De geliefde Mexicaanse fluittoon waarmee je zegt: 'krijg de tyfus'

Terwijl de gemaskerde worstelaars Virus en El Audaz slagen en stoten uitdeelden, vanaf de touwen op elkaar sprongen en elkaar suplexten tijdens de legendarische lucha libre van Mexico Stad, liet een jochie in een rood-wit-groen masker dat vanaf de tribune stond te kijken een luid en berucht fluitje klinken. Vijf scherpe tonen, met een onmiskenbare kwinkelerende cadans, die wellicht de meest notoire, vijf lettergrepen tellende zinsnede van Mexico aanduidt – “chinga tu madre”.

Daniel Rodríguez (12) mag dat niet op school doen, “omdat de docent me dan berispt,” zegt hij, met een sluwe grijns achter zijn lucha libre-masker. 

Hoewel chinga tu madre letterlijk vertaald kan worden als “neuk je moeder” wordt het op een meer informele manier gebruikt zoals Engelstaligen “fuck you” rondgooien of Nederlanders “krijg de tyfus” zeggen. Bij vrienden onderling kan het als amicale verwensing worden gebruikt, maar bij vijanden, vreemden, of ex-vrienden kan het tot een gevecht leiden.

Maar het unieke aan chinga tu madre is het bijbehorende fluitje, dat in elke hoek van Mexico gehoord en begrepen wordt. Het fluitje – dat het melodische ritme nabootst van hoe Mexicanen vaak chin-ga tu ma-dre zeggen – glipt vaak tussen iemand lippen door bij sportevenementen wanneer fans boos zijn op scheidsrechters of tegenspelers, in verhitte momenten in het verkeer, of als vriendelijk stootje richting een vriend of buur die je een eindje verderop ziet. Het fluitje en het woord chingar waar het van is afgeleid zijn specifiek Mexicaanse geschenken aan de Spaanse taal geworden, en ze worden met verve omarmd in alles, van advertenties tot politieke toespraken.

Op een zaterdagmiddag in het welbekende Alamedapark in Mexico Stad demonstreert plaatselijke bewoner David Gil het chinga tu madre-fluitje voor VICE News, en legt hij uit dat het ook liefkozend gebruikt kan worden. 

“In de wijk zeg je dingen als ‘deze carnal (maat), qué pedo carnal (hoe gaat het, met gebruik van een woord dat scheet betekent)’,” zegt hij, terwijl hij een denkbeeldige vriend op straat begroet. “Het spreekt tot de carnal, met het carnalismo.” 

Hij mijmert over het gebruik van het fluitje en diens bijbehorende zinsnede met zijn vriend en YouTube-partner genaamd Smyler Crazy, terwijl ze een pauze nemen van het filmen van een video over de raarste voedselcombinaties die de verkopers bij de eetkraampjes in het park ooit als verzoek hebben gekregen (popcorn met ui en kaas, om maar een voorbeeld te noemen). 

“Bij vrienden kan ik best chinga tu madre zeggen, toch?” zegt een glimlachende Smyler Crazy, voordat zijn houding serieuzer wordt. “Maar als ik nu op een boze manier chinga tu madre tegen een voorbijganger zeg, dan loopt het uit op vergazos.”

Smyler Crazy heeft het in deze context over “klappen”, en gebruikt daarvoor een ander dynamisch straattaalwoord van het Mexicaans Spaans, verga, dat nog het beste vertaald kan worden als “pik”. 

Het duo ratelt zonder na te denken nog meer plaatselijke straattaalwoorden af; “no mames”, “qué tranza”, “güey”, en laten daarmee zien dat buitenlanders in Mexico twee lexicons moeten leren: Spaans en Mexicaanse straattaal.

De essentie van de vulgariteit van het fluitje komt van het woord chingar, een vergankelijk woord dat in deze vorm zowel een werkwoord als een zelfstandig naamwoord kan zijn. In de meest basale zin heeft chingar een seksuele connotatie, net als ‘fuck’ of ‘neuken’: “Te voy a chingar” – “Ik ga je neuken.”

