn dat wij hiermee te maken hebben, maar zij niet? Later kwamen alle puntjes op de i en kwam het ter sprake dat het met racisme te maken had. In Nederland, als buitenlander, sta je sowieso altijd al twee-nul achter. Maar dat er ook in deze situatie daar zo mee wordt omgegaan, vind ik treurig. 

Wat zou er moeten gebeuren om het goed te maken?
Er zijn veel kinderen die schade hebben. Je kan niet alleen 10.000 euro geven en denken van, weet je, ik laat het hierbij. Sommigen zijn uit huis geplaatst, wonen niet meer thuis. Zijn gescheiden van hun ouders. Sommigen zijn gevlucht naar het buitenland, hebben familie hier achtergelaten. Dat kan geld niet oplossen. Mentale schade, dat kan geld niet oplossen. Ze hebben wel gezegd dat ze schuldig zijn. Dat is ook terecht. Maar daar kan het niet bij blijven. Je moet nu gaan kijken van: oké... hoe gaan wij onze fouten rechtzetten? 

Waarom vind jij het belangrijk om je verhaal te blijven vertellen?
Er zijn heel veel kinderen die niet voor de camera komen staan. Dat kan zijn omdat ze het er niet van houden, of omdat ze gewoon niet durven. Eerst had ik het ook echt verborgen, omdat ik er niet over wou praten. Maar daarna dacht ik: weet je, ik ga het vertellen, want misschien maakt het een ander wakker. En blijkbaar is dat gelukt. Het is eigenlijk heel goed gelukt. En ik hoop dat er oplossingen komen en dat er meer kinderen gaan opstaan. Dat is eigenlijk de enige reden waarom ik hier sta.

Weet je, we zitten in een moeilijke tijd. Ik denk dat je heel goed naar je naasten moet kijken. Gewoon af en toe belletje. Hoe gaat het? Alles oké? Want jij weet niet wat er bij iemand speelt. Jij weet niet waar iemand aan toe is. Dat zijn dingen die je wel even moet checken, vind ik.