Maar volgens David Gil kan die uitdrukking afhankelijk van de situatie veranderen, “bijvoorbeeld als je ruzie hebt en iemand zegt, ‘te voy a chingar, perra.’ (ik fok je op, bitch)... of wanneer je moeder je zegt ‘te voy a chingar, cabrón (klootzak/teringlijer), je hebt een onvoldoende gekregen voor je pinche (godverdomde) tentamen’.”

Mexicaanse taalwetenschapper Pilar Montes de Oca vertelt VICE News dat “chingar volgens mij een uniek woord is, niet alleen in het Spaans, in een hele hoop talen.” 

Hoewel het in de vocabulaire van vrijwel alle Spaanstalige landen bestaat, wordt het in de meeste landen al lange tijd als scheldwoord beschouwd en is het gebruik ervan is de spreektaal enigszins beperkt gebleven. Maar niet in Mexico, waar het is uitgegroeid tot “het belangrijkste woord” van het land, zegt ze. 

Montes de Oca, die een woordenboek genaamd El Chingonario schreef met honderden manieren om chingar te “gebruiken, hergebruiken en misbruiken”, zegt dat er een paar andere kandidaten zijn (pedo/a, puto/a, etc.), “maar geen van die woorden heeft hetzelfde bereik.”

“In Mexico is chingar belangrijk omdat we er veel gebruiken voor hebben,” zegt ze, terwijl ze Engels en Spaans afwisselt. “Het is een scheldwoord, maar je hebt een hoop uitdrukkingen als ya chingué’ (‘het is me gelukt!’). Maar dan heb je ook ya me chingué, wat iets betekent als ‘iemand heeft me genaaid’, of ‘ik heb het verneukt’.”

Er is geen definitieve consensus over de oorsprong van het woord. Taalwetenschappers hebben allerlei theorieën; sommigen beweren dat het van het Nahuatl, een inheemse Mesoamerikaanse taal, is afgeleid, terwijl anderen zeggen dat de oorsprong bij het Romani-volk ligt, dat rond de 15de eeuw in en rondom Spanje woonde. Montes de Oca gelooft dat het tot het Oud-Latijn kan worden herleid.

Maar de meesten zijn het erover eens dat Mexico het vruchtbare terrein was waar chingar in de afgelopen eeuwen is opgebloeid. 

“Chingar is door heel Mexico te horen, van Tijuana tot Cancún,” zegt Montes de Oca, die opmerkt dat het ook door de Verenigde Staten is verspreid “omdat daar ook een hoop Mexicaanse mensen wonen.” 

En het gebruik van chingar en andere Mexicaanse straattaal heeft zich in de afgelopen jaren dankzij allerlei factoren snel door andere Spaanstalige landen verspreid, van social media tot de populariteit van Mexicaanse muziek, televisie en film. 

Het chingar-lexicon in Mexico is oneindig, vergelijkbaar met hoe een van de meest prominente fijnproevers van moderne scheldwoorden in de Engelse taal, Ricky uit de wereldwijd populaire Canadese serie Trailer Park Boys, het woord ‘fuck’ eindeloos weet te vervoegen en vervormen. 

Je kunt gewoon chinga zeggen, a la ‘kut’, wanneer je per ongeluk je teen stoot. Als iemand en (in) chinga is, dan zou diegene haast kunnen hebben, overwerkt zijn of worden uitgebuit, afhankelijk van de context. Er zijn allerlei soorten chingaderas, zoals wanneer je je kapotte auto een chingadera noemt (een hoop stront), of wanneer je vriend weer met zijn chingadera bezig is: dezelfde ongein als altijd. Als een meetwaarde: wanneer je un chingo de iets hebt, als in “een teringhoop” paddo’s. Of iemand kan een bijvoeglijk naamwoord zijn, zoals chingable, “neukbaar”, wanneer je het over de persoon hebt op wie je een oogje hebt. 

Oscar Osorio (60), die door het park aan het struinen was toen VICE News bezig was met de chingar-reportage, zegt dat “‘qué chingados’ veel wordt gebruikt, voor wanneer je iemand iets vraagt als ‘hey, waarom heb je dit gedaan?’ ‘Qué chingados te importa? (Wat de fuck maakt het jou uit?)’” 

Het kan tot een bijnaam worden gemaakt, zoals in de aflevering DRONEZ: The Hunt for El Chingon van Documentary Now! Uit 2015, een genadeloze parodie van vroege VICE-documentaires waarin Bill Hader en Fred Armisen onbeholpen journalisten spelen die zich een weg door Mexico struikelen terwijl ze op een fictieve, meedogenloze drugssmokkelaar jagen die, vanzelfsprekend, El Chingón heet (losjes gebaseerd op de levensechte capo, Joaquín “El Chapo” Guzmán).  

Of een persoon kan als chingón/a worden beschreven, zegt Osorio, “iemand die zeer intelligent is, zeer gedurfd, zeer scherpzinnig.” 

Iets kan ook chingón/a zijn: “heel goed, fantastisch,” zegt Leí Philemore, een 18-jarige student uit Mexico Stad. Maar als iets nóg beter is, zegt ze, kan het worden uitgebreid tot chingonísimo, omdat “het echt heel, héél erg chido (Mexicaans voor cool) is. Bijvoorbeeld wanneer iemand iets doet dat bijna onmogelijk is. Zo van, wauw!”

Maar eigenlijk is geen enkele variatie op chingar zo complex als la chingada, een mythische plek waar iemand naartoe wordt gestuurd als diegene mag optyfen. 

Nobelprijslaureaat Octavio Paz, die algemeen wordt beschouwd als de meest prominente Mexicaanse auteur van de 20ste eeuw, gaf een beroemde ontleding van chingar en la chingada in zijn boek The Labyrinth of Solitude uit 1950. 

“Als we zeggen, vete a (ga naar) la chingada’, dan sturen we iemand naar een afgelegen plek. Afgelegen, vaag en onbestemd. Naar het land van gebroken en versleten dingen. Een grauw land, immens en verlaten, dat nergens ligt,” schreef Paz. “Het is een hol woord. Het betekent niets. Het is de Nietsheid zelve.”

Maar volgens Alberto González, een buurtbewoner met een Descendants-t-shirt die met zijn vrouw Carmen van een zonnige dag geniet in Alameda, “is er daadwerkelijk een plek in Mexico die La Chingada heet. Ik weet niet meer waar het is, maar het bestaat.” 

Of La Chingada een echte locatie is valt te betwisten. Meerdere mensen die erover werden bevraagd beweerden dat het een echt plaatsje in Mexico is, zonder echter te kunnen zeggen waar precies. Er is naar verluidt een klein dorpje met de naam La Chingada in de oostelijke staat Veracruz waar volgens de censuswebsite pueblosamerica.com slechts een handjevol mensen zou wonen, maar het is niet te vinden op Google Maps. Volgens een paar grote oude borden is er in de westelijke staat Jalisco een privéranch die La Chingada heet. In de grensstaat Nuevo Leon is er een natuurpark met twee watervallen dat zichzelf nu La Chingada noemt, maar het lijkt een relatief nieuwe naamswijziging te zijn. Zelfs de Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador heeft in de zuidelijke staat Chiapas een familiebezit geërfd dat La Chingada heet, en dat volgens hem ook naar een ranch vernoemd is die in bezit was van een beroemde Mexicaanse Zapatista-revolutionair genaamd Genovevo de la O. 

Montes de Oca, de taalwetenschapper die ook een tweede boek genaamd The Manual for Sending to La Chingada schreef, noemde het “een abstract in elke Mexicaanse geest.” 

“Het is net zoals Nirvana of Aztlán,” zegt ze. “La Chingada is een plek… waar iedereen in Mexico is geweest, omdat iedereen wel eens naar la chingada is gestuurd.”

Ze noemt een paar voorbeelden: je baas die je afwijst wanneer je om een loonsverhoging vraagt; je partner die het onverwachts met je uitmaakt; “me mandó a (ze stuurden me naar) La Chingada.”

Mexico’s oneindige creativiteit met chingar, zegt ze, is een voorbeeld van waarom “taal zo levend is.” 

“Je erft dat woord met elke generatie,” zegt ze. “Mijn opa gebruikte het en mijn vader gebruikte het, en nu gebruik ik het en mijn kinderen ook.”

Iets wat enigszins lastig kan zijn, merkt ze ironisch op, wanneer zij en andere moeders “geïrriteerd” raken en hun kinderen vertellen om “‘ya, chinga tu madre, callate (hou je mond)’ en zij zelf de moeder is, snap je?” 

“Het is een soort boemerang, het kwam weer bij me terug. Maar je bent zo geïrriteerd dat je gewoon ‘chinga tu madre, ya’ zegt,” lacht ze.

Victor García Córdova, een lexicograaf in de ministerraad van de Mexicaanse Academie van Taal, vertelt VICE News dat een hoop inheemse en plattelandse gemeenschappen “door middel van fluiten communiceren." 

Hij refereerde naar het Chinantec-volk van de Oaxacaanse Sierra dat een van de meest geavanceerde fluittalen van de wereld bewaken. Maar afgezien van complete talen bestaan er bepaalde soorten andere fluitjes in de Mexicaanse zeitgeist, die “nu een soort merk en code voor een nationale beschaafdheid zijn geworden.”

Een enkel fluitje is feitelijk een verkorting voor ‘ja’ zeggen; twee fluitjes met een ietwat negatieve dalende toon betekent ‘nee’. Een lange fluit die langzaam in toon stijgt is meestal een aansporing voor iemand om op te schieten, iets wat zeker gerechtvaardigd is als je in een lange rij staat en de persoon bij de kassa er erg lang over doet. 

“Fluitjes worden ook als sleutels gebruikt. Soms heb je families die alleen hun voordeur opendoen als ze een specifiek fluitje horen,” zegt García Córdova. “Veel bendes en criminelen gebruiken fluitjes als wachtwoorden; nou ja, over de hele wereld wel, maar in Mexico is het behoorlijk benadrukt.” 

Het chinga tu madre-fluitje is “iconisch” geworden, zegt hij, omdat “ik niet geloof dat er ook maar één Mexicaan is, tenzij die jonger dan een jaar oud is of niet kan praten, die het fluitje niet als iets negatiefs zou herkennen.” 

In het verleden, als iemand op televisie of de radio dat fluitje deed of een of andere vorm van chingar zei, “dan werden ze gestraft.” Maar dat is aan het veranderen, zegt García Córdova. 

In de afgelopen jaren zijn variaties van het woord steeds meer geaccepteerd in het moderne Mexico. Iedereen van plaatselijke bierbedrijven tot Coca Cola heeft het woord in advertenties en op reclameborden gebruikt, terwijl politici woordgrappen maken met verschillende vormen van chingar om voor een breed spectrum van kiezers aantrekkelijk te zijn. In bars en karaokezalen door het hele land zullen gasten uit volle borst het refrein van het hitnummer Chinga Tu Madre uit 1977 van de typisch Mexicaanse rockband Molotov meezingen: “Chingo yo (neuk mij), chingas tú (neuk jezelf), chinga tu madre.”

“Wij Mexicanen kunnen onszelf, als het op een simpele manier gezegd zou moeten worden, karakteriseren als chingones, toch? Dat zou ons eigen, zelf bepaalde label zijn, omdat we ons graag zo voelen,” zegt García Córdova. “Dus dat woord heeft niet langer een negatieve context, het is niet langer een slecht woord en wordt een woord van identiteit, toch? We zijn chingones.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